En Epłbaŭm: Kali demakratyi nie abaroniać siabie, aŭtakratyi ich źniščać
Kali Rasijaj kiruje Pucin, Rasija viadzie z nami vajnu. Hetak ža jak i Biełaruś, Paŭnočnaja Kareja, Vieniesueła, Iran, Nikarahua, Vienhryja i, nie vyklučana, što jašče šmat inšych. Mahčyma, my nie chočam ustupać ź imi ŭ supraćstajańnie, mahčyma, nam navat niama da ich spravy asablivaj. Ale im jość sprava da nas, piša amierykanski historyk i žurnalist En Epłbaŭm u svaim artykule dla časopisa The Atlantic.
12.04.2022 / 23:30
En Epłbaŭm
U lutym 1994 hoda, u vialikaj bankietnaj zale Hamburhskaj ratušy ŭ Hiermanii, prezident Estonii vystupiŭ z charakternaj pramovaj. Stojačy pierad słuchačami ŭ viačernim kaściumie, Lenart Mery prasłaŭlaŭ kaštoŭnaści demakratyčnaha śvietu, častkaj jakoha Estonija ŭ toj čas imknułasia stać.
«Svaboda kožnaha asobnaha čałavieka, svaboda ekanomiki i handlu, a taksama svaboda dumki, kultury i navuki nieparyŭna ŭzajemaźviazanyja, — skazaŭ jon hamburhcam. — Jany źjaŭlajucca pieradumovaj žyćciazdolnaj demakratyi».
Jahonaja kraina, jakaja za try hady da taho viarnuła sabie niezaležnaść ad Savieckaha Sajuza, nadavała vialikaje značeńnie hetym kaštoŭnaściam: «Na praciahu dziesiacihodździaŭ tatalitarnaha pryhniotu estonski narod ni na imhnieńnie nie pierastavaŭ vieryć u hetuju svabodu».
Ale Mery taksama źjaviŭsia, kab pieraścierahčy: svaboda ŭ Estonii i va ŭsioj Jeŭropie nieŭzabavie moža być pad pahrozaj. Rasijski prezident Barys Jelcyn i jaho atačeńnie viartajucca da movy impieryjalizmu, kažučy pra Rasiju jak pra primus inter pares — pieršuju siarod roŭnych — u byłoj savieckaj impieryi.
U 1994 hodzie Maskva ŭžo była achoplenaja resientymientam, varožaściu i impierskaj nastalhijaj. Rasijskaja dziaržava farmavała nielibieralnaje ŭjaŭleńnie pra śviet i ŭžo tady rychtavałasia jaho naviazvać.
Mery zaklikaŭ demakratyčnyja krainy pieraškodzić hetamu: Zachad pavinien «hranična vyrazna dać zrazumieć rasijskamu kiraŭnictvu, što jašče adna impieryjalistyčnaja ekspansija nie budzie mieć nivodnaha šancu».
Na hetych słovach vice-mer Sankt-Pieciarburha Uładzimir Pucin padniaŭsia i vyjšaŭ z zały.
U toj momant zaściarohi Mery padzialali ŭsie niekali paniavolenyja narody Centralnaj i Uschodniaj Jeŭropy, i hetyja zaściarohi byli dosyć mocnyja, kab pierakanać urady Estonii, Polščy i inšych krain uziać kurs na ŭstupleńnie ŭ NATA.
Ich pryniali, tamu što nichto ŭ Vašynhtonie, Łondanie ci Bierlinie nie vieryŭ, što hetyja novyja členy majuć vialikaje značeńnie. Saviecki Sajuz spyniŭ svajo isnavańnie, vice-mer Sankt-Pieciarburha nie ličyŭsia važnaj asobaj, i vierahodnaść taho, što Estonii budzie patrebna abarona, była vyklučanaja.
Voś čamu ni Bił Klintan, ni Džordž Buš-małodšy nie rabili asablivych sprobaŭ uzbroić abo ŭzmacnić novych čalcoŭ Paŭnočnaatłantyčnaha aljansu. Tolki ŭ 2014 hodzie administracyja Abamy narešcie raźmiaściła niešmatliki vajskovy kantynhient u hetym rehijonie — hałoŭnym čynam dla taho, kab supakoić sajuźnikaŭ paśla pieršaha rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu.
Bolš nichto va ŭsim zachodnim śviecie naohuł nie adčuvaŭ nijakaj pahrozy. Ciaham 30 hadoŭ zachodnija naftavyja i hazavyja kampanii inviestavali ŭ Rasiju, supracoŭničajučy z rasijskimi aliharchami, jakija adkryta raskrali padkantrolnyja im aktyvy. Zachodnija finansavyja ŭstanovy taksama mieli prybytkovy biznes u RF: jany stvarali sistemy, jakija dazvalajuć tym ža rasijskim kleptakratam vyvozić skradzienyja hrošy i ananimna raźmiaščać ich u zachodnich bankach abo ŭkładać u zamiežnuju nieruchomaść.
My pierakanali siabie, što niama ničoha drennaha ŭ tym, kab spryjać uzbahačeńniu dyktataraŭ i ich nabližanych. My vyrašyli, što handlovyja adnosiny źmieniać našych handlovych partnioraŭ. Bahaćcie pryviadzie da libieralizmu. Kapitalizm pryviadzie da demakratyi, a demakratyja pryviadzie da miru.
U rešcie rešt, takoje ŭžo zdarałasia. Paśla katastrofy 1939—1945 hadoŭ usie jeŭrapiejcy na samaj spravie družna admovilisia ad impieryjalistyčnych vojnaŭ i sprobaŭ zachopu terytoryi. Jany pierastali maryć ab źniščeńni adzin adnaho. Razam z tym častka śvietu, u jakim pačalisia dźvie samyja strašnyja vajny z tych, što kali-niebudź bačyŭ śviet, stvaryła Jeŭrapiejski Sajuz — arhanizacyju, zaklikanuju vyrašać kanflikty šlacham pieramovaŭ i sadziejničać supracoŭnictvu i handlu.
Hetaja transfarmacyja Jeŭropy — i asabliva nievierahodnaje pieratvareńnie Hiermanii z nacysckaj dyktatury ŭ ruchajučuju siłu intehracyi i roskvitu kantynienta — i prymusiła jeŭrapiejcaŭ i amierykancaŭ pavieryć u toje, što jany stvaryli nabor praviłaŭ, jakija dazvolać zachavać mir nie tolki na ŭłasnych kantynientach, ale, urešcie, i na ŭsioj płaniecie.
Doŭha, zanadta doŭha zachavalniki libieralnaha suśvietnaha paradku nie žadali ŭśviedamlać pieramieny. Aporaj hetamu libieralnamu suśvietnamu paradku słužyła mantra «Nikoli znoŭ». Nikoli nie budzie hienacydu. Nikoli bolš bujnyja dziaržavy nie zmohuć ścierci z abličča ziamli bolš drobnyja krainy. Nikoli bolš my nie trapim na vudu dyktataraŭ, jakija buduć razmaŭlać na movie masavych zabojstvaŭ. My budziem viedać, čym adkazać, pačuŭšy padobnaje prynamsi ŭ Jeŭropie.
Ale pakul my ščaśliva žyli, znachodziačysia ŭ iluzii, što «nikoli znoŭ» sapraŭdy niešta značyć, rasijskija lidary, uładalniki samaha vialikaha ŭ śviecie jadziernaha arsienała, adnaŭlali vojska i prapahandysckuju mašynu, pryznačanuju dla sadziejničańnia masavym zabojstvam, a taksama mafijoznuju dziaržavu, kantralavanuju maleniečkaj hrupkaj ludziej, jakaja nie maje nijakaha padabienstva da zachodniaha kapitalizmu.
Doŭha, zanadta doŭha zachavalniki libieralnaha suśvietnaha paradku nie žadali ŭśviedamlać hetyja źmieny. Jany hladzieli ŭ inšy bok, kali Rasija «uśmiriała» Čačniu koštam dziasiatkaŭ tysiač žyćciaŭ. Kali Rasija bambiła škoły i balnicy ŭ Siryi, zachodnija lidary vyrašyli, što heta nie ich prablema. Kali Rasija ŭpieršyniu ŭvarvałasia va Ukrainu, jany pierakanali siabie ŭ tym, što možna nie chvalavacca: Pucin, napeŭna, zadavolicca anieksijaj Kryma. A kali Rasija napała na Ukrainu druhi raz, častkova akupavaŭšy Danbas, jany nie sumniavalisia, što jamu chopić zdarovaha sensu spynicca.
Navat kali rasijanie, razbahacieŭšy za košt kleptakratyi, jakoj my spryjali, kuplali zachodnich palitykaŭ, finansavali ultrapravych ekstremistaŭ i pravodzili kampanii dezynfarmacyi padčas amierykanskich i jeŭrapiejskich demakratyčnych vybaraŭ, Amieryka i Jeŭropa ŭsio adno admaŭlalisia ŭsprymać ich surjozna. Prosta niekalki pastoŭ u Fejsbuku, što z taho.
My nie dumali, što znachodzimsia ŭ stanie vajny z Rasijaj. Zatoje my byli ŭpeŭnienyja, što nam i našaj svabodzie ništo nie pahražaje, što my abaronienyja pahadnieńniami, harantyjami niedatykalnaści miežaŭ i normami dy pryncypami libieralnaha suśvietnaha paradku.
Toje, što hetaja viera źjaŭlajecca biespadstaŭnaj, pakazała treciaje, bolš žorstkaje ŭvarvańnie va Ukrainu. Rasijski prezident adkryta admoviŭsia pryznavać isnavańnie lehitymnaj ŭkrainskaj dziaržavy: «Ruskija i ŭkraincy, — zajaviŭ jon, — adzin narod, adno cełaje». Jahonyja vojski nanosili ŭdary pa mirnych žycharach, balnicach i škołach. Jahonaja stratehija była nakiravanaja na toje, kab sparadzić płyni biežancaŭ i takim čynam destabilizavać Zachodniuju Jeŭropu.
Toje, što «nikoli znoŭ» — heta tolki pusty huk, stanaviłasia vidavočnym pa miery taho, jak hienacydalny płan uvasablaŭsia na našych vačach prosta la ŭschodniaj miažy Jeŭrasajuza.
Inšyja aŭtakratyi ŭvažliva nazirajuć za tym, što my zrobim u suviazi z hetym, pakolki Rasija — nie adzinaja dziaržava, jakaja pretenduje na terytoryi susiedziaŭ, imkniecca źniščyć cełyja narody i biez saramlivaści prymianiaje masavy hvałt. Paŭnočnaja Kareja ŭ luby momant moža atakavać Paŭdniovuju i maje jadziernuju zbroju, zdolnuju ŭrazić Japoniju. Kitaj sprabuje źniščyć ujhuraŭ jak asobnuju etničnuju hrupu i vynošvaje impierskija płany ŭ dačynieńni da Tajvania.
My nie možam viarnucca ŭ 1994 hod i vyśvietlić, jak usio skłałasia b, kali b my prysłuchalisia da pieraściarohi Lenarta Mery. Ale my možam sumlenna pahladzieć u tvar budučyni. My možam pieraličyć hałoŭnyja prablemy i zadačy, jakija stajać pierad nami, i padrychtavacca da ich vyrašeńnia.
Libieralny suśvietny paradak nie ŭstaloŭvajecca sam saboj, i praviły isnujuć tolki pry ŭmovie, što chtości sočyć za ich vykanańniem.
Kali demakratyi nie abaroniać siabie sumiesnymi namahańniami, to siły aŭtakratyi ich źniščać.
Ja śpiecyjalna vykarystoŭvaju słova «siły» ŭ množnym liku. Pa zrazumiełych pryčynach, mnohija amierykanskija palityki addali b pieravahu zasiarodzicca na šmathadovym sutyknieńni z Kitajem.
Ale kali Rasijaj kiruje Pucin, Rasija taksama viadzie z nami vajnu. Hetak ža jak i Biełaruś, Paŭnočnaja Kareja, Vieniesueła, Iran, Nikarahua, Vienhryja i, nie vyklučana, što jašče šmat inšych.
Mahčyma, my nie chočam ustupać ź imi ŭ supraćstajańnie, mahčyma, nam navat niama da ich spravy asablivaj. Ale im jość sprava da nas. Jany razumiejuć, što dla ich aŭtakratyčnaj formy kiravańnia niebiaśpiečnaja mova demakratyi, baraćby z karupcyjaj i pravasudździa — i viedajuć, što hetaja mova biare pačatak u demakratyčnym śviecie, našym śviecie.
Hetaja bitva — nie abstraktnaja. Dla jaje nieabchodnyja armii, taktyčnyja napracoŭki, zbroja i doŭhaterminovyja płany. Jana patrabuje značna bolš ciesnaha sajuźnickaha ŭzajemadziejańnia nie tolki ŭ Jeŭropie, ale i ŭ krainach Cichaakijanskaha rehijona, u Afrycy i Łacinskaj Amierycy. NATA treba pačać dziejničać hetak ža, jak u hady Chałodnaj vajny, z ulikam taho, što prystup moža adbycca ŭ lubuju chvilinu, a nie kaliści ŭ budučyni.
Rašeńnie Hiermanii pavialičyć vydatki na abaronu na 100 miljardaŭ jeŭra — heta dobry pačatak, jak i zajava Danii ab płanach pavialičyć abaronnyja vydatki. Ale pahłybleńnie supracoŭnictva ŭ vajennaj i raźviedvalnaj śfierach moža zapatrabavać stvareńnia novych struktur — naprykład, Jeŭrapiejskaha lehijona na bazie Jeŭrapiejskaha sajuza, Bałtyjskaha aljansu, što ŭklučaje Šviecyju i Finlandyju, a taksama pieraasensavańnie taho, jakimi pavinny być našyja inviestycyi ŭ jeŭrapiejskuju i cichaakijanskuju abaronu.