Carbon — фільм, пра які гаворыць уся Малдова. Горкая (і своечасовая) камедыя пра вайну ў Прыднястроўі
Кінакрытык Антон Долін расказвае на «Медузе» пра фільм Carbon дэбютанта Іёна Борша. Карціна была прадстаўленая ў праграме кінафестывалю ў Сан-Себасцьяне, пасля чаго выйшла ў пракат на радзіме рэжысёра — у Малдове, дзе стала хітом пракату і фільмам, які найбольш абмяркоўваўся ў апошнія гады.
02.11.2022 / 23:43
Гэта змрочная камедыя, падзеі ў якой разгортваюцца ў 1992 годзе — падчас ваеннага канфлікта ў Прыднястроўі. І сёння, на фоне вайны ва Украіне, гэтая праца выглядае асабліва актуальнай.
Дэбют маладога рэжысёра Іёна Борша Carbon стаў у Малдове сапраўдным феноменам. Пра гэта сведчыць не толькі ўдзел фільма ў прэстыжным кінафестывалі ў Сан-Себасцьяне, але і яго беспрэцэдэнтны для краіны касавы поспех. Менш чым за месяц Carbon паглядзела больш за 43 тысячы чалавек — для нацыянальнай карціны ў краіне ўсяго з дзесяццю кінаэкранамі гэта абсалютны рэкорд і трыумф.
Не будзе перабольшваннем, калі сказаць, што карціна на слыху ва ўсіх жыхароў Малдовы, якія хоць трошкі цікавяцца культурай і кіно. Галоўная прычына, безумоўна, талент Борша, сцэнарысткі Мар'яны Старчук і акцёраў. Але не менш важная дзівосная, хоць і не запланаваная аўтарамі сучаснасць. Carbon — чорная і ў той жа час пяшчотная камедыя пра грамадзянскую вайну, прысвечаная падзеям 1992 года ў Прыднястроўі. На фоне падзей ва Украіне малдаўскі фільм падаецца адначасова дыягназам агульных для паслясавецкай прасторы хвароб і знакам надзеі на будучыню, якая, нарэшце, навучыцца не наступаць на граблі.
Галоўны герой — трактарыст Дзіма (стэндап-комік Думітру Роман дэбютуе ў вялікім кіно), які вырашыў запісацца добраахвотнікам у армію. Не тое каб ён усур'ёз верыў патрыятычнай тэлепрапагандзе краіны, якая толькі што атрымала незалежнасць: проста разлічвае атрымаць за подзвігі на фронце кватэру ў горадзе, куды марыць пераехаць яго каханая Іляна (Адрыяна Быткэ). Чымсьці гэты прастадушны валанцёр нагадвае небараку Хмыра з класічнай лубачнай прыпавесці Аляксандра Мядведкіна «Шчасце» (1934). Падкінуць да лініі фронту — а яна побач з роднай вёскай Дзімы, вельмі блізка, — згаджаецца старэйшы таварыш, які калісьці быў кантужаны ў Афганістане, і, у выніку, больш разважлівы Вася (Іён Вынту).
Падчас дарогі сябры знаходзяць на ўзбочыне абгарэлы труп невядомага. Ён і ёсць абазначаны ў назве Carbon, ці «вугалёк». Вельмі спужаўшыся, Дзіма хоча як мага хутчэй пазбавіцца ад цела. Вася раптам успамінае шматлікіх аднапалчан, якія загінулі, і апантаны ідэяй пахаваць яго па-хрысціянску. Толькі ягоную ідэю ніхто не падтрымлівае. З абодвух бакоў фронту ад мерцвяка адмахваюцца — хутчэй за ўсё, чужы, вязі да іх.
Вярнуўшыся назад, Вася з Дзімам спрабуюць звярнуцца да святара (той заняты, бо асвячае мэрсэдэс мясцовага бізнэсмена), загадчыцы бальніцы (тая адпраўляе ў міліцыю), міліцыянера (у яго дачка наогул замуж выходзіць), і, нарэшце, да мэра (яму дэпутат сталіцы даручыў правесці святкаванне Дня незалежнасці, а трыкалор пашыць не паспелі). Мярцвяк не патрэбны і не цікавы нікому.
Carbon не баіцца іранізаваць над забароненымі тэмамі, закранаючы ў жартаўлівай форме самае балючае пытанне — ці можна пабудаваць новую нацыянальную дзяржаўную ідэнтычнасць, не пахаваўшы сваіх памерлых? Можа, спачатку хаця б прызнаць іх сваімі. Нездарма галоўны і адзіны помнік у вёсцы Дзімы — звычайны тыповы мемарыял невядомаму салдату. Гэты вельмі выразны вобраз дапамагае ўсталяваць сувязь паміж войнамі: Другой сусветнай, траўма якой да гэтага часу не перажытая; абсурднай Афганскай — за што і чаму ваявалі савецкія, у тым ліку і малдаўскія салдаты, яны так і не зразумелі; потым цяперашняй грамадзянскай ў Прыднястроўі, а ад удзелу ў ёй расійскіх войскаў ужо прамая дарога да таго, што адбываецца на тэрыторыі Украіны ў дадзены момант.
Нехаця ўспамінаеш тэорыю Святланы Алексіевіч пра постсавецкага грамадзяніна як пра «чырвонага чалавека», для якога вайна — адзіны натуральны стан. Не дзіўна, што міралюбівага Дзіму так цягне на фронт, і справа не толькі ў кватэры. Гэта свайго роду інстынкт, які падштурхоўвае забіваць і паміраць за ілюзорныя, чужыя мэты. Да гэтага часу, пакуль сам не ператворышся ў такі ж вось «вугалёк» без твару, імя і біяграфіі.
Борш і Старчук належаць ужо да наступнага пакалення, а не як іх героі: для рэжысёра ўсё пачалося з аповедаў яго бацькі. Мабыць, таму яны не толькі ставяць дыягназ, але і прапаноўваюць тэрапію. Простая міласэрнасць дазваляе знішчыць і так незразумелую лінію вечнага фронту, адкінуць ура-патрыятызм ва ўсіх яго праявах, прыняць і прызнаць уласную слабасць, адмовіцца ад культу сілы і, нарэшце, забраць уладу ў мужчын і перадаць яе жанчынам — не абявязкова больш гуманным, але хоць бы прагматычным.
Carbon — рэдкі і шчаслівы прыклад фільма, які злучае якасць народнага хіта, які падабаецца гледачам, з аўтарскай адсутнасцю кампрамісу і страху ў адносінах да балючых пытанняў. Згодна з найлепшым фільмам балканскай хвалі — ад ранніх карцін Эміра Кустурыцы да аскараноснай «Нічыёй зямлі» Даніса Тановіча — і знаходзячыся ў дыялогу з сучасным украінскім кіно (успамінаецца «Данбас» Сяргея Лазніцы і «Вулкан» Рамана Бандарчука), малады малдаўскі рэжысёр шукае нацыянальны код і ўласную кінамову, бачачы ў іх магчымае выйсце з чарговага тупіка гісторыі. Нядзіўна, што публіка адклікаецца на гэты пошук і таксама хоча прыняць у ім удзел, купляючы білеты на сеанс.