Камандзір даў загад: «У расход іх». Журналісты знайшлі расійскіх салдат, якія маюць дачыненне да забойстваў у Кіеўскай вобласці. Адзін прызнаўся
«Важныя гісторыі» даведаліся імёны расійскіх салдат, якія маюць дачыненне да забойстваў мясцовых жыхароў у Кіеўскай вобласці. Журналісты ім патэлефанавалі, адзін вайсковец ва ўсім прызнаўся.
З канца лютага да пачатку красавіка сяло Андрэеўка ў Кіеўскай вобласці знаходзілася пад кантролем расійскага войска. Адступіўшы, расіяне пакінулі ў вёсцы сотні разбураных і разрабаваных дамоў, больш за дзесятак мёртвых цел — і 25 фатаграфій, зробленых на скрадзены тэлефон мясцовага жыхара. Карэспандэнтка «Важных гісторый» Кацярына Фаміна адправілася ў Кіеўскую вобласць, каб аднавіць падрабязнасці здзейсненых там злачынстваў, пагаварыць са сваякамі ахвяр і апазнаць расійскіх вайскоўцаў, якія маюць дачыненне да забойстваў і рабаванняў.
«Яны забіралі ў людзей усё». Рабаванне і марадзёрства
«Мы шукаем галоўнага бандэраўца, які картавіць», — з такімі словамі некалькі расійскіх вайскоўцаў на пачатку сакавіка вылезлі з БТР каля дома пажылой сямейнай пары, Леаніда і Таццяны Удодаў у сяле Андрэеўка Макараўскага раёна. Расійскія войскі занялі Андрэеўку, як і некаторыя іншыя населеныя пункты Кіеўскай вобласці на правым беразе Дняпра, 27 лютага — і засталіся там да красавіка.
— У мяне мужа ўсе ў сяле жартам бандэраўцам звалі, — распавядае Таццяна Удод. — Неяк прымацавалася, ён у мяне не нацыяналіст, проста з Заходняй Украіны.
Муж Таццяны, 76-гадовы Леанід Аляксеевіч выйшаў насустрач расіянам:
— Хлопцы, ну, тут «бандэравец» толькі я, — і ён картавіць.
— Не, вы нам па ўзросце не падыходзіце! — тут жа расчаравана адказалі вайскоўцы.
Тым не менш салдаты ў адзін з першых ператрусаў — пасля іх было некалькі — адабралі ва Удода яго недарагі смартфон. Пенсіянеры змаглі вярнуць яго толькі ў маі: чужы тэлефон сярод сваіх рэчаў знайшла жыхарка Андрэеўкі і прынесла яго ў пункт раздачы гуманітарнай дапамогі.
Забраўшы тэлефон, Леанід Аляксеевіч выявіў у ім сюрпрыз: 25 фатаграфій, на якіх чацвёра расійскіх вайскоўцаў пазіравалі са зброяй, з курыльнай трубкай і з медалямі на грудзях.
«Важныя гісторыі» ідэнтыфікавалі ўдзельнікаў «фотасесіі»: гэта служачыя 64-й мотастралковай брыгады Данііл Фролкін, Дзмітрый Данілаў, Руслан Глотаў і Іван Шапяленка. Многія жыхары Андрэеўкі, з якімі журналісты пагаварылі, успомнілі салдат з гэтых здымкаў. Мяркуючы па аповядах мясцовых, яны могуць быць датычныя да рабаванняў, марадзёрства і нават забойстваў.
Акрамя таго, жураналістка знайшла ў Андрэеўцы месца, дзе фатаграфаваліся расійскія вайскоўцы: гэта дом і двор Анатоля Даніленкі. 13 сакавіка сям'ю Даніленкі — самога Анатоля, яго жонку і 95-гадовага цесця — вымусілі пакінуць дом «на працягу некалькіх гадзін».
— Яны сказалі: «Да раніцы каб зніклі адсюль». Мы сабраліся, і ў чатыры гадзіны дня нас ужо выгналі, — успамінае Анатоль. — Калі мы выязджалі, мой цесць казаў рускаму вайскоўцу: «Я ж ваяваў, каб твая мама цябе нарадзіла, а ты цяпер вось гэта…»
Цесць Анатоля, Пятро Яфрэмавіч Краўчанка, працаваў у Галоўным упраўленні разведкі Міністэрства абароны Украіны. Ён перажыў расійскую акупацыю і памёр 29 мая. Гэта з яго медалямі на фатаграфіях са скрадзенага тэлефона пазіруе службовец 64-й брыгады Данііл Фролкін. Даніленка кажа, што пасля сыходу расійскіх войскаў медалі цесця зніклі з дома.
Разам з медалямі зніклі два тэлевізары, мікрахвалёвая печ, электрычная духоўка і запасы кацінага корму. На столі ў двухпавярховым цагляным доме Анатоля, які ён будаваў апошнія 15 гадоў, — дзіркі ад куль.
У хляве з патрапанага мяшка з-пад цукру Анатоль вытрасае адсырэлае адзенне: балотнага колеру фуфайку «Армія Расіі», штаны абарончай афарбоўкі, чорныя штаны, берцы, брудныя шкарпэткі і паношаныя трусы Calvin Klein. У адной з кішэняў штаноў засталіся знятыя шаўроны на ліпучках, на абодвух — прозвішча «Фролкін». Кінуўшы патрапаную форму, расіяне пераапрануліся ў рэчы Даніленкі: на адным са здымкаў Руслан Глотаў апрануты ў швэдар Анатоля.
Апроч бруднай вопраткі, гаспадар дома знайшоў шмат страляных гільзаў, а на кухонным стале — клейкі стыкер з надпісам «Мы не жадалі войны. 14.03».
З рабаваннем, марадзёрствам або насіллем з боку расійскіх вайскоўцаў так ці інакш сутыкнуліся ўсе жыхары Андрэеўкі. Забіралі прадукты, бытавую тэхніку, транспарт і алкаголь. У сям'і Удодаў, напрыклад, адабралі не толькі тэлефон, але і аўтамабіль, на якім пенсіянеры хацелі эвакуявацца з вёскі.
— Яны мне кажуць: «Трэба было раней з'язджаць». Стаяў тут адзін рыжы, такі брыдкі. Казаў: «Мы прыйшлі супраць Зяленскага і супраць нацыкаў ваяваць». Я кажу: «Але мы ж не нацыкі». Ён так паглядзеў. Ну і ўсё, і забралі машыну, — успамінае Таццяна Удод.
Таццяна пазнала таго самага «рудога» на фатаграфіях у тэлефоне мужа. Гэта Данііл Фролкін.
Старую шэрую «Ладу» Удодаў аднавяскоўцы потым часта сустракалі на вуліцах Андрэеўкі. Некалькі жыхароў вёскі сцвярджаюць, што бачылі, як вайскоўцы выкарыстоўвалі яе для перавозкі мужчын, якія пасля былі забітыя ці зніклі без вестак. Пасля выхаду расійскіх вайскоўцаў з Андрэеўкі Таццяна і Леанід знайшлі сваю машыну на ўскраіне сяла, яна была «раздзяўбаня дашчэнту». Цяпер пакамячаны аўтамабіль прыпаркаваны ў двары.
Ураджэнка Андрэеўкі Таццяна Ткачэнка згадвае, што расіяне карысталіся не толькі аўтамабілем Удодаў. Адзін з вайскоўцаў, паводле яе слоў, «ганяў» па сяле на чыімсьці чырвоным мапедзе і нават неяк прапанаваў яе падвезці. Іншыя аднойчы паехалі пакатацца па сяле на скрадзеным у мясцовых джыпе і заехалі на ім у сцяну жылога дома: у выніку адзін з вайскоўцаў пашкодзіў нагу і на наступны дзень кульгаў. На фатаграфіях з тэлефона Леаніда Удода Таццяна адразу паказвае на кіроўцу чырвонага мапеда — Дзмітрыя Данілава.
На фатаграфіях іншых вайскоўцаў з 64-й мотастралковай брыгады, якіх удалося знайсці ў сацсетках дзякуючы спісу, апублікаванаму ўкраінскай разведкай, яна пазнае Аляксандра Чырасава — паводле яе слоў, менавіта ён катаўся па вёсцы на джыпе. Чырасава на фатаграфіях з Андрэеўкі няма, але яго імя ёсць у спісах 64-й брыгады.
Апроч ежы і транспарту, акупанты неўзабаве пачалі забіраць у мясцовых рэчы далёка не першай неабходнасці. Так, суседзі сям'і Удодаў, сямейная пара лекараў, змаглі з'ехаць да прыходу расіян, а іх дом стаў цэнтрам прыцягнення для вайскоўцаў. На вачах у Леаніда, якому суседзі пакінулі ключы, у медыкаў «канфіскавалі» два скутары, ровар, бензапілу, ноўтбук, а яшчэ алкаголь і шакаладныя цукеркі — падарункі ўдзячных пацыентаў.
Пажылыя муж і жонка Іван і Валянціна з вуліцы Шаўчэнкі ўспамінаюць, што да іх вайскоўцы аднойчы прыйшлі з незвычайнай просьбай.
— Прыйшлі чалавек дзесяць, — расказвае Іван. — Падыходжу. «Баця, — кажа, — у цябе відзік ёсць?» Ну што я скажу, не? Іх тут дзесяць чалавек. Жанчыне кажу: «Вынесі». «Я табе грошы аддам ці вярну», — кажа. Я кажу: «Не трэба». Я ведаю, што такое грошы, ён выме грошы, а потым кулю ў лоб.
Пенсіянеры кажуць, што стараліся не пярэчыць вайскоўцам, бо з імі ў акупацыі засталася хворая пяцігадовая ўнучка: дзяўчынку незадоўга да вайны бацькі прывезлі да бабулі і дзядулі за горад, каб яна «адляжалася» на свежым паветры.
На фотаздымку чацвёркі з 64-й брыгады, якая засвяцілася, у высокім хлопцы, які пазіруе са зброяй, Іван пазнае таго, хто забіраў у яго відэамагнітафон. Гэта Зміцер Данілаў. Іншыя жыхары Андрэеўкі, якія таксама пазналі Дзмітрыя на фатаграфіях, запомнілі, што калегі звярталіся да яго «снайпер».
— Яны [расійскія вайскоўцы] тут забіралі ў людзей усё, — успамінае Надзея Саўран з вуліцы Меля, цэнтральнай вуліцы Андрэеўкі. — У Воўкі-суседа была піла, каб дровы рэзаць, — імпартная, маленькая, акуратненькая. Я бачыла, як адзін з іх потым гуляў, матляў ёю.
Самога «Воўку-суседа» — Уладзіміра Пажарнікава — расійскія вайскоўцы расстралялі падчас акупацыі, як і сына Надзеі Саўран, Ігара.
Падчас і пасля акупацыі ў Андрэеўцы, дзе да вайны жылі каля паўтары тысячы чалавек, знайшлі 13 мёртвых целаў з кулявымі раненнямі. Да ўсіх 13 забойстваў могуць мець дачыненне расійскія вайскоўцы. Па расказах мясцовых, у вёсцы расстрэльвалі без суда і следства, часам нават не забіраючы ў палон і не дапытваючы.
Журналістка пагаварыла з роднымі і знаёмымі большасці забітых у Андрэеўцы мірных жыхароў, каб устанавіць абставіны іх смерці.
«Яны далярамі размахвалі, і мы іх расстралялі». Забойствы
У канцы лютага, калі расійская тэхніка толькі пачынала заходзіць ва ўкраінскія вёскі, адзін танк з літарай V на борце занесла, і ён заехаў у плот за аўтобусным прыпынкам на вуліцы Меля.
— Рускія выйшлі, пачалі страляць мне па хаце з аўтамата. Яны яшчэ сказалі тады: «Калі ў вас нешта з танка знойдзем — мы вас, усю сям'ю, нават унучку, расстраляем», — распавядае мясцовы жыхар Васіль. Яго дом стаіць якраз на вуліцы Меля. Пагрозы расіян Васіля не спынілі.
— Я ўзяў адтуль тры камплекты патронаў і схаваў. Нейкае жыццё выратаваў. Іншыя разбілі прыбор начнога бачання, вывелі яго са строю, тыя праводку парвалі, тыя акумулятары пабілі — каб ён [танк] не працаваў. І так вось атрымалася, нейкую карысць мы зрабілі.
Васіль кажа, што, украўшы патроны, ён закапаў іх пад карытам для качак у двары:
— Яны не падумалі там шукаць. А ў іншых, хто быў каля танка, знайшлі. Сказалі: «Суседзі бачылі, як вы лазілі па танку».
Магчыма, у такога кшталту дыверсіі западозрылі і таго, хто жыў непадалёк, таксама на вуліцы Меля, Ігара Ермакова. Невядома, ці набліжаўся ён да танка насамрэч. Цяпер ад дома сям'і Ермаковых застаўся адзін фундамент і некалькі напаўразбураных сцен. Блакітныя вароты з белымі лебедзямі пасекла аскепкамі. Адзін лебедзь прастрэлены наскрозь. Адсюль да месца, дзе знайшлі цела Ігара, хвіліна пешшу.
Другога сакавіка па блакітных варотах пачалі страляць, на ўчастак заехаў танк.
— Разбілі тут акно і потым пачалі на ўсю моц страляць у дзверы, — успамінае Таццяна, удава Ігара Ермакова. — Двое залезлі ў акно, потым у дзверы зайшлі яшчэ двое. Кажуць [Ігару]: «Вас да камандзіра». Я кажу: «Можна і я пайду таксама?» «Не, сядзі, я табе сказаў». Яго вывелі, і болей я яго не бачыла.
Да вечара 2 сакавіка Таццяна не магла выйсці з дому — замок у абстраляных дзвярах заклінавала. Калі яна нарэшце вылезла вонкі праз акно, стала на калені перад вайскоўцам, які дзяжурыў звонку:
— Калі ласка, скажыце, ён жывы?
— З ім размаўляюць, ён жывы, вяртайся.
Весткі пра Ігара з'явіліся толькі праз два дні. 4 сакавіка ваенны прыйшоў да Таццяны і сказаў: «Ідзіце глядзіце, там каля трансфарматара не ваш муж?» Таццяна з сястрой пабеглі ў паказанае месца і знайшлі Ігара застрэленым са завязанымі за спінай рукамі.
— Твару ў яго проста не было: усё сіняе, галава праламаная. А потым у патыліцу яму стрэлілі яшчэ, — успамінае Таццяна. Мужа яна спачатку пахавала проста ў садзе каля дома. Ужо пасля сыходу расійскіх войскаў удалося правесці эксгумацыю і перапахаваць Ігара на могілках. Тацяна лічыць, што Ігара маглі забіць за фотаздымкі расійскай вайсковай тэхнікі ў яго тэлефоне.
13 сакавіка не стала і дома — у яго трапіў снарад. Згарэлі не толькі рэчы, але і амаль усе сумесныя фатаграфіі мужа і жонкі, якія шчасліва пражылі разам 24 гады. Тэлефоны ў Ермаковых забралі расійскія вайскоўцы. Некалькі здымкаў з мінулага жыцця захавалася толькі ў тэлефоне іх дачкі. На фота Ігар і Таццяна трымаюць на руках задаволеную ўнучку.
— Ведаеце, мы стараемся пра гэта не казаць, каб не трывожыць адзін аднаго. Але я ведаю, што гэта трэба расказваць, — кажучы пра мужа, Таццяна ўвесь час цярэбіць хустку на шыі і намагаецца не заплакаць. — Проста попел у сярэдзіне душы.
У дзень, калі Таццяна знайшла цела свайго мужа, на вуліцы Перамогі, перпендыкулярнай вуліцы Меля, вайскоўцы прыйшлі ў дом сям'і Ішчанка. У 10:30 раніцы 23-гадовага Антона Ішчанку павезлі ў невядомым напрамку.
— Сказалі, што на дзве гадзіны забралі яго. Ноч няма, дзень няма… — плача дзядуля Антона, Пятро.
Датай смерці Ішчанкі на яго магіле значыцца 6 сакавіка. За што забралі і забілі маладога чалавека, невядома. Але на яго целе, як і на целе Ігара Ермакова, былі не толькі кулявыя раненні, але і сляды гвалту.
Праз тыдзень пасля забойства Ігара Ермакова і прапажы Антона Ішчанкі, 12 сакавіка, на вуліцы Слабада ў Андрэеўцы расстралялі дваіх сяброў дзяцінства — Вадзіма Ганюка і Віталя Кібукевіча. Сусед Віталя, Юрый Міхайлавіч, з акна бачыў, як мужчын павялі на расстрэл:
— Машына пад'язджае, выходзяць вайскоўцы ўтрох. Пагрукалі ў дзверы, Віталь адчыніў, вось яны зайшлі туды. Праз колькі часу выходзяць удваіх: Віталь і з іх [ваенных] адзін. Пайшлі да хлява. Потым чую: кароткая чарга, і адзін [вайсковец] вярнуўся. Тыя двое яшчэ там нейкі такі скрутак вынеслі, у багажнік паклалі, паехалі да Вадзіма. Прайшло хвілін пятнаццаць, зноў чую там «трын!» — таксама чарга — і ўсё, яны выйшлі адтуль, селі на машыну і паехалі.
— Яму звязалі рукі, так, са звязанымі рукамі яму прастрэлілі ногі, потым стрэлілі ў плячо, а потым і ў галаву. Знайшлі там пяць гільзаў, — расказвае Алена Кібукевіч, удава Віталя. — Уяўляю, які ён боль перанёс.
5 сакавіка дачку Алены і Віталя і яе немаўля ўдалося вывезці з вёскі, а 7 сакавіка Алена выехала сама. Ёй удалося схаваць тэлефон ад вайскоўцаў на расійскіх блокпастах, таму яна падтрымлівала сувязь з мужам, які застаўся дома. Сувязі ў вёсцы амаль не было: каб стэлефанавацца з жонкай, Кібукевіч залазіў на суседскае гарышча. Апошні раз яны размаўлялі за дзве гадзіны да расстрэлу Віталя. Па словах Алены, муж ні разу не згадваў, што расійскія салдаты яго дапытвалі. Яна перакананая, што на яе мужа нехта данёс, таму што вайскоўцы мэтанакіравана прыехалі да яго ў дом і пакаралі смерцю яго без суда і следства прама ў двары.
На Віталя маглі данесці за тое, што ён 24 лютага запісаўся ў тэраабарону, мяркуе Алена. У першыя пару дзён ён грузіў мяшкі з пяском, будаваў ля сяла блокпост. Зброі Віталю не выдалі — на той момант у мясцовага аддзялення тэраабароны яе не было.
Вадзім Ганюк, забіты амаль адразу пасля Віталя, таксама, па словах родных і знаёмых, «быў звычайным працавітым мужыком» і не быў звязаны з войскам. Яго жонка, пяцігадовае дзіця і цешча паспелі выехаць з вёскі на час акупацыі, а ён застаўся «на гаспадарцы».
— Паўгалавы ў яго не было, нага прастрэленая. У закрытай труне хавалі, — успамінае цешча Вадзіма.
Целы мужчын пакінулі там, дзе іх застрэлілі — Віталя ў двары дома, Вадзіма ў падвале. Прадаўшчыца з мясцовай крамы, Наталля Сімароз, згадвае, што разам са сваякамі Віталя прасіла расійскіх салдат дазволіць ім пахаваць мужчын. Адзін з вайскоўцаў адказаў коратка: «Хочаце, і вас закапаем разам з імі?» Наталля пазнае мужчыну на фатаграфіях з тэлефона Леаніда Удода: паводле яе слоў, гэта 21-гадовы Дзмітрый Данілаў.
Праз два дні жанчынам і суседу ўдалося прыкапаць Віталя і Вадзіма проста ў дварах іх дамоў. Мужчын эксгумавалі і перапахавалі толькі пасля выхаду расійскіх войскаў. За домам, на месцы першай магілы, жонка Алена Кібукевіч пасадзіла тую.
У Андрэеўцы хадзіла чутка, што ў пэўныя дамы расійскія вайскоўцы прыходзілі за мужчынамі, якія запісаліся ў тэраабарону: казалі, што гэты спіс знайшлі ў радзе (сельскай адміністрацыі. — Заўв. рэд.). Аднак удзельнік мясцовай тэраабароны Віталь Чаркасаў сцвярджае, што ў расіян не было такога спісу, а Віталя Кібукевіча маглі забіць проста за тое, што ён быў стрыечным братам старасты сяла Анатоля Кібукевіча: «Старасту нашага шукалі. Таму яго [Віталія] рускім і здалі».
«Забілі ў гэты дзень на працягу паўгадзіны траіх чалавек», — распавядае Чаркасаў. Трэцім, як лічыць стараста сяла Анатоль Кібукевіч, стаў 47-гадовы Руслан Ярамчук. Ён жыў на вуліцы Слабада, у некалькіх дамах ад Вадзіма і Віталя.
Сціплы драўляны дом сям'і Ярамчукоў вылучаўся на Слабадзе, забудаванай вялікімі цаглянымі будынкамі. У Руслана і яго жонкі Аксаны было чацвёра дзяцей. Руслан працаваў будаўніком, у апошнія гады захапляўся фота— і відэаздымкамі. «Проста здымаў усё, што бачыў, — распавядае Яраслава, дачка забітага. — У нас была здагадка, што за гэта яго і застрэлілі: падумалі, што ён здымаў і перадаваў [інфармацыю пра] перамяшчэнне расійскіх войскаў».
На момант акупацыі ў доме заставаліся Руслан і яго паўналетні сын Міхаіл. 11 сакавіка Міхаіл і яго сябры пачалі эвакуяваць з вёскі дзяцей. Малады чалавек планаваў вывезці і бацьку, але не паспеў: яго затрымалі на расійскім блокпосце і трымалі ў палоне 10 дзён. Цяпер Міхась вярнуўся ў Андрэеўку і жыве ў бацькоўскай хаце.
Суседзі Ярамчукоў прыгадваюць, што вайскоўцы прыйшлі ў дом да Руслана 12 сакавіка, калі ён быў ужо адзін дома.
Цела Ярамчука знайшоў побач з яго домам адзін з суседзяў. Ён пахаваў яго проста ў двары — абстрэлы на той момант яшчэ працягваліся, перавезці цела куды-небудзь не атрымлівалася. «Побач [з целам] былі раскіданыя расстраляныя тэлефоны, — распавядае Яраслава Ярамчук. — Бацька нашы старыя тэлефоны ніколі не выкідваў, ён іх проста захоўваў у доме, у шафцы. Магчыма, рускія пакапаліся, знайшлі, паразбівалі вось так і выкінулі».
Трое жыхароў Андрэеўкі, з якімі я размаўляла, згадваюць, што пасля 12 сакавіка некалькі расійскіх вайскоўцаў выхваляліся забойствам трох чалавек на Слабадзе. Таццяна Ткачэнка прыгадвае, як адзін салдат казаў саслужыўцу: «На суседняй вуліцы завалілі траіх, вельмі крута пажывіліся». Гэта ўспамінае і пажылая сямейная пара, Мікола і Таццяна: «Прыйшлі і пачалі распавядаць, як забілі траіх нашых хлопцаў. Маўляў, яны під*ры, такія-сякія, маўляў, яны далярамі размахвалі, і мы іх расстралялі». Пенсіянеры сцвярджаюць, што самым выхваным вайскоўцам быў якраз «руды» Данііл Фролкін, яны адразу пазнаюць яго на здымках з тэлефона Леаніда Удода.
На гэтым катаванні і забойствы не скончыліся.
19 сакавіка ў адно з месцаў, дзе ў сяле базаваліся расійскія вайскоўцы, прыляцеў снарад. «Яны сталі бегаць і шукаць крайняга», — успамінае пенсіянерка Надзея Саўран. Адным з «крайніх» аказаўся яе 45-гадовы сын Ігар, аднакласнік расстралянага тыднем раней Віталя Кібукевіча. Ігар нядаўна разышоўся з жонкай і ў апошні час жыў з маці. У юнацтве ён служыў у войску, потым у нацыянальнай гвардыі і ў дзяржаўнай службе аховы. Але затым расчараваўся ў службе і стаў рамантаваць аўтамабілі. Магчыма, ваеннае мінулае стала прычынай, па якой Саўрана прынялі за наводчыка.
Ваенныя ўварваліся ў дом Саўранаў а чацвёртай гадзіне дня 19 сакавіка. Адзін адразу адвёў Ігара і пасадзіў яго ў машыну — тую самую шэрую «Ладу», што адабралі ў сям'і Удодаў, — другі застаўся з Надзеяй і пачаў абшукваць дом. Знайшоўшы некалькі стацыянарных тэлефонаў, не падлучаных да сеткі, ён разбіў іх аб падлогу і растаптаў.
Маці Ігара не сказалі, за што забіраюць сына і ці вернецца ён дадому. Знайшлі яго толькі 31 сакавіка — у хляве былой фермы на ўскраіне сяла. Побач з целам Ігара ляжала цела яго сябра і суседа Уладзіміра Пажарнікава, таго самага Воўкі, у якога расіяне скралі ручную бензапілу.
— Поза ў Ігара была спячая, — успамінае Надзея. — Ногі падагнутыя, рукі вось так за галаву і накрытыя сваёй курткай.
Надзея трымае ў руках дублёнку сына, прастрэленую ў двух месцах на грудзях. Пасля зняцця акупацыі ўкраінскія вайскоўцы не дазвалялі ёй падыходзіць да цела, казалі, што трупы могуць быць замінаваныя.
— Я ўсё роўна хадзіла кожны дзень. Брала ваду з дому, памыла іх, яны шэрыя былі: тут танкі ездзяць, тут тэхніка, пыл слупам, і ўсё на іх, — распавядае Саўран. — Я падумала, што ніхто іх мыць не будзе.
Кухня ў Надзеі абстаўленая сціпла, ля сцяны — стары савецкі сервант. У ім, апроч іншага посуду, кружка «Любімай маме». Над сервантам на шпалерах з архідэямі вісіць партрэт — Ігар на фоне сланечнікаў.
Некаторыя жыхары Андрэеўкі, якія здолелі эвакуявацца з вёскі, пасля вяртання сутыкнуліся з тым, што іх дамы не толькі разрабавалі — верагодна, у іх кагосьці забілі. Журналістка пачула пра тры такія выпадкі.
У ванным пакоі пенсіянеркі Таццяны Адольфаўны з вуліцы Шаўчэнкі засталася прастрэленая пральная машынка і сляды крыві на сцяне: крыміналісты пацвердзілі, што там кагосьці застрэлілі, а затым працягнулі акрываўленае цела праз увесь дом. Кагосьці расстралялі і ў доме Таццяны Ткачэнкі пасля таго, як яна з сынам змагла пакінуць Андрэеўку: каля ўнітаза былі лужыны крыві. Сярод мясцовых хадзілі чуткі, што ў доме застрэлілі «рашыста». У доме прадавачкі Таццяны Сімароз знайшлі труп мясцовага жыхара Івана Рыбіцкага. Хто і за што яго забіў, дакладна не вядома.
Некаторыя будынкі ў Андрэеўцы расійскія вайскоўцы перад адступленнем папросту спалілі. Віталь Чаркасаў з андрэеўскай тэраабароны сцвярджае, што спальвалі тыя дамы, дзе ляжалі боепрыпасы, якія немагчыма было вывезці. Выданне «Слідство. «Інфо» пацвярджае , што расіяне яшчэ ў канцы лютага размясцілі ў сяле склады боепрыпасаў.
Чаркасаў таксама мяркуе, што ў спаленых дамах маглі спальваць трупы: як загінулых расійскіх салдат, так і забітых мясцовых жыхароў. Акрамя 13 забітых, у Андрэеўцы да гэтага часу лічацца прапаўшымі без вестак больш за 40 чалавек.
— Калі людзям удавалася эвакуявацца, яны бачылі на вуліцах мёртвыя целы, але потым яны кудысьці падзеліся, — расказвае Віталь. — На мастку [у Андрэеўцы] ляжалі забітыя: двое мужчын і адна жанчына. Што гэта за людзі, ніхто не ведае. Куды яны падзеліся, таксама ніхто не ведае. Рускія спачатку сваіх салдат забітых вывозілі проста на траку, які танкі возіць. Яны проста накідвалі [целы на трак] пасля абстрэлу і кудысьці везлі. І нашых таксама. Шмат людзей былі забітыя, яны доўга проста ляжалі каля дарогі. Іх не дазвалялі нікому чапаць. А потым яны проста ў адзін дзень зніклі, і ўсё.
«Упрагалі добраахвотна-прымусова«. Чым займаліся ў акупацыі расійскія кантрактнікі
У чэрвені Офіс генпракурора Украіны абвясціў, што падазрае вайскоўца 64-й мотастралковай брыгады Данііла Фролкіна ў парушэнні законаў і звычаяў вайны. У прыватнасці, у ведамстве заявілі, што расійскі вайсковец можа быць вінаваты ў забойстве мірнага жыхара ў Андрэеўцы, крадзяжы аўтамабіля ў іншага жыхара вёскі і крадзяжы ў ветэрана Другой сусветнай вайны савецкіх і ўкраінскіх медалёў.
У ліпені выданне «Слiдство.Инфо» апублікавала расследаванне , дзе сцвярджалася, што расійскага ваеннага па сэлфі з тэлефона Леаніда Удода апазнаў мясцовы жыхар па імені Васіль. Васіль, пісала «Слідство», нібыта стаў сведкам забойства Ігара Ермакова з вуліцы Меля, і перакананы, што ў Ігара страляў менавіта Фролкін.
Сам Фролкін адмаўляе дачыненне да забойства Ігара Ермакова. Пра гэта ён кажа журналісту асабіста ў тэлефоннай размове. «Важныя гісторыі» знайшлі кантакты ўсіх удзельнікаў «фотасесіі» ў Андрэеўцы, пагаварыць пагадзіліся двое: Данііл Фролкін і Дзмітрый Данілаў.
Спачатку журналістка стэлефанавалася з Данілавым. Перад гэтым яна выслала яму адну фатаграфію з дома Анатоля Даніленкі.
— А адкуль у вас гэтыя фатаграфіі? — з цікавасцю пытаецца вайсковец. — Іх нават у мяне няма.
Ён таксама дзівіцца, што змаглі апазнаць асабіста яго, бо ён не фатаграфаваўся ў форме войска Расіі, таму што ў яго «свая форма была». Ён сапраўды прытрымліваўся канспірацыі на ўсіх фатаграфіях: надзяваў акуляры і галаўны ўбор. Вылічыць ваеннага атрымалася па шнары паміж броваў, які бачны нават пад акулярамі.
Пенсіянера Івана, які пазнаў у Данілаве вайскоўца, які забраў у яго «відзік», Зміцер, паводле яго слоў, не памятае і кажа, што не браў відэамагнітафон. Затое ён з усмешкай успамінае, як насіўся на хуткасці 90 кіламетраў за гадзіну на чужым чырвоным мапедзе — тым самым, па якім яго запомніла Таццяна Ткачэнка.
Данілаў згадвае, што першапачаткова, у студзені 2022-га, яго з таварышамі па службе адправілі ў Беларусь «на вучэнні». Ужо падчас вучэнняў многія, паводле яго слоў, «сталі здагадвацца» пра тое, што іх могуць адправіць ва Украіну. У лютым вайскоўцам абвясцілі аб «спецаперацыі».
«Сказалі, што зараз на тры дні паедзем для запалохвання, — распавядае Зміцер. — Спецаперацыя пачалася, Луганск з Данецкам цяпер прызнаюць народнымі рэспублікамі, іх уключаць у склад РФ, і вы паедзеце адтуль».
Ён таксама кажа, што правізію і форму яму і яго таварышам па службе выдалі з разлікам на трохдзённы марш-кідок: «Праць магчымасці не было. У асноўным даводзілася пераапранацца, шукаць нешта больш-менш па памеры, якое падыходзіць да ваеннага». Ваеннаслужачыя шукалі «нешта прыдатнае», як правіла, сярод асабістых рэчаў мясцовых жыхароў.
Асноўная мэта «спецаперацыі» у разуменні Данілава — «вызваленне Украіны ад нацыстаў». «У нашым разуменні, нацысты — гэта тыя, хто хацеў стварыць свет, так скажам, з бокам, які наўпрост пастаянна спрабуе пагражаць Расіі», — кажа ён. Пры гэтым у Андрэеўцы, паводле слоў Дзмітрыя, ён размаўляў, як правіла, з «цалкам адэкватнымі мясцовымі».
Падчас акупацыі Андрэеўкі Зміцер і яго калегі займаліся «пастаянным пошукам людзей, якія выдавалі [расійскія] каардынаты». На пытанне, ці вядома яму, што рабілі з гэтымі людзьмі далей, Данілаў адказвае: «Іх, наколькі мне вядома, бралі ў палон, пасля чаго перадавалі ў вярхоўныя органы — ды і ўсё. Рабілі звычайны допыт, пасля чаго іх вярталі шляхам абмену ваеннапалонных». Данілаў сцвярджае, што не датычны да забойстваў мірных жыхароў у Андрэеўцы і не ведае нічога пра расстраляных там цывільных.
Большасць таварышаў па службе Данілава, паводле яго слоў, была незадаволена «камандзіроўкай».
— Проста ніякай канкрэтыкі не было. Увесь час пра заўтрашні дзень распавыдалі, — кажа вайсковец. — Нам сказалі кропку, пасля якой мы павінны былі выходзіць адтуль [з Кіеўскай вобласці]. Мы да гэтага пункту дайшлі. А калі надышоў момант выходзіць, яны называюць ужо іншую кропку, потым іншую — і гэтак далей. Гэта найбольш выбівала.
Зміцер кажа, што падпісаў кантракт на службу, бо гэта можа дапамагчы яму здзейсніць мару і патрапіць у спецназ ГРУ. Ён ужо вярнуўся дадому з Украіны і адразу напісаў заяву аб звальненьні. Вяртацца на вайну ён не хоча, таму што «там рабіць няма чаго».
— З аднаго боку, правільна, што ўвязаліся, з другога, не, — разважае Данілаў аб уварванні Расіі ва Украіну. — Я не ў захапленні, але не сказаць, што негатыўна стаўлюся. Там мала хто ў захапленні. 99% навін — хлусня: па тэлевізары, па газетах, па ўсім. Мала хто гаворыць праўду. Ведаюць толькі тыя, хто адтуль выбраўся, але расказаць мала хто можа, таму што большасць дае падпіску. А іншая большасць хоча гэта ўсё забыць як страшны сон.
Напрыканцы Зміцер просіць мяне даслаць фатаграфіі са скрадзенага тэлефона, якія ён і яго таварышы рабілі «на памяць».
Данііл Фролкін, з якім мы стэлефаноўваемся адразу пасля Данілава, кажа, што выехаў на «вучэнні» ў Беларусь яшчэ 11 студзеня. Судзячы па яго словам, вайскоўцы там не праходзілі ніякай адмысловай падрыхтоўкі перад «спецаперацыяй». Вось як ён апісвае сваё знаходжанне ў прымежным раёне напярэдадні вайны: «Мы прыехалі, проста жылі спачатку ў базавым раёне, потым нас раскідалі па раёнах засяроджвання. У майго ўзвода быў абавязак накарміць батальён. Есці прыгатавалі, замыліся, спаць ляглі. Абед прыгатавалі, замыліся, спаць ляглі».
Фролкін, паводле яго слоў, даведаўся, што адпраўляецца на вайну, 23 лютага, пасля святочнага абеду. «Спачатку ў чатыры гадзіны раніцы хацелі высунуцца, потым перанеслі на тры. Да мяне падышлі ў гадзіну ночы, сказалі: стаў машыну».
Пасля ўварвання ва Украіну, сцвярджае Фролкін, многія яго калегі спрабавалі звольніцца, але нікому гэта доўга не ўдавалася.
— Хлопцы пайшлі да камбрыга [Азатбека Амурбекава], а ён пачаў на іх раўці, зневажаць: «Я зраблю расстрэл вам за тое, што яны не жадаюць ісці ў бой». Па факце, спецаперацыя — гэта добраахвотная тэма. А нас, атрымліваецца, запрагалі добраахвотна-прымусова, — распавядае вайсковец. — Мне сказалі, тыпу нельга так адмовіцца, тыпу крыміналка будзе, тыпу едзь далей, катайся. Цяпер нас вывелі назад [на тэрыторыю Расіі], а заўтра зноў з'язджаем на трэці напрамак ужо (размова з Фролкіным была запісаная 20 ліпеня. — Заўв. рэд.). Камандзіроўка павінна доўжыцца не больш за тры месяцы. Пасля трох месяцаў у нас зноў павінны збіраць подпісы, хто добраахвотна паедзе. Гэта значыць, па законе яны не маюць права нас тут трымаць, але ім без розніцы на гэты закон.
Фролкін распавядае, што яго саслужывец Руслан Глотаў, які разам з ім фатаграфаваўся ў Андрэеўцы на чужы тэлефон, пасля вяртання з Кіеўскай вобласці прасіў у камандавання дазволу звольніцца. Камандзіры сказалі яму і двум іншым служачым 64-й брыгады: «Усё, мы павезлі вас на кропку эвакуацыі, заўтра паляціце ў Расію», — пасадзілі на браніраваны «Урал» і зноў адправілі на тэрыторыю Украіны. Глотаву пасля ўдалося звольніцца — у прыватнасці, таму што ён пашкодзіў руку падчас мінамётнага абстрэлу.
Па словах Данііла, падчас знаходжання ў Андрэеўцы ён павінен быў эвакуяваць падбітую тэхніку: «Мне прыехалі сказалі: «Там вось прабіты «Урал», едзеш і эвакуюеш». Я чапляю гэты «Урал» і цягну за 80 кілямэтраў на эвакуатары, і там яго тралы забіраюць, альбо больш падрыхтаваная для гэтага тэхніка». Фролкін кажа, што часам яму даводзілася эвакуяваць не толькі тэхніку, але і параненых ці забітых саслужыўцаў. Напрыклад, аднойчы пасля прылёту снарада ён вёз на аўтамабілі цела байца, ад якога засталося толькі тулава і паўгалавы.
Данііл успамінае яшчэ аднаго загінулага калегу — яфрэйтара Аляксандра Чырасава з сяла пад Саранскам: гэта ён катаўся па сяле на джыпе. Па словах Фролкіна, менавіта Чырасава знайшлі застрэленым у доме Таццяны Ткачэнкі ў Андрэеўцы, дзе ён выпіваў з іншым расійскім вайскоўцам. Хто і за што забіў яфрэйтара Чырасава, невядома. Фролкін кажа, што цела яго калегі адправілі дадому, аднак «Важным гісторыям» не ўдалося знайсці ў афіцыйных крыніцах ніякіх згадак пра гібель Аляксандра Чырасава.
На пытанне пра рабаванні і марадзёрства Фролкін адказвае, што ён і яго таварышы бралі ў мясцовых дамах толькі «усякую бздуру»: бутэльку віна ці піва, мангал, прадукты. Таксама ён сцвярджае, што не забіраў медалі з дома Анатоля Даніленкі: «Мы прыйшлі, сфоткаліся і медалі паклалі назад».
Пры гэтым вайсковец не адмаўляе, што расійскія вайскоўцы займаліся марадзёрствам у Андрэеўцы. Паводле яго слоў, асабліва ў гэтым вылучыўся намеснік камандзіра па тыле палкоўнік Вячаслаў Клабукоў: «Ён краў халадзільнікі ў крамах. Потым знаходзілі крамы з красоўкамі, з вопраткай усякай — гэта таксама ўсё вывозілася. Фуры вывозілі. Калі мы прыехалі ў Беларусь, я бачыў гэтыя дзве фуры».
Фролкін, як і Зміцер Данілаў, кажа, што нікога з жыхароў Андрэеўкі ён не забіваў.
«Прызнаюся ва ўсіх злачынствах». Што насамрэч здарылася ў Андрэеўцы
Праз пару гадзін пасля першай размовы Данііл Фролкін прапануе стэлефанавацца ў мэсэнджэры, уключыўшы відэа. На той момант ён яшчэ знаходзіцца ў часці часовай дыслакацыі ў Белгародскай вобласці. На падбародку ў вайскоўца свежы шнар ад аскепка, ён паліць і просіць уключыць запіс:
— Я, вайсковец вайсковай часці 51460, гвардыі яфрэйтар, Фролкін Данііл Андрэевіч, прызнаюся ва ўсіх злачынствах, якія я здзейсніў у Андрэеўцы, у расстрэле цывільнага насельніцтва, абкраданні цывільнага насельніцтва, канфіскацыі ў іх тэлефонаў і ў тым, што наша камандаванне ў х*й не ставіць нашых байцоў, усю пяхоту, якая б'ецца на перадавой, на лініі фронту. І пасля гэтага я хачу заявіць: прыміце меры да пакарання камандзіраў — Амурбекава Азатбека Асанбекавіча, гвардыі палкоўніка, гвардыі падпалкоўніка Дзмітрэнка, зампатыле (намесніка камандзіра па тыле і забеспячэнні. — Заўв. рэд.) нашай брыгады палкоўніка Клабукова і начальніка разведкі падпалкоўніка Раманенкі. Ён кіраваў разведкай, якая ху*ва праводзіла разведку і вяла нашых людзей на смерць. Таксама намеснік камандзіра брыгады падпалкоўнік Пракурат даў загад расстрэльваць.
На пытанне, за што трэба пакараць камандаванне брыгады, Фролкін адказвае, што яны «не лічаць радавых салдат за людзей». Паводле яго слоў, палкоўнік Азатбек Амурбекаў перадаваў камандаванню ілжывую інфармацыю пра неіснуючыя поспехі брыгады. Усю акупацыю Андрэеўкі, па словах вайскоўца, камандзір «прасядзеў у падвале школы», дзе размяшчаўся штаб.
— Гэтаму камандаванню спрабавалі растлумачыць, што мы больш у наступ не пойдзем, — успамінае Фролкін. — Амурбекаў [пасля гэтага] пачаў хлопцаў біць, тыпу яны слабакі, нецэнзурнай лаянкай іх пакрываў проста. Аднаму прыкладам па твары ўдарыў, другому пісталет да лба прыставіў, сказаў: «Я зараз цябе наогул застрэлю і мне наогул нічога за гэта не будзе».
Журналістка перапытала ў Данііла, што ён мае на ўвазе, калі прызнаецца «ў расстрэле цывільнага насельніцтва». Ён расказвае, што ў сакавіку (дакладную дату ён не можа ўспомніць) камандзіры папрасілі яго і яшчэ некалькіх салдат суправадзіць іх на ператрусе ў дамах траіх жыхароў Андрэеўкі.
— Мы завялі іх у тры дамы, яны паказалі дамы. У дамах былі не іх фатаграфіі. Гэта значыць, гэта не іх дамы былі па факце. Трэці ўвогуле ў разваліне ў нейкай жыў. Пры іх быў пачак грошай: грыўні, баксы. Падпалкоўнік, які быў з намі, Аляксандр Пракурат, забраў гэтыя грошы сабе, а астатняе — дакументы, тэлефоны — аддаў нам і сказаў: «Іх у расход». Усё, я пайшоў і [аднаго з іх] у расход пусціў.
Мяркуючы па дэталях, якія згадвае Фролкін, гаворка ідзе пра забойства Вадзіма Ганюка, Віталя Кібукевіча і Руслана Ярамчука 12 сакавіка. Данііл, верагодна, страляў у Руслана Ярамчука. Ён не пазнае расстралянага па фатаграфіі, але дапускае, што мог шмат чаго забыцца з-за шоку. Пазней Данііл паказвае фота забітага Ярамчука свайму таварышу па службе, які таксама прысутнічаў на ператрусах, і той пацвярджае, што Фролкін застрэліў менавіта гэтага чалавека. Ваенны перакананы, што забіты ім мужчына здаваў каардынаты калон расійскай арміі, з-за чаго «прывезлі 18 трохсотых, аднаго цяжкага, у яго яйкі адстрэліла аскепкам».
— Ты яго застрэліў, бо ты помсціў за сваіх?
— Так. Я помсціў і разумеў, на што я іду. Гэта адзіны чалавек, якога я забіў, за ўсе сем месяцаў, колькі спецаперацыя доўжыцца. Я выратаваў 86 чалавек, забіў аднаго.
— Ты спрабаваў з ім гаварыць перад расстрэлам?
— Спрабаваў. Ён нам казаў: «Я цывільны, я тут жыву». Сабака прыбег, відаць было, што сабака з гэтага двара, ён пачаў на яго гаўкаць, хоць на нас не гаўкаў. Мы кажам: «Гавары праўду, сука, мы цябе зараз расстраляем». Ён: «Я заўчора з Кіева прыехаў, мяне папрасілі адпраўляць каардынаты». Я проста вывеў яго з дому. Мы знайшлі ў яго страляныя гільзы, якія ў афіцэраў чыста выкарыстоўваюцца. І ўсё. Я яму кажу: «Ідзі наперад». Ён ідзе наперад. Я яму кажу: «На калені». І проста кулю ў лоб (вайсковец абмовіўся, маецца на ўвазе «у патыліцу». — Заўв. рэд.). Мяне потым трэсла вельмі доўга. Я аднаго загубіў, але я хацеў выратаваць як мага больш людзей.
На пытанне, чаму ён усё ж вырашыў расказаць праўду, салдат адказвае, што робіць гэта дзеля «хлопцаў», якіх пасля шматлікіх месяцаў камандзіроўкі вось-вось зноў адправяць ваяваць на перадавую — у Херсон.
— Нашых хлопцаў пашкадуюць, іх выведуць з-за мяне чыста, — спадзяецца вайсковец. — Лепш загубіць адно жыццё, чым загубіць жыцці 200-300 чалавек. Я ўсіх гэтых хлопцаў ведаю. Пяцьдзясят чалавек, якія засталіся з нашага батальёна, яны людзі добрыя, я не хачу іх жыцці губіць, яны са мной з самай «тэрміноўкі» (тэрміновай службы. — Заўв. рэд.). Цяпер зноў іх накіроўваюць на Херсон, яны ўжо не маюць ніякага права так рабіць, бо ўсе людзі фізічна не вывозяць гэтага. Я бачу, што нашу брыгаду нішчаць.
Словы Фролкіна пацвярджаюць перахопленую размову меркавана афіцэраў 64-й брыгады, апублікаваную галоўным упраўленнем разведкі Украіны. З яго вынікае, што камандаванне не ведае, кім укамплектоўваць брыгаду і хто ў другі раз захоча «ў такую сраку».
Фролкін прызнаецца, што так і не зразумеў, за што і з кім ён ваяваў:
— Нам расказваюць пра наш кірунак, што вось мы ратуем, мы такія прыгажунчыкі, а з кім ваюем — незразумела. А пра іншыя напрамкі нам наогул нічога не гавораць, пра страты мірнага насельніцтва нам таксама нічога не гавораць. «Вэсэвушнікаў» забіваем — артылерыя малайчына. А колькі цывільных гіне, яны [камандзіры] нават самі, мусіць, не ведаюць.
У канцы ліпеня Данііл Фролкін з'ехаў з Белгародскай вобласці ў Хабараўскі край і адтуль падаў заяву на звальненне са службы. Два гады таму ён падпісаў кантракт, бо хацеў вярнуцца ў родны горад і служыць там у паліцыі. Чым вайсковец будзе займацца цяпер, невядома.
— Я разумею, што мяне могуць пасадзіць за ўсю гэтую інфармацыю, — кажа ён. — Нават не за тое, што я ўсю вось гэтую ху*ню на Украіне тварыў. А за тую інфармацыю [пра камандаванне]. Я хачу проста прызнацца ва ўсім і растлумачыць тое, што адбываецца ў нашай краіне. Я думаю, што лепш бы гэтай вайны ўвогуле не было.
Каментары