Miaža Ŭschodu i Zachadu

Skalistyja hranitnyja karjery, aziory ŭ barach i «panskaje minułaje», pamiać pra jakoje niasuć tamtejšyja žychary — usio heta jość na miažy Žytkavickaha i Lelčyckaha rajonaŭ. Pra adzin z samych niaźviedanych akrajcaŭ Biełarusi piša Siarhiej Chareŭski.

10.04.2009 / 22:58

Miaža Homielščyny i Brestčyny — adzin z samych małanasielenych rajonaŭ Biełarusi. I redka adviedvanych: mała jaki turyst zabrydaje ŭ hetyja hłuchija zakutki. Asabliva paśla Čarnobylu. Miž tym radyjacyjnaje zabrudžańnie nasamreč mała kranuła hety pas.

Skalistyja hranitnyja karjery hłybinioju da 30—35 mietraŭ, aziory ŭ barach i «panskaje minułaje», pamiać pra jakoje niasuć tamtejšyja žychary — usio heta jość na miažy Žytkavickaha i Lelčyckaha rajonaŭ.

Lenin z časoŭ Žyhimonta

Skroź ściorty ŭščent asfalt darohi źziaje ružovy hranitny žvir. Taho mikaševickaha žviru tut — až rabacić u vačach. Daroha viadzie ŭ dzikija miaściny. Skroź vierbałoz i alešnik vidać daŭno nie zasiavanyja, parosłyja kupjom pali. Usie leninskija vakolicy naležać palaŭničamu zakaźniku.

Cieraz darohu skačuć kazuli. Spynišsia la rečki pierakusić, pabačyš janota i andatraŭ.

Miastečka Lenin mieścicca siarod sasnovych baroŭ na pravym bierazie Słučy, za kiłamietraŭ piatnaccać ad Mikaševičaŭ. Nazva miastečka, jak ni dziŭna, nie źviazanaja z pravadyrom praletaryjatu! Upieršyniu Lenin zhadvajecca ŭ pryvilei Žyhimonta Aŭhusta kniaziu Alelkaviču jašče ad 1568 h. Kniazieŭ baćka, taksama Jury, Alelkavič Słucki, udzielnik Aršanskaje bitvy 1514 hodu, byŭ žanaty z Alenaj, narodžanaj Radzivił. Mo ŭ jaje honar stary pan Alelkavič nazvaŭ tuju siadzibu.

U 1920‑ia, kali Lenin byŭ pad Polščaj, palaki pieranazvali miastečka na samym krai Kresaŭ u Sasnkovičy, u honar hienierała Sasnkoŭskaha. Pa 1939‑m, viadoma, znoŭ viarnułasia nazva Lenin.

Unikalnyja habrejskija mohiłki — draŭlanyja

U časie vajny nacysty źniščyli ŭ Leninie bolš jak 2000 habrejaŭ. Miemaryjał achviaram Chałakostu možna pabačyć pry ŭvachodzie na staražytnyja judejskija mohiłki. Jany unikalnyja i sami saboj. Staryja nadmahilli tam — draŭlanyja. Sotni pomnikaŭ, vyrazanych z toŭstaha dreva. Hetkich draŭlanych habrejskich nadmahillaŭ, husta śpiareščanych tekstami i raźboju, niama bolš nidzie ŭ Biełarusi. Tak i šapoča tut dziŭny haj na krai Lenina.

Na starych pravasłaŭnych mohiłkach, u sasnovym bary, acaleŭ cikavy pomnik draŭlanaje architektury: kaplica ŭ honar skasavańnia pryhonu ŭ 1861 h.

Jak i ŭ inšych miaścinach Zachodniaj Biełarusi, u Leninie lubiać pafanaberycca «panskim» minułym. Jasna, što tut i sała taŭściejšaje, i baby nie pjuć, i mužyki pracavityja, i, naahuł narod kulturniejšy. Darma što Homielščyna, ale ž «zachodniki»!

Žyvie tut i svoj dzivak — Uładzimir Bajaryn, jaki ŭsio žyćcio pryśviaciŭ pošuku dokazaŭ taho, što Uładzimir Illič Uljanaŭ uziaŭ sabie psieŭdanim mienavita ad nazvy miastečka. Maŭlaŭ, miascovyja habrei pieradali ščodraje achviaravańnie na sacyjał‑demakratyčnuju spravu i ŭ honar taho, maŭlaŭ, Uljanaŭ uziaŭ sabie psieŭdanim: Lenin. Sp.Bajaryn sa školnikami pieravioz siudy pomnik Leninu, arhanizavaŭ Leniskuju narodnuju biblijateku‑muziej. Niezvyčajnyja pieražytki savieckaha času.

Vioski naščadkaŭ uciekačoŭ

Masty praz Słuč, pakazanyja na kartach, akazalisia niebiaśpiečnymi zbudavańniami z roznapamiernaha biarvieńnia i ŭ niekalki słajoŭ nabitych došak‑harbyloŭ. Pa dryhotkaj kanstrukcyi, miž kupaŭ vierbałozu pierabracca možna na ŭschodni bok, dzie ŭžo niama i darohi. Dakładniej, pakazanaja na schiemach daroha vyjaŭlajecca raskiłzanaj traktarami kalainaju ŭ bahnistaj hlebie.

Zatoje tamaka ž, na ŭschodnim bierazie Słučy akazałasia nie pakazanaja na mapach vioska Novy Lenin! A krychu nižej pa płyni i Novyja Misievičy. Hetyja vioski zbudavali ŭ 1930‑ia ŭciekačy z panskaj Polščy. I dasiońnia ŭ Novym Leninie paŭtarajuć strašyłki pra klaty biełapolski pryhniot. Naaohuł lud tut niehavarki, surovy. Jak i tutejšy krajavid — uzdoŭž Słučy starycy, bałaciny, chmyzy…

Ale nieŭzabavie krajavid źmianiajecca, śviatleje ŭ vačach. Darohi lepšajuć. Siarod staroha boru bliščać aziory — adno, jašče adno…

Aproč vializarnaha słavutaha Žyd‑voziera (ciapier Čyrvonaje), što dało nazvu i miastečku‑rajcentru, tut vakoł jašče z tuzin azioraŭ. Siarod ich i voziera Biełaje, hłybiejšaje za inšyja aziory Paleśsia. Jano siahaje bolš jak 6 mietraŭ hłybini, a ŭšyrki — paru kiłamietraŭ. Heta vydatna adčuvajecca siarod samaha letniaha skvaru, kali z voziera vieje prachałodny bryz. Pavietra čyściutkaje. Užo dziela jaho siudy varta jechać.

Razam paraju mienšych azioraŭ, prytokami, vytokami, Damanavickim i Repiščanskim kanałami, tut — ceły mikrakosmas. Pracujuć rybhasy, zdabyvajuć saprapieli, absłuhoŭvajuć kanały i šluzy. Na vyśpie, miž kanałaŭ, jak Vieniecyja, prymaścilisia vioski Baravaja, miastečka Aziornaje i vioska Biełaja. Skroź ich idzie adna sucelnaja vulica, a vakoł — vada. Bialutki aziorny piasočak, rešty staradaŭnich baroŭ dy parkaŭ pry kolišnich panskich siadzibach i savieckich damach adpačynku. Začynienyja turbaza i pijanierłahier, adnak, dahladajucca. Saviecki second best — z namalavanymi niereidami i Pasiejdonami, raznymi krakadziłami i kłumbami. Zrešty, tut možna uładkavacca na adpačynak i ŭ chatach. Sapraŭdnaja rybałka, śviežyja małako dy harodnina ŭ dadatku.

Narod tut, jak usiudy pry vialikaj vadzie — śmieły i samastojny. Razhavaryŭšysia, bahata čaho možna daznacca. Naprykład, što ŭsiu tutejšuju haspadarku zavioŭ jašče pan Alšałoŭski, čyju kolišniuju siadzibu spalili partyzany. Tut šmat raspoviedaŭ i pra polskuju miažu, i pry bandytaŭ u vakolicach. Mova tut sakavitaja. Havorki tutejšyja, turaŭskija, cełasnyja, harmaničnyja. Miakčejšaje «č» dy nie takoje pukataje, jak paŭsiul, «akańnie». Moža, takoju jana była ŭžo ŭ časy kniazia Tura?

Za Prypiać

Kali z Žytkavič jechać naŭprost na poŭdzień, krajavid jašče raz źmienicca: naŭkoła raźlažacca plaskataja by abrus raŭnina. Asušanaja i miescami razaranaja. I za kiłamietraŭ dziesiać adčuvajecca podych Prypiaci. Miescami redkija pieraleski dy kurhany, jak la vioski Borki, jašče macniej padkreślivajuć vielič prypiackich razłohaŭ. Papłavy, čaraty — ni dušy vakoł. Ciša. Adno na dośvitku kryčać ptuški.

Za šyračennaj Prypiaćciu, na vyšejšym paŭdniovym bierazie, naadvarot, pasieliščy ščylna zabudavanyja, tulacca, pierachodziać adno ŭ adno da samych Aziaranaŭ.

A za Aziaranami, za mohiłkami i kryžam, pačynajecca słavuty stary Prypiacki zapaviednik. Pry Łukašenku jon staŭ nacparkam.

U zapaviedniku pačynajecca ŭžo i Lelčycki rajon. U lelčyckich lasach źbierahajucca duby‑vołaty, dzikija žuravinavyja bałoty. «Lel» na tutejšym dyjalekcie — busieł.

Na niečakana dobraj darozie stajać redkija, ale bolšyja vioski. Voś staražytny Toniež, słynny pieśniami dy majstrami. Dzieić tut filijał Lelčyckaj škoły mastactvaŭ. Usio kulturna: škoła, biblijateka, dziciačy sad, balnica, apteka, pošta, narmalnyja kramy. Prosta biełaruskaja lasnaja kazka. U Toniežy možna i nabyć što‑niebudź: praduć, tkuć, šyjuć‑vyšyvajuć.

A ŭ susiednich Prybałavičach staić pryhožaja carkva, najstarejšaja ŭ tutejšych krajach.

Prybałavičy viedamyja ažno z 1431 h., kali vialiki kniaź Svidryhajła padaryŭ jaho kniaziu Michaiłu Čartaryjskamu. Tak paŭstavała tryvałaja miaža miž Biełarusiaj i Ukrainaj, što amal nie źmianiłasia da našych dzion.

Jak i miaža pamiž Brestčynaj i Homielščynaj. U susiedniuju Brest¬čynu, u Stolinski rajon — nivodnaj darohi. Tak nie praviali ich, nie złučyli, za ŭsio XX stahodździe.

Skały na miažy

A Ukraina zusim blizka. Tudy viadzie vialikaja i adzinaja šaša. Tudy jeździać časta. Navat na rovarach. Ź vialikich Hłuškavičaŭ tudy jedziać ludzi štodnia ŭ kramy. Tam tańniej.

A pry samaj miažy źnianacku paŭstajuć skały. Vialikija hranitnyja skały, niby na Kaŭkazie.

Napaminam pra daŭninu zastalisia tut šmatlikija kamiennyja kryžy sa ściortymi nadpisami i paŭściortymi svastykami. Jany kaliści stajali ŭ vuhłach carkoŭnaha ćvintara. Dziŭna hladziacca tyja archaičnyja svastyki ŭ adnoj zaharodcy z abieliskam ziemlakam‑achviaram vajny. Zorki i svastyki.

U Hłuškavičach za carom žyli taksama palaki i niemcy. Ułady BSSR davali dazvoł na pasialeńnie niemcaŭ‑kałanistaŭ na paŭdniovych hłuškavickich chutarach. Hetak, u 1924 h. u chutary Niamiecki Młynok naličvałasia 25 čałaviek.

U vajnu nacysty trojčy niščyli viosku. Cudam zastalisia tolki dźvie chaty ad lesu… Ciapier za niamieckija hrošy tut pabudavana vialikaja muravanaja carkva. Niemcy tut častyja hości, pryvoziać, dorać što mohuć.

U 1975 hodzie tut było stvorana pradpryjemstva «Hranit». Siońnia vakoł Hłuškavičaŭ — hranitnyja karjery, što siahajuć hłybinioju časam 30—35 mietraŭ. U vyniku niadaŭniaj rekanstrukcyi ščebnieva‑hranitny zavod pieratvaryŭsia ŭ mahutnaje pradpryjemstva, dzie pracuje kožny piaty tutejšy žychar.

Voś čaho nie čakaješ pabačyć u paleskich bałotach, dyk heta takich skałaŭ, ź jakich vidać nieabsiažnuju Ukrainu.

Siarhiej Chareŭski, Lenin—Jurkievičy—Biełaja— Borki—Aziarany—Toniež—Bukča—Prybałavičy—Hłuškavičy.

Fota Siarhieja Chareŭskaha, Alesia Matafonava

***

Leninski Zachad

Mała chto viedaje, što zachad ciapierašniaha Lelčyckaha rajonu da 1939 hodu nie ŭvachodziŭ u SSSR. U 1921‑m pravabiarežža Słučy adyšło da Polščy z usimi nastupstvami: heta było samaje što ni jość pamiežža, z partyzanščynaj, dyviersantami i pierabiežčykami, pamiežnikami i kantrabandystami. Tolki ŭ 1939 h. źjaviŭsia Leninski rajon Pinskaje vobłaści, z centram u Mikaševičach, dzie ciapier zdabyvajuć biełaruski hranit.

Kančatkovaje raźmiežavańnie Bresckaj i Homielskaj abłaściej adbyłosia tolki ŭ 1960‑ia. Akurat tady byli likvidavanyja Turaŭski i Leninski rajony, terytoryi jakich uvajšli ŭ skład Žytkavickaha. Tolki hranitnyja Mikaševičy adyšli da Łuninieččyny.

Z hałavakružnaje vyšyni hranitnych skałaŭ u Hłuškavičach možna suzirać Ukrainu.

Civy Turaŭ. Buślanka na vykankamie.

Unikalnaja draŭlanaja kaplica ŭ Leninie ŭ honar admieny pryhonu.

Heta adziny Lenin nie ŭ honar Lenina

Habrejskim mohiłkam u Leninie — paŭtysiačy hadoŭ.

Takich draŭlanych pomnikaŭ niama bolej nidzie.

Staražytnyja kamiennyja kryžy z salarnymi znakami
ŭ Hłuškavičach ablamavali bietonnaj plitkaj.

Palešuki — daścipny i viasioły narod, kali paznajomicca ź imi bližej.
Žychary vioski Biełaje, biełaruskaj Vieniecyi.