Stalin pamiraŭ jak sabaka

Pieršyja dziesiać hadzin paśla insulta kiraŭnik SSSR pralažaŭ na chałodnaj padłozie ŭ mokrych ad mačy padštanikach. Da dyktatara prosta bajalisia padyści, kab paśla nie akazacca vinavatymi.

05.03.2013 / 01:22

Chaŭruśniki niasuć trunu ź ciełam Stalina ŭ maŭzalej. Pieršy — Bieryja, za im Varašyłaŭ, śledam — Chruščoŭ i Mikajan.

Apošnija achviary stalinizmu: u ciskaninie padčas pachavańnia Stalina zahinuli, mahčyma, dźvie ci try tysiačy čałaviek (dakładnaja ličba nieviadomaja).

60 hadoŭ tamu, 5 sakavika 1953 hoda na padmaskoŭnaj dačy pamior 73-hadovy Iosif Stalin. Jaho śmierci papiaredničali piać dzion ahonii, padčas jakoj navat najbližejšyja chaŭruśniki nie navažvalisia nabližacca da złaviesnaha «pravadyra».

Daču Stalina ŭ padmaskoŭnym Kuncavie zbudavali ŭ 1934 hodzie. Mierami achovy jana nahadvała hułahaŭski łahier.

Płot vakoł usioj terytoryi byŭ trochmietrovy i padvojny, Terytoryju atačali roŭ i kalučy drot. Pa ŭnutranym kole miž płatami dziažuryli patrulnyja z sabakami.
Jašče časam pa hetaj «kalcavoj» kataŭsia na vazku, zaprežanym końmi, sam Stalin.
Na dačy jon žyŭ pry zaviešanych firankach, kab znadvorku niemahčyma było pabačyć, što robicca ŭ pakojach.

Stalin drenna spaŭ nočču, tamu zazvyčaj ustavaŭ pozna. Pieršyja rasparadžeńni absłuzie jon davaŭ miž 10 i 11 hadzinami, vyklikajučy da siabie zvankom. 1 sakavika 1953-ha zvanok nie prahučaŭ.

A 12-j achova i dvornia, što ad 10-j ranicy čakali na kuchni rasparadžeńniaŭ, pačali chvalavacca.
Tryvoha padmacoŭvałasia tym, što ŭ pakojach Stalina nie było ŭvohule nijakaha ruchu. Adkul viedali? Bo
na ŭłasnaj dačy Stalin byŭ pad poŭnym kantrolem: u miakkuju meblu i ŭ dźviery jaho žyłych pakojaŭ byli ŭmantavanyja śpiecyjalnyja datčyki, što reahavali na ruch i pieradavali sihnały na kantrolnaje tabło.
Što ž robić achova, zrazumieŭšy, što z «vialikim pravadyrom» nieparadak? Lichamankava kidajecca ŭ jaho apartamienty? Jak by nie tak.
Da poźniaha viečara, da 22-j, achoŭnik Łazhačoŭ i načalnik achovy Staraścin taptalisia pierad dźviaryma, spračajučysia, kamu iści da Stalina.
Tak adnaŭlaje hetuju scenu sa słovaŭ Łazhačova rasijski historyk Edvard Radzinski: «Ja kažu Staraścinu: «Idzi ty, ty načalnik achovy, ty pavinien zaniepakoicca». Jon: «Ja bajusia». Ja:
«Ty baišsia, a ja što, hieroj iści da jaho?»

Urešcie, z CK dasłali pakiet, i ŭ achovy źjaviłasia nahoda zajści da Stalina. Hetaja nierašučaść — śviedčańnie taho strachu, jaki atačaŭ pieršuju asobu SSSR. Na jaho fonie hladziacca niepierakanaŭča historyi pra toje, jaki «prosty» byŭ Iosif Visaryjonavič.

Što ž pabačyŭ Łazhačoŭ, adčyniŭšy dźviery ŭ małuju stałovuju?

73-hadovy Stalin lažaŭ na padłozie ŭ nižniaj kašuli. Pižamnyja štany byli mokryja ad mačy. Vidavočna, u takim stanie jon znachodziŭsia ŭžo kala dziesiaci hadzin.
Na stale pobač stajała butelka minierałki i šklanka. Vidać, Stalin, padniaŭšysia ranicaj, išoŭ papić vady, i ŭ toj momant jaho ŭdaryŭ insult.

«Tavaryš Stalin mocna śpić»

Učatyroch, ź inšymi achoŭnikami i kucharkaj, jany pieranieśli Stalina na kanapu ŭ vitalniu. Stalin byŭ paralizavany — nie ruchaŭsia, tolki hladzieŭ… Adrazu ž kinulisia zvanić kiraŭniku MHB Ihnaćjevu. Toj zahadaŭ zvanić Bieryju, členu Biuro Prezidyjumu CK KPSS, kurataru siłavych viedamstvaŭ. Bieryi doma nie znajšli: mahčyma, byŭ u adnoj z kachanak. Pazvanili Malankovu, toj taksama nie znajšoŭ Bieryju… Ale chutka

Bieryja pierazvaniŭ i stroha zahadaŭ pra chvarobu Stalina nikomu nie raskazvać.
Kala treciaj hadziny nočy Bieryja i Malankoŭ pryjechali na stalinskuju daču. Biez daktaroŭ. Zirnuŭšy na nieruchomaha Stalina, Bieryja źviarnuŭsia da Łazhačova:
«Čaho ty paniku navodziš? Bačyš — tavaryš Stalin mocna śpić».
Paśla taho Malankoŭ i Bieryja źjechali.

Naviedalisia ŭnačy i Chruščoŭ z Bułhaninym. Ale jany navat nie pajšli ŭ zału, dzie lažaŭ Stalin — pahavaryli z achovaj u «dziažurcy». Čamu? Nibyta, była takaja damoŭlenaść z Malankovym, ličyć Radzinski. Malankoŭ i Bieryja musili ŭvajści da Stalina pieršymi i vyrašyć, što rabić dalej.

Mahčyma,

čatyry samyja mahutnyja paśla Stalina asoby ŭ SSSR nie śpiašalisia vyklikać daktaroŭ, kab mieć čas damovicca miž saboj pra padzieł ułady.
Dzie praviali reštu nočy Bieryja, Malankoŭ, Chruščoŭ i Bułhanin — členy «kiroŭnaj piaciorki» Biuro prezidyjumu CK KPSS? Jak pisaŭ va ŭspaminach syn Chruščova, baćka, pryjechaŭšy z stalinskaj dačy, praź niejki čas znoŭ źjechaŭ i doma nie načavaŭ.

Kala 8.30 Chruščoŭ znoŭ źjaviŭsia na dačy i skazaŭ Łazhačovu, što chutka da Stalina pryjeduć daktary. I praŭda: nieŭzabavie pryjechaŭ ministr achovy zdaroŭja A.Traciakoŭ, sklikali kansilium. Stalin zastavaŭsia bieź miedyčnaj dapamohi amal sutki.

Ad 22-j viečara da 9-j ranicy achoŭnik Łazhačoŭ siadzieŭ pry Stalinu ŭ poŭnaj nieviadomaści. Heta, pryznavaŭsia jon paśla, była samaja strašnaja noč u jaho žyćci.

Pijaŭki ad insultu

Prafiesary-miedyki chutka i adnahałosna pastavili dyjahnaz: masiŭnaje krovaźlićcio ŭ mozh, u levaje paŭšarje, na hlebie hipiertanii i aterasklerozu mazhavych arteryj. Cisk u Stalina byŭ 220/110. Daktary paprasili terminova pryvieźci miedyčnyja dakumienty Stalina z Kramloŭskaj balnicy. Ale

nijakich dakumientaŭ pra raniejšyja chvaroby adnaasobnaha kiraŭnika, ad zdaroŭja jakoha zaležaŭ los vializnaj krainy, znajści nie ŭdałosia.
Na ŭsioj dačy nie było nijakich, navat samych prymityŭnych lekaŭ. Siarod šmatlikaj absłuhi nie było nivodnaj miedsiastry. «Vy b miedsiastru zaviali pad vyhladam pakajoŭki ci doktara pad vyhladam adnaho z pałkoŭnikaŭ, — uskliknuŭ adzin sa ździŭlenych daktaroŭ padčas kansiliumu, — bo čałavieku ž 73 hady!» Nichto navat nie viedaŭ, jak doŭha Stalin pakutuje ad hipiertanii.

Niezadoŭha da taho adbyłasia "sprava daktaroŭ", zadumanaja Stalinym dla ŭzdymu špijonamanii i handlu z Zachadam -- na heta raz za jaŭrejaŭ.

Ciaham 2 sakavika daktary sprabavali źnizić cisk i stymulavać pracu serca.

Bieryja i Malankoŭ zahadali kožnuju lekavuju praceduru papiarednie ŭzhadniać ź imi, što zapavolvała lačeńnie ŭ krytyčnaj situacyi.

Kansilium, jaki sabraŭsia ranicaj 3 sakavika, kanstatavaŭ: śmierć niepaźbiežnaja, lik pajšoŭ na dni. Adrazu ž usich členaŭ CK KPSS terminova vyklikali ŭ Maskvu: abmiarkoŭvać nieabchodnyja miery, źviazanyja ź niepaźbiežnaściu śmierci kiraŭnika dziaržavy.

U 1953 hodzie efiektyŭnych mietadaŭ lačeńnia insultaŭ nie było. Daktary mahli chiba adterminavać śmierć na tydni ci miesiacy, pryčym chvory zastavaŭsia častkova paralizavanym. Daminavała ŭjaŭleńnie, što chvoramu treba dać spakoj i sprabavać źbić cisk preparatami.

Kali b lekavańnie pačałosia ŭ pieršyja ž hadziny, maštab krovaźlićcia ŭdałosia b, napeŭna, źmienšyć, Stalin by jašče trochi moh pažyć. Ale nie fakt, što los jaho roźniŭsia b ad losu Lenina ŭ apošni, «horacki», pieryjad žyćcia.

Lačeńnie Stalinu było prapisanaje kansiervatyŭnaje: pijaŭki dla źnižeńnia cisku, chałodny kampres, mikraklizma… Ź jaho rota vyniali ŭstaŭnyja skivicy.

Pierajemnaść nie była praduhledžanaja

U siaredzinie dnia ŭ Stalina prajaviłasia pieraryvistaje dychańnie «pa typu Čejn — Stoksa», z doŭhimi zatrymkami, cisk uźniaŭsia. Pastupova žyćciovyja siły arhanizma zhasali, serca biłasia hłucha, cisk skakaŭ.

Ale

nazaŭtra, 3 sakavika, Stalinu stała lepiej. Jon aprytomnieŭ, raspluščyŭ vočy. Možna sabie ŭjavić, jak spałochalisia pryśpiešniki,
jakija ŭžo damovilisia pra padzieł ułady… Adnak usiomahutnaha niadaŭna lidara chapiła tolki na biazhučny šept.
Tahačasnaja Kanstytucyja SSSR nie mieła nijakich artykułaŭ, jakija rehłamientavali b pierajemnaść ułady ŭ vypadku, kali kiraŭnik dziaržavy nie ŭ stanie vykonvać svaje abaviazki. Nie mieŭ pałažeńniaŭ pra pierajemnaść lidara i statut KPSS. Nie było jasnaści i z pasadaj Viarchoŭnaha Hałoŭnakamandujučaha.

Malankoŭ, jaki ličyŭsia «druhim» sakratarom, farmalnym spadkajemcam Stalina ŭ CK KPSS, nie mieŭ u svaim rasparadžeńni nijakich siłavych strukturaŭ i śpiecsłužbaŭ. Vojska, fłot, dziaržbiaśpieka padparadkoŭvalisia, aproč Stalina, tolki halinovym ministram. Heta i byŭ adzin z faktaraŭ, jaki pieradvyznačyŭ dalejšy chod historyi. Ministr MHB Ihnaćjeŭ, na jakoha raptam zvaliłasia vializnaja ŭłada, vyrašyŭ padtrymać błok Bułhanina i Chruščova ŭ abmien na harantyi asabistaj biaśpieki. Jon razumieŭ, što paśla prychodu da ŭłady Malankova i Bieryi jaho zrobiać «achviarnym kazłom» za «spravu daktaroŭ» i inšyja represiŭnyja inicyjatyvy apošniaha času, jakija biez Stalina musili rassypacca

Narodu pra chvarobu Stalina skazali tolki 4 sakavika ŭ aficyjnym paviedamleńni pa radyjo.
Na toj momant nadziei na vyratavańnie ŭ Stalina ŭžo nie było. Jon byŭ biez prytomnaści, pasinieŭ, spacieŭ, pačałasia ikaŭka. Stalin zadychaŭsia.

Dzialba padčas ahonii

Ranicaj 5 sakavika pačałasia kryvavaja rvota, serca šalona kałaciłasia, puls skakaŭ da 120 udaraŭ u chvilinu.

Kala 20-j hadziny puls dasiahnuŭ 140–150 udaraŭ. U hetyja chviliny, padčas ahonii Stalina, u Kramli sabrałasia kiraŭnictva KPSS.
Najbližejšyja spadkajemcy realizavali raspracavany ŭ pieršyja dni chvaroby Stalina płan.
Malankoŭ staŭ kiraŭnikom Saŭmina SSSR i faktyčnym pierajemnikam Stalina, Bieryja ŭznačaliŭ abjadnanyja MHB i MUS, Varašyłaŭ — prezidyum Viarchoŭnaha Savieta, Bułhanin — vojska, Chruščoŭ — partyju.
Pasiadžeńnie ciahnułasia ŭsiaho sorak chvilin. Paśla novaabranyja lidary savieckaj impieryi zaśpiašalisia na daču ŭ Kuncava i jašče zaśpieli Stalina žyvym. Hety momant jany, vidać, zapomnili na ŭsio žyćcio. «Apošnija hadzinu ci dźvie čałaviek prosta pavolna zadychaŭsia, — uspaminała dačka, Śviatłana Aliłujeva. — Ahonija była strašnaj. Jana dušyła jaho va ŭsich na vačach. U niejki momant — nie viedaju, ci na samoj spravie, ale tak padavałasia — vidać,
u apošniuju ŭžo chvilinu, jon raptam raspluščyŭ vočy i abvioŭ imi ŭsich, chto stajaŭ vakoł. Heta byŭ žachlivy pozirk, ci to varjacki, ci to hnieŭny i poŭny žachu pierad śmierciu i pierad nieznajomymi tvarami daktaroŭ, što schililisia nad im. Pozirk hety abyšoŭ usich u niejkuju dolu chviliny. I tut jon uźniaŭ raptam uharu levuju ruku i ci to pakazaŭ joj kudyści ŭvierch, ci to pryhraziŭ usim nam…»

U nastupny momant, a 21.50, Stalin pamior.

Siarhiej Mikulevič