Litoŭski režysior pastaviŭ z represavanymi haradziencami śpiektakli pra Kurapaty i Maryupal i źniaŭsia ŭ sieryjale pra Akreścina — pahutaryli ź im
Kryžy, šamatkoje vosieńskaje liście pad nahami, brud i pył, jaki asiadaje na vusnach hledačoŭ, zachrasaje ŭ horle, — pastanoŭku «Za što» pra trahiedyju ŭ Kurapatach rabili tak, kab hladač sam adčuŭ siabie ŭ jamie, dzie ŭ noč z 29 na 30 kastryčnika 1937 hoda abarvałasia žyćcio minimum 132 pradstaŭnikoŭ biełaruskaj i habrejskaj intelihiencyi.
23.07.2022 / 10:49
Hety śpiektakl razam z represavanymi haradzienskimi akciorami ŭ Vilniusie pastaviŭ litoŭski režysior Andrus Darała. Apošni pakaz trupy, što ŭziała sabie nazvu «Teatr Žniŭnia», u Ruskim dramatyčnym teatry naviedała i Śviatłana Cichanoŭskaja. I heta nie adzinaja supolnaja praca Andrusa ź biełarusami.
Śviatłana Cichanoŭskaja z tvorčaj kamandaj, jakaja zrabiła śpiektakl «Za što» pra trahiedyju ŭ Kurapatach. Režysior Andrus Darała — treci sprava. Fota: fejsbuk Andrusa.
«Naša Niva» parazmaŭlała ź litoŭskim režysioram pra toje, čamu jon zachacieŭ pahruzicca ŭ trahičnuju biełaruskuju historyju i staŭ dapamahać kaleham z Hrodna i što adčuvaŭ paśla roli turemščyka Akreścina ŭ sieryjale Kurejčyka.
«Biełarusy natchniajuć: na repietycyi — paśla prac nianiečkami, budaŭnikami…»
Haradzienski dramteatr u 2020 hodzie staŭ adnym z tych miescaŭ, dzie supracoŭniki nie zmahli maŭčać, pabačyŭšy palityčnyja represii. 15 žniŭnia nad ich teatram byŭ vyviešany bieł-čyrvona-bieły ściah, 11 pracaŭnikoŭ teatra zapisali videazvarot, u jakim zaklikali adnavić zakonnaść, vyzvalić usich palityčnych źniavolenych i pravieści novyja prazrystyja vybary, a paźniej dałučylisia da strajku. Paśla ŭ teatry prajšli «čystki»: tracina trupy razam z režysioram Siarhiejem Kurylenkam była zvolnienaja i paśla pierabrałasia ŭ Litvu.
«Spačatku akciory pryjechali siudy pa prahramie na paŭhoda — niešta nakštałt teatralnaj praktyki. Chadzili tut na akcyi zaadno. Ja naziraŭ za imi i zrazumieŭ, što kidać ich nielha. Daŭ im pačytać roznyja pjesy. Zhadaŭ zaadno pjesu «Treciaja źmiena» vašaha viadomaha dramaturha Paŭła Pražko, jakuju ja ŭžo sam dla siabie pačaŭ pa-inšamu razumieć: tam pra darosłych, jakija žyvuć u pijanierłahiery, pra sistemu hetuju ŭsiu ŭparadkavanuju. I hod tamu jakraz płanavaŭsia Tydzień biełaruskaj kultury tut, tak što ja prapanavaŭ akcioram davierycca mnie i pastavić razam śpiektakl. Pa-pankaŭsku, dekaracyi samim zrabić — DIY taki», — apisvaje pačatak supracy ź biełarusami Andrus.
Andrus Darała. Fota: fejsbuk režysiora.
Sam režysior z hetaha, pa jaho pryznańni, nie mieŭ ničoha.
«Heta, napeŭna, niešta majo asabistaje — typu salidarnaści. Nu, i jość akciory, jość pjesa, jość dazvoł aŭtara. U vas ža sučasnaja dramaturhija — numar adzin šmat u čym, ale ŭ Biełarusi jaje amal nie staviać, na žal.
Dy i važna adznačyć, što sami biełaruskija akciory mianie vielmi natchniajuć: my viečarami źbiralisia, jakraz supała, što ŭ mianie byŭ volny čas, a na sam vypusk i adpačynak pačaŭsia. A jany ŭsie prychodzili na repietycyi paśla prac nianiečkami, budaŭnikami. Jany vyžyvajuć niekatoryja — ale voś zajmajucca, kab zastacca ŭ prafiesii», — raskazvaje režysior.
Śpiektakl «Treciaja źmiena» dobra pryniali na mižnarodnym teatralnym feście «Sankryza» u Druskininkai. Było vyrašana praciahvać.
Fota sa śpiektakla «Treciaja źmiena» pa pjesie Paŭła Pražko. Fota: Hrodnalife.
«Litoviec, jaki naradziŭsia ŭ Sibiry ŭ siamji ssylnych, represavanych»
Jašče ŭ Hrodnie akciory razam z kalehami pakazvali litaraturnuju kampazicyju, pryśviečanuju «Nočy (nie) rasstralanaj paezii», i da 29 kastryčnika było vyrašana raźvić hetuju temu ŭ štości bolšaje ŭžo ŭ Vilni. Tak naradziłasia pastanoŭka «Za što» z žadańniem jašče raz pieraasensavać i raskazać toje, što adbyvałasia ŭ Kurapatach, na movie teatra.
Čamu heta tema začapiła režysiora ź Litvy?
«Ja ž litoviec, jaki naradziŭsia ŭ Sibiry ŭ siamji ssylnych, represavanych u stalinski pieryjad, kali Litva była akupavanaja. U suviazi z hetym ja — złaślivy antysavietčyk hadoŭ z šaści, napeŭna. SSSR — heta samaja vialikaja hieapalityčnaja katastrofa 20 stahodździa, na moj pohlad, absalutnaje zło — kałhasy hetyja, HUŁAH i KDB. I ŭsia takaja radnia ŭ mianie była, tamu što heta była Sibir, a Sibir — heta nie Rasija. Jana ŭvohule padzialajecca na dźvie častki: na tych, chto siadzieŭ, ssylnych, i tych, chto achoŭvaŭ.
Trahiedyja sučasnaj Rasijskaj Fiederacyi ŭ tym, što ludzi, jakija achoŭvali, vyrašyli davieści, što jany lepšyja. Choć, pa maich nazirańniach, usia kulturnaja elita, biznesoŭcy, kreatyŭny kłas — heta ŭsio, pa pachodžańni svaim, ludzi roznych nacyjanalnaściaŭ, ruskija ŭ tym liku, ale jany tak ci inakš byli sasłanyja i trapili pad represii. A naščadki achoŭnikaŭ — u ich svaja kasta. Pa hetaj voś pryčynie Rasija raskołataja i nikoli nie zmoža pieramahčy (u adroźnieńnie ad Biełarusi).
Ale voś Rasija znoŭ zmahajecca z narodnaściami, jak heta było ŭ SSSR: biełarus, ukrainiec — usich treba pryvieści da ahulnaha — savieckaha čałavieka. Ciapier, kali ty pa-biełarusku razmaŭlaješ, ja viedaju, ciabie mohuć spynić, zatrymać u Biełarusi, i ŭ Kurapatach rasstrelvali najpierš intelihiencyju, piśmieńnikaŭ, tak što ŭsio heta aktualna i siońnia, na žal».
Scena sa śpiektakla «Za što»
Śpiektakl «Za što» zrobleny na vieršach rasstralanych u Kurapatach paetaŭ. Hetaja asnova źmiešvajecca z dakumientalnymi kadrami pratestaŭ suprać restarana «Pojediem pojedim», hvałtam siłavikoŭ u dačynieńni da biełarusaŭ u 2020 hodzie i skančajecca jašče adnoj trahičnaj notaj u historyi, jakaja dadałasia da pastanoŭki ŭžo sioleta, — śmierciu biełarusaŭ u składzie pałka Kalinoŭskaha va Ukrainie.
«Biełaruś akupavanaja ŭžo daŭno. Pry hetym da akupantaŭ ja adnošu i režym Łukašenki»
Andrus kaža, što litoŭcy viedajuć, jak heta — žyć na akupavanaj terytoryi, tamu vydatna razumiejuć biełarusaŭ siońnia.
«Biełaruś akupavanaja ŭžo daŭno. Pry hetym ja da akupantaŭ adnošu i režym Łukašenki. I Rasija dla mianie — taksama akupavanaja terytoryja, jakaja zachoplivaje novyja, vykarystoŭvajučy ludziej jak harmatnaje miasa.
Choć u mirny pratest, viartajučysia da padziej 2020 hoda, ja nikoli nie vieryŭ. Kali ty vychodziš na vulicu, ty ŭžo nie pavinien adtul sychodzić, jak heta było ŭ Vilniusie ŭ 1991-m. Ale nielha kazać, što abrany biełarusami tady šlach byŭ niasłušnym.
Inšaja reč, što ludzi, bačačy, što ciapier adbyvajecca, jakija katavańni ŭ krainie, pavinny razumieć, kali jašče adzin taki šaniec vypadzie, što ź im rabić».
«Haradzienskija akciory pavinny zachavacca ŭ prafiesii, viarnucca dadomu i pryvieźci tudy svoj dośvied i novyja śpiektakli»
Ciapier Andrus praciahvaje rabić z haradziencami novy śpiektakl — pryśviečany Maryupalu.
«Mianie tady, viadoma, vielmi patreśli naviny. I kali Daniecki dramatyčny teatr padarvali 16 sakavika, ja adrazu pačaŭ šukać ich sacyjalnyja sietki, sajt hladzieć. Ubačyŭ, što 27 lutaha ŭ ich pavinna była adbycca premjera «Marusia Čuraj» i jana nie adbyłasia. I voś heta dla mianie budzie historyja pra śpiektakli, jakija nie byli syhranyja, pra padziei, jakija da hetaha pryviali. I ŭsio skončycca pryjezdam Jaŭhiena Mironava tudy sa svaim dziciačym śpiektaklem «Aściarožna, elfy!».
Nu, to-bok, vy razbambili horad, źniščyli teatr, zabrali žyćci, pazbavili šmat jakich ludziej budučyni i adrazu pryjazdžajecie tudy z vystupami, kancertami — ci heta nie cynizm, nie podłaść? Svołačy vy, kali ŭ taki momant ličycie siabie dziejačami kultury.
Viartajučysia da akcioraŭ z Hrodna: jany abaviazkova pavinny vyžyć, zachavacca ŭ prafiesii, viarnucca dadomu i pryvieźci tudy svoj novy dośvied i śpiektakli hetyja. Ja admysłova pahladzieŭ riepiertuar teatra, dzie jany pracavali. Heta čysta zabaŭki, takoje savieckaje ŭsio. Choć jašče ŭ 2019-m u vas byli vyspački svabody: ja sam pryjazdžaŭ da vas na łabaratoryju pry RTBD, dzie my rabili śpiektakl, pryśviečany 450-hodździu Lublinskaj unii», — zhadvaje Andrus.
Darečy, heta jaho nie adziny dośvied supracy ź biełaruskimi teatrałami. Nie tak daŭno jon syhraŭ supracoŭnika Akreścina ŭ piłotnym vypusku sieryjała pra sumna viadomy izalatar, jaki Andrej Kurejčyk pačaŭ zdymać u Łukišskaj turmie. «Paśla takich rolaŭ, kali ty z dubinkaj i źbivaješ ludziej, treba karmu čyścić», — kamientuje surazmoŭca.
Tekstava novy śpiektakl zasnavany na rukapisach Nadziei Sucharukavaj, žurnalistki z Maryupala, zmušanaj chavacca ŭ sklepie Maryupalskaha teatra. I pieršy raz «čarnavik» akciory hrali ŭ padvałach Ruskaha dramatyčnaha teatra, kab hledačy bolš vyrazna zrazumieli — jak heta, žyć u padziamielli. U trecim śpiektakli da biełarusaŭ, darečy, dałučyłasia i ŭkrainskaja aktrysa Lilija Kozub, jakaja pakinuła radzimu na pačatku vajny.
Scena sa śpiektakla pra Maryupal. Fota: Lina Klusaitė
«Ruski dramatyčny teatr — hetaja nazva siońnia nie adlustroŭvaje sens, treba kab jon staŭ teatram narodaŭ»
«Zaraz ža iduć dyskusii pra toje, kab pierajmienavać Ruski dramatyčny teatr, dzie my ŭ tym liku hrajem. Ja adzin z tych, chto vystupaje «za». Čamu? Heta nazva na siońnia paprostu nie adlustroŭvaje sens teatra. Tam hučyć i ruskaja mova, i biełaruskaja voś, i tak i pavinna być. Kab heta byŭ teatr narodaŭ. Vilnia — multykulturny horad, i pavinien takim zastacca.
Ja b na teatry pastaviŭ ściahi roznych krain: i ŭkrainski, i bčb, i krymskich tataraŭ… I pakinuŭ by pustoje miesca dla jašče adnoj krainy da taho času, pakul nie nastupić mir».
U Ruskim dramatyčnym tatry paśla śpiektakla «Za što». Fota: fejsbuk Andrusa Darały.
Andrus adznačaje, što jon ni ŭ jakim razie nie vystupaje takim čynam suprać ruskaj kultury — sam jon, naprykład, źbirajecca nieŭzabavie pastavić adzin z apoviedaŭ Dastajeŭskaha.
«Ale sprava ŭ tym, što sučasnaja Rasijskaja Fiederacyja aktyŭna skarystoŭvaje kulturu jak arhumient svajoj vieličy. Ale heta ž prosta častka suśvietnaj kultury. I jana ŭ tym liku praduhledžvaje, što vy nie bambicie čužych haradoŭ, nie hvałtujecie i nie rabujecie. I kali vy sprabujecie apraŭdać svaje złačynstvy pjesami Čechava i ramanami Dastajeŭskaha, svajoj vieličču, tady ja razumieju ludziej, jakija skažuć «nachier takuju kulturu zusim», — udakładniaje režysior.
— U čym, na moj pahlad, hłabalnaja pamyłka Pucina i Łukašenki, na čym jany praharać — u ich niama ničoha ad estetyčnaha, jany ŭsich kličuć fašystami, i dla ich fašysty — usie, chto pryhažejšy, talenaviciejšy, razumniejšy i svabadniejšy, čym jany. Dla ich fašysty — tyja, chto choča i moža žyć hodna. Heta, mabyć, niešta pra dziciačyja traŭmy. Ale heta takaja apošniaja adryžka impieryi, ja liču».
«Śpiektakli biełarusaŭ nieŭzabavie mohuć stać repiertuarnymi»
Andrus Darała. Fota: fejsbuk režysiora.
Andrus Darała kaža, što, kali ŭsio składziecca ŭdała, nieŭzabavie biełaruskija akciory aficyjna zmohuć stać častkaj siońniašniaha Ruskaha dramatyčnaha teatra ŭ Vilni i ich śpiektakli buduć repiertuarnymi, idučy paralelna z pakazami na hałoŭnaj scenie:
«Heta budzie, mabyć, farmat studyi pry teatry, kab aficyjna pracavać. Na scenie M8, jakuju budavali zamiest asnoŭnaj na čas rekanstrukcyi. Tam potym zmohuć hrać i vypuskniki EHU, akciory, padrychtavanyja eks-kiraŭnikom Centra biełaruskaj dramaturhii Alaksandram Marčankam».