«Čałavieka moža ŭratavać uvažlivaść i padrychtavanaść». Navukoviec raskazaŭ, jak pradbačyć ziemlatrus i što treba mieć kala siabie, kali žyvieš u siejsmazonie

Biełaruś znachodzicca ŭdalečyni ad siejsmaaktyŭnych rajonaŭ, ale mnohija našy suajčyńniki znachodziacca ŭ Hruzii, na Kipry, u Bałharyi, dzie ziemlatrusy nie redkija. Navukoviec Siarhiej Biesarab nie vyklučaje, što ŭ hetych krajach mohuć adbycca pryrodnyja kataklizmy, padobnyja da tureckaha, i zaklikaje padrychtavacca da ich.

15.02.2023 / 19:00

Ziemlatrus u Turcyi. Uratavany 12-hadovy padletak Muchamied Ałkanaas, horad Antakja. Fota: AP Photo / Can Ozer

Ziemlatrus u Turcyi i Siryi zabraŭ dziasiatki tysiač žyćciaŭ. Siarhiej Biesarab zaŭvažaje: biaśpieka čałavieka padčas ziemlatrusaŭ zaležyć ad:

Jakaści ŭźviedzienych budynkaŭ, u kanstrukcyjach jakich uličanyja siejśmičnyja asablivaści rehijona.
Naležnaha ŭzroŭniu hramadzianskaj abarony i efiektyŭnaj sistemy siejśmičnaha apaviaščeńnia.
Razumieńnia i viedańnia samimi ludźmi, što rabić u situacyi pryrodnaha kataklizmu.

Viestuny ziemlatrusu

«Kali ŭ situacyi z chibna ŭźviedzienymi damami ničoha nielha zrabić, to pra svajo žyćcio čałaviek musić pakłapacicca sam. Jaho moža ŭratavać uvažlivaść i padrychtavanaść», — adznačaje navukoviec.

Najpierš treba, kab kožny ŭ siamji viedaŭ, što rabić u vypadku ziemlatrusu.

Nie čakajučy ad uładaŭ papiaredžańnia, važna sačyć za siejśmičnaj situacyjaj, naprykład, z dapamohaj servisaŭ kštałtu USGS, European-Mediterranean Seismological Centre, abo nazirajučy za tak zvanymi viestunami.

Daŭno viadoma, što pierad tym, jak uźnikaje ziemlatrus, pačynaje źmianiacca ŭzrovień elektryčnaj napružanaści ianaśfiery i pavialičvajecca kolkaść u pryziemnym słoi atmaśfiery takoha hazu jak radon. Jon vychodzić praz treščyny ziamnoj kary, jakija ŭźnikajuć padčas razbureńnia hornych parod pry napružańni.

Ciapier isnujuć servisy, jakija sočać za takimi paramietrami i vydajuć anłajn-spravazdačy. Tamu, kali ŭźnikajuć padazreńni — možna ich spraŭdžvać adrazu pa niekalkich paramietrach: https://glonass-iac.ru/iono/maps/ abo https://swe.ssa.esa.int/tio_tcr

Tryvožnaja siejsmavalizki

«Tryvožnaja siejsmavalizka» — nievialiki nabor rečaŭ, jakija spatrebiacca padčas stychijnaha biedstva. Pra ich časta, naprykład, nahadvajuć hramadzianam japonskija ŭłady. Ich rajać mieć kožnamu pryjezdžamu», — kaža navukoviec.

Načyńnie «tryvožnaj siejsmavalizki»:

Siejśmičny datčyk—sihnalizatar (datčyk vibracyj), jaki fiksuje ŭźniknieńnie siejśmičnych chval i sihnalizuje pra toje hukam.

U prodažy isnuje vializnaja kolkaść takich pryład z roznaj adčuvalnaściu da siejśmičnych chval i raźličanych na roznuju moc huku.

Siejśmičny datčyk — sihnalizatar. Fota: http: meihou-trd.co

U siejsmavalizku ŭvachodziać srodki asabistaj sihnalizacyi: tak zvanyja šturmavyja śvistki, jakija treba nasić na sabie, i radyjomajaki, jakija dapamohuć u pošukach čałavieka pad zavałami.

Šturmavy śvistok. Fota: thewilderness.com

Niadrenny varyjant — heta vykarystańnie tannych kitajskich racyj, kštałtu Baofeng UV-5R. U takuju racyju koštam kala 20 dalaraŭ umantavany radyjomajak, lichtaryk. Jość hukavaja sirena i navat FM-pryjmač na ŭvieś radyjodyjapazon (na vypadak, kali ŭłady niešta buduć tranślavać pa radyjo).

Na radyjomajakach treba nastroić častatu avaryjnych radyjochval, bo ŭ kožnaj krainie jana svaja.

Prostyja racyi. Fota: lista.mercadolivre.com.br

Śvistki — univiersalny varyjant, jaki prydasca darosłym i dzieciam. Dobryja ratavalnyja śvistki ciapier možna kupić na aŭkcyjonach i navat nadrukavać na 3D-pryntary.

Abaviazkova treba zahadzia navučycca vykarystoŭvać śvistok biez dapamohi ruk, imitujučy znachodžańnie pad zavałam.

Kali vam udasca vybiehčy z razburanaha budynku, to treba mieć nievialiki zapas vady i tabletki dla abiezzaražvańnia vady. Termakoŭdru («ratavalnaja koŭdra», lepš taja, dzie paznačana hruzapadymalnaść bolš za 150 kh), niekalki kałaryjnych batončykaŭ. Važna nie zabyć «chimičnyja krynicy śviatła» — trubki, jakija śvieciacca, kali pierałamvaješ.

Što treba rabić u vypadku ziemlatrusu

Pry ziemlatrusie treba adrazu pakinuć budynak, kab nie akazacca zavalenym. Kali ž heta niemahčyma, to varta znajści biaśpiečnaje miesca.

Isnuje dźvie asnoŭnyja kancepcyi ratavańnia padčas ziemlatrusaŭ:

Pieršaja: «pryhnucca-schavacca-trymacca». Treba znajści miesca, naprykład, stoł i schavacca pad jaho, ucisnuŭšy hałavu ŭ plečy.

Heta robicca, kab paźbiehnuć paškodžańnia padajučymi pradmietami, prykład, cehłaj ci kavałkami bietonu.

Ziemlatrus u Turcyi, horad Adyjaman. Fota: AP Photo / Emrah Gurel

Druhaja kancepcyja hruntujecca na tak zvanym «trykutniku žyćcia», jaki prapanavaŭ amierykanski ratavalnik Duh Kop.

Zhodna z kancepcyjaj trykutnika žyćcia, pry razbureńni budynku padajučyja ścieny abapirajucca na niejkija pradmiety mebli, a pobač ź imi zaŭsiody zastajecca pramiežak, u jaki možna schavacca.

Čym bolšy pamieram pradmiet interjeru, tym jon tryvalejšy, a značyć, budzie ŭtrymlivać na sabie ścianu i raźmiarkoŭvać jaje vahu.

Kali ziemlatrus zaśpieŭ vas u łožku, to treba skacicca ź jaho i pryniać pozu embryjona. Kala łožka ŭtvorycca trykutnik žyćcia.

Kali vy ŭ mašynie, to treba sieści ci lehčy pobač ź joju, tam taksama isnuje trykutnik žyćcia.

Składanaść u tym, što ciažka sprahnazavać, jak buduć padać pradmiety i dzie sfarmujucca trykutniki žyćcia.

Tamu, kali budynak nie razburajecca — najlepšaja stratehija «pryhnucca-schavacca-trymacca», a kali razburajecca — to «trykutnik žyćcia».

Raim daviedacca, što takoje tak zvany «łožak Morysana». Heta vynachodnictva, jakoje ŭ Druhuju suśvietnuju vajnu vykarystoŭvali žychary Anhlii, kab vyžyć padčas razbureńnia damoŭ.

Jakija pryčyny pryviali da vialikaj kolkaści achviar u Turcyi i Siryi

Siarhiej Biesarab pryčynu bačyć u čałaviečym faktary. Jon adznačaje, što heta nie pieršy ziemlatrus takoj mahutnaści ŭ Turcyi.

U 1939 hodzie byŭ ziemlatrus z mahnitudaj blizu 8 bałaŭ u Erzindžanie i tady zahinuła 33 tysiačy čałaviek.

Byŭ ziemlatrus u Iźmicie, jaki za 100 km ad Stambuła. Jaho mahnituda była 7,5 bała. Achviarami stali 17 tysiač čałaviek.

«Ja pamiataju ziemlatrus u Iźmiry ŭ 2020 hodzie (mahnituda kala 7 bałaŭ), kali zahinuła niekalki sotniaŭ čałaviek. Ale tureckija ŭłady, jak bačna, nijakich vysnoŭ nie robiać. Tearytyčna, maksimalnaja moc ziemlatrusu nie zmahła b razburyć pravilna pabudavanyja budynki. Ale my bačym, što ŭ niezaležnaści ad adlehłaści da epicentru paŭsiudna vielizarnyja razbureńni. Mnohija budynki prosta skłalisia, jak kartačnyja domiki», — davodzić navukoviec.

Niajakasnyja kanstrukcyi budynkaŭ. Fota: sacyjalnyja sietki

Pavodle jaho, heta śviedčyć, što ŭ Turcyi i Siryi nie zadumvalisia pra siejsmaŭstojlivaść.

«U apošni čas ludzi pačali vykidvać u internet zdymki fundamientaŭ i ścien budynkaŭ, na mnohich bačna, što zamiest bietonu — niejkaje śmiećcie ci ŭvohule mantažnaja piena», — adznačaje navukoviec.

Jon kaža, što paśla ziemlatrusu ŭ Iźmicie turki narmatyŭna ŭviali novyja standarty biaśpieki dla budynkaŭ. Abaviazali budaŭnikoŭ vykarystoŭvać vysakajakasny bieton, a belki raźmiaščać tak, kab jany pahłynali enierhiju siejśmičnych chval.

«Ale jak pakazaŭ lutaŭski ziemlatrus, usio heta zastałosia tolki na papiery, — ličyć Siarhiej Biesarab. — Akramia budaŭnikoŭ, nie hatovymi da zdareńnia akazalisia i słužby nadzvyčajnych situacyjaŭ Turcyi. Naprykład, nie było apaviaščeńniaŭ. Dy i sami ludzi nie viedali što rabić, hinuli cełymi siemjami».

Čamu adbyvajucca ziemlatrusy. Strukturnyja asablivaści ziamli

Siarhiej Biesarab tłumačyć: naša płanieta ŭmoŭna składajecca z troch asnoŭnych častak — jadro, vadkaja mantyja i litaśfiera.

Litaśfiera — heta ćviordaja abałonka Ziamli, jakaja składajecca z tak zvanaj ziamnoj kary i vierchniaj častki mantyi. U budovie litaśfiery vyłučajuć ruchomyja vobłaści (składčatyja pajasy) i adnosna stabilnyja błoki-płatformy — litaśfiernyja plity.

Ziemlatrus u Turcyi, horad Hołbasi. Fota: AP Photo / Francisco Seco

Litaśfiernyja plity — ahromnistyja kavałki ćvierdzi (taŭščynia kala 100 km), jakija płyvuć pa pavierchni płastyčnaj astenaśfiery (vierchniaja častka mantyi). Plity dzielacca na try hrupy: asnoŭnyja (abo pieršasnyja), małyja (abo druhasnyja) i tak zvanyja mikraplity.

Pieršasnyja plity— heta asnoŭnaja častka kantynientaŭ i Cichaha akijana, ich płošča — dziasiatki miljonaŭ kvadratnych kiłamietraŭ.

Naprykład, na Jeŭrazijskaj plicie mieścicca Jeŭrazija, a na Afrykanskaj — Afryka.

Druhasnyja plity pamieram bolš za 1 miljon kvadratnych kiłamietraŭ.

Naprykład, Aravijskaja plita (terytoryja Aravijskaha paŭvostrava), plita Janczy (terytoryja Paŭdniovaha Kitaja).

Mikraplity — heta kavałki litaśfiery pamieram mienš za 1 miljon kvadratnych kiłamietraŭ.

Anatalijskaja mikraplita adnosicca da Jeŭrazijskaja plity i niasie na sabie paŭvostraŭ Anatolija, dzie i adbyŭsia ziemlatrus.

«Ažyła» anatalijskaja plita

Čym bolš masiŭny pamier plity, tym mienšaja jaje ruchomaść, adznačaje Siarhiej Biesarab.

Vielizarnyja pieršasnyja plity ruchajucca vielmi pavolna (kala santymietra za hod). «Lohkija» mikraplity ruchomyja, tamu rehijony, jakija na ich raźmieščanyja, ličacca siejśmična aktyŭnymi.

Asnoŭnyja tektaničnyja struktury na terytoryi Turcyi. Ilustracyja: Siarhiej Biesarab

U Turcyi pieryjadyčna ŭźnikali ziemlatrusy, jakija čarhavalisia ź pieryjadami adnosna spakojnaj siejśmičnaj abstanoŭki.

Anatalijskaja mikraplita była niejkim čynam «sčeplenaja» z tryvałymi hornymi parodami, ale astatnija plity pry hetym ruchalisia i napružańnie ŭzrastała. U vyniku jana ŭ adzin momant ssunułasia na sotni santymietraŭ.

«Heta jak zakručvać niejkuju spružynu, — tłumačyć Siarhiej Biesarab. — Mietał tryvaje prykładańnie mocy da peŭnaha momantu, a potym vybuchaje z vydzialeńniem nazapašanaj enierhii. Faktyčna padčas ziemlatrusu ŭ vyhladzie siejśmičnych chvalaŭ i vydzieliłasia enierhija, jakaja dziasiatki hadoŭ nazapašvałasia ŭ «spružynach» sčeplenych hornych parod».

Trahiedyja ŭ Turcyi heta dva ziemlatrusy mahnitudaj ŭ 7 bałaŭ mahutnaściu 32 miehatony traciłavaha ekvivalentu.

«Dla paraŭnańnia, jadziernaja bomba, tak zvanaja «Car-bomba», jakuju SSSR padarvaŭ u 1961 hodzie, mieła mahutnaść kala 60 miehaton», — adznačaje navukoviec.

Pa jaho słovach, z-za parušeńnia adnosnaha spakoju Anatalijskaj plity i jaje aktyŭnych ruchaŭ spakoj moža zhubić uvieś rehijon, u tym liku i Hruzija, Bałharyja, Kipr i inšyja miescy, terytaryjalna blizkija da Anatalijskaj plity.

«Pakul nie atrymanyja i nie praanalizavanyja ŭsie siejśmičnyja danyja — skazać pra dakładny kirunak mihracyi siejśmičnaj aktyŭnaści składana. Tearytyčna, najbolš vierahodnyja kirunki heta abo poŭdzień, abo paŭnočny ŭschod», — padsumoŭvaje Siarhiej Biesarab.