Святлана Курс пра тое, ці ёсць яшчэ Беларусь: «Ва мне вапрос так не стаіць». А словы тых, хто застаўся, куды больш значныя за эмігранцкія
Пост Віталя Валянюка на тэму «А ці ёсць яшчэ Беларусь» выклікаў у сацсетках сапраўднае тарнада абмеркаванняў. Рэакцыі і рэфлексіі мелі палярны характар. «Наша Ніва» спытала ў пісьменніцы Святланы Курс, ці ёсць яшчэ Беларусь і дзе цяпер б'ецца сэрца нашай краіны. «Акно магчымасцей з'явіцца, як толькі Расія істотна аслабне», — упэўненая пісьменніца.
16.06.2022 / 21:27
Фота: Фэйсбук
«Наша Ніва»: Святлана, дык ці ёсць яшчэ Беларусь? Ці застаецца яна на мапе вашай ментальнасці?
Святлана Курс: Працытую прыўкраснейшую паэму пра Луку Мудзішчава: «Ва мне вапрос так не стаіць!». Разумею, чаму людзі так пытаюцца: яны застаюцца ў Беларусі, дзе на кожнага быццам велізарны камень навалены. Так было, дарэчы, пасля паўстання 1863—64 гадоў. Забіваюць, можа, у меншых колькасцях, але этнацыд ідзе аналагічны.
Калі глядзець на гэты працэс збоку і згары, як я вымушаная сёння рабіць, то не маю аніякіх ваганняў адносна таго, ёсць родная краіна ці няма. Яе існаванне не падлягае сумневу. Многія цяпер настойваюць: паколькі знішчаецца наша вёска, не будзе і краіны, бо не з'явяцца наступныя генерацыі дзяцей — носьбітаў беларускай мовы. Але не пагаджуся з гэтым. Так, вёска давала мноства таленавітых людзей, аднак не менш было і тых, хто пагарджаў уласнай культурай, каб выбіцца ў прыкметныя «рускія». Такія Мікіты Зноскі свайго часу… Але калі няма Беларусі, дык навошта ўвогуле жыць?
«НН»: Масавы ад'езд людзей толькі аддаляе перамены ці ўвогуле ставіць на іх крыж?
СК: Эміграцыя стварае запас людзей, іх рэсурс на нейкай новай платформе, нейкай новай глебе. Яны разносяць Беларусь па свеце ў сваіх душах. Самае ж галоўнае ў нашай краіне не балоты, пушчы, замкі альбо калій — хай складана, але такія рэсурсы аднавіць можна. Людзі — вось што насамрэч каштоўна. І калі яны застаюцца беларусамі ў сваім разуменні, ў сваім сэрцы, то ніяк іх ідэю ды памкненні не ўкрыжаваць.
«НН»: «Мне не хочацца вяртацца, бо я не бачу перспектывы», — можна пачуць ад некаторых. Гэта насамрэч адчай, альбо ўсё ж спроба апраўдаць адаптацыю ў больш спрыяльных еўрапейскіх умовах?
СК: Асабісты выбар, толькі і ўсяго. Калі чалавек баіцца апынуцца ў турме ды ведае, што не вытрывае гадоў шэсць у пракуранай камеры без пасцелі ды з вошамі, то ён з'язджае. Калі ён не гатовы ахвяраваць сваёй будучыняй альбо ў яго ёсць старыя бацькі, што не вытрымаюць зняволення дзіцяці, то таксама чалавек пакуе валізку. Таму не бачу ў гэтым ні адчаю, ні спробы апраўдацца. Здаровая ацэнка ўласных магчымасцяў ды сіл, толькі ўсяго.
Людзям трэба дазволіць гэта — не ўсе героі.
Бо ўмовы, у якіх чалавек можа апынуцца за кратамі, не тое што пагражаюць здароўю, а натуральным чынам забіваюць. Зірніце, колькі палітвязняў захварэла на анкалогію за апошнія месяцы… Некаторыя з-за хвароб ужо пайшлі з жыцця, а Вітольда Ашурка ўвогуле забілі.
Фота: Фэйсбук
Дарэчы, вось яшчэ што б адзначыла. Людзі з-за стрэсу парабіліся мала стрыманымі, балюча рэагуюць на кожную зачэпку. Тыя, хто з'ехаў, прагнуць выказацца, абгрунтаваць сваю пазіцыю. Але ім не даюць, маўляў: «Зваліў, то сядзі ўжо і не суйся»… Соль, канечне, у гэтым ёсць.
Але трэба разумець кропку гледжання кожнага чалавека. Не абавязкова яе прымаць, але разумець неабходна. Хай сабе ў нашых галасоў і розная вага:
словы тых, хто застаўся, куды больш значныя за эмігранцкія. Бо людзі з замежжа альбо не адчуваюць усіх нюансаў, альбо адчуваюць інакш, чым ёсць насамрэч у Беларусі.
Да таго ж тыя, хто з'ехаў, не рызыкуюць нічым, а тыя, хто застаўся на радзіме, пастаянна ставяць жыццё пад удар.
«НН»: Калі будзе наступнае акно магчымасцей у беларусаў, што засталіся на радзіме — і з чым яно можа быць звязанае?
СК: Ведаеце, ужо шмат разоў памылялася ў прагнозах. Прынамсі ў часе іх здзяйснення — разыходжанне складала прыкладна 10-15 гадоў. Таму сфармулюю асцярожна:
акно магчымасцей з'явіцца, як толькі Расія істотна аслабне.
У гістарычнай перспектыве гэта даволі блізкі працэс, пасля чаго беларусам хуценька трэба будзе ўмацавацца як нацыі. Не толькі тым, хто застаўся: людзі, што з'ехалі, будуць патрэбныя на радзіме з ведамі, якія яны прыдбаюць.
Таму вельмі істотна захаваць еднасць. Не спрачацца за пусты мех, не вышукваць агентаў у наваколлі, не дзейнічаць метадамі «сектаў», што існуюць цяпер у нашым палітычным ды грамадскім жыцці, а весці дыялог. Прычым выключна наконт важных пытанняў.
«НН: Як даецца рэфлексія па Беларусі вам?
СК: Ведаеце, чым чалавек файны? Тым, што эластычны, быццам мячык, які сціскаеш рукой.
Цяпер беларусаў Бог плюшчыць — магчыма, мускулатуру трэніруе — і часамі даводзіцца цяжка. Таму рэфлексія патрэбная ўсім.
Як яе сабе дазваляю? Ды адпаведна старой беларускай тэхналогіі, дзе бокам, дзе скокам (смяецца). Алкагольчык, спорцік, праца, сустрэчы з выбітнымі людзьмі — іх цяпер процьма навокал.
Напрыклад, наконадні завітала на кватэрнік беларускіх літаратараў. І там Андрэй Хадановіч чытаў свае пераклады з Ізі Харыка. Гэта быў сапраўдны катарсіс — адначаснае ачышчэнне і далучэнне да сапраўднага мастацтва, вартага сусветнай увагі. Набралася сіл прыкладна на год наперад.
«НН: Згодныя з тым, што Беларусь — гэта цяпер ужо пра адчуванне, а не месца жыхарства?
СК: Згодная. Была мала знаёмая з прадстаўнікамі папярэдніх хваль беларускай эміграцыі. Але заўсёды мела адчуванне, што яны трохі старасвецкія. Кажу так у пазітыўнай канатацыі, бо тыя людзі захавалі традыцыі, моўныя інтанацыя, такія мілыя дробязі былога, што пасля пазнікалі ў ліхалецці ХХ стагоддзя.
Фота: Паўлюк Быкоўскі
Цяпер жа наша эміграцыя па-сапраўднаму мадэрновая. Скажам, беларускія аўдыякніжкі запісвае бліскучы паспяховы айцішнік, што робіць прарывы ў прафесійнай галіне. Хіба ж не цудоўна?
«НН: Пабачыў яшчэ адно цікавае параўнанне. Ад'езд з Беларусі — быццам выхад са складаных сузалежных стасункаў. І толькі па-за межамі краіны разумееш іх сапраўдную таксічнасць.
СК: Не ведаю, як карэктна сфармуляваць думкі, бо тут вельмі тонкая матэрыя. Мяркую збольшага па сваіх сябрах з Фэйсбука — яны ледзьве трымаюць галаву над вадою акіяна адчаю навокал. Тым не менш, калі выязджаеш, таксама разумееш ды адчуваеш на сабе ўсю тую беларускую таксічнасць. Гэта ўсё роўна, што дыхаць у гліцэрыне, вельмі складана… Што рабіць? Хіба нейкія антыгліцэрынавыя жабры нарасціць. Беларусы ў гэтым сэнсе вялікія майстры.
«НН»: Пры канцы размовы, паўтару за геніяльным мастаком: хто мы, адкуль мы і куды ідзём?
СК: Мы класны, прыгожы народ, які выжыў, нягледзячы ні на што. Яго чакае бліскучая будучыня: мы будзем хадзіць-раскідваць ружы з капелюша ды распаўсюджваць вакол сябе, як той казаў, святло ды салодкасць. Я ў гэтым перакананая, бо помню 90-я гады мінулага стагоддзя. Мы, беларусы, такімі і былі.