Pra «iluziju Babaryki» i «niepradkazalnaje, jakoje nas čakaje». Historyk Frydman paraŭnoŭvaje łukašyzm ź inšymi dyktaturami i ŭpeŭnieny, što moładź spytaje: «Jak tak atrymałasia, što ŭsio navokał rasijskaje?»
«Kali b režym Łukašenki byŭ nie biełaruskim, nie adpaviednym mientalitetu, historyi, to jon nikoli b stolki nie pratrymaŭsia. Čamu hramadstva heta dazvoliła i ciarpieła?» U razmovie z «Našaj Nivaj» historyk Alaksandr Frydman stavić balučyja pytańni, ale daje šmat aptymistyčnych adkazaŭ.
26.02.2023 / 22:06
«Dyktatarskija režymy abrynajucca ŭ momant»
Admietnaść dyktatarskich režymaŭ u tym, što jany mohuć spynić svajo isnavańnie ŭ luby momant, navat kali vyhladajuć tryvałymi i paśpiachovymi. Takich prykładaŭ u historyi chapaje, adznačaje Alaksandr Frydman.
Adzin ź ich — dyktatura Čaŭšesku ŭ Rumynii, jakaja niespadzieŭki abrynułasia ŭ 1989 hodzie.
«Heta była vielmi žorstkaja dyktatura ź ciažkim ekanamičnym stanoviščam, represijami, dosyć prafiesijnaj dziaržbiaśpiekaj Siekurytate, ale bolšaść ekśpiertaŭ, jakaja nazirała za stanam rumynskaha hramadstva, nie mahła ŭjavić, što ŭ Rumynii moža adbycca niejkaja revalucyja dy jašče paśpiachovaja, što dyktatara aryštujuć i razam z žonkaj rasstralajuć. Viadoma ž, tam było ŭsio nie prosta: častkova heta byŭ putč častki rumynskaj elity, jakuju padtrymaŭ Saviecki Sajuz», — havoryć Alaksandr Frydman.
Nikałaje Čaŭšesku niezadoŭha da aryštu, 1989 hod. Fota: AP Photo / Dieter Endlicher
Inšym prykładam historyk pryvodzić Stalina. Kali ŭ taho 1 sakavika 1953 hoda zdaryŭsia insult, paplečniki prosta dali jamu pamierci.
«Stalinizm vyhladaŭ mocnym, tryvałym, z raspaŭsiudžanym kultam asoby. A što vyjšła? 5 sakavika Stalin pamior, i adnačasova pačałosia zmahańnie za ŭładu. Chruščoŭ pieramoh, i pačałasia destalinizacyja, refarmavańnie stalinskaj sistemy. Z tatalitarnaj sistemy Saviecki Sajuz pieratvaryŭsia ŭ aŭtarytarnuju dyktaturu. Chruščoŭskaja adliha była ŭ paraŭnańni sa stalinskim pieryjadam davoli volnym i adnosna spakojnym časam», — davodzić Alaksandr Frydman.
Pa śmierci Stalina jaho cieła pakłali ŭ maŭzalej na Krasnaj płoščy. Paśla raźviančańnia kultu Stalina jaho adtul prybrali, źnik nadpis. Fota: AP Photo / Reinhold Ensz
Pradkazać stan dyktatarskaha režymu ciažka, ale maleńkaja padzieja moža vyklikać impulsy, jakija projduć pa ŭsim hramadstvie.
«Nichto nie čakaŭ paŭstańnia suprać Asada ŭ Siryi i ŭ Livii suprać Kadafi, — pryvodzić prykłady historyk. —
Nie čakali paŭstańnia suprać dyktatara Ben Ali ŭ Tunisie, ź jakoha pačałasia «arabskaja viasna». Tam taksama dyktatura padavałasia absalutna stabilnaj. Zvyčajny i navat sučasny aŭtarytarny režym. A potym samazabojstva handlara ŭ rospačy na znak pratestu suprać hetaj sistemy prajšło praz sacyjalnyja sietki i ŭźniałasia ŭsia kraina. Praz kolki dzion režymu nie było. Za miesiac da hetaha takoha pavarotu nichto nie moh pradkazać».
Pratest u Tunisie, 2011 hod. Fota: AP Photo / Reinhold Ensz Christophe Ena
«Kali epocha Łukašenki skončycca, to historyki budučyni skažuć: «Nu tak, usio ž było vidavočna». Heta taki retraśpiektyŭny pohlad, kali ty ŭžo viedaješ, što adbyłosia, i razhladaješ padziei jak łancužok», — zaŭvažaje historyk.
«Vonkava režym Łukašenki stabilny»
Na dumku Alaksandra Frydmana, ciapier mała chto voźmiecca aceńvać tryvałaść režymu Łukašenki.
Vonkava jon stabilny. Palityčnaj apazicyi ŭ krainie niama i być nie moža. Karny aparat pracuje, a represii praciahvajucca. Inšadumstva kali i isnuje, to jaho niama na pavierchni. Impulsy, jakija iduć zvonku, nie vyhladajuć niebiaśpiečnymi dla režymu.
Alaksandr Łukašenka. Skrynšot videa
Frydman dapuskaje, što režym Łukašenki — «tryvałaja dyktatura, jakaja moža praisnavać piać, dziesiać hadoŭ i navat isnavać da fizičnaj śmierci Łukašenki».
Ale i jaho režym uraźlivy, bo faktar vajny, upłyŭ Rasii dy nieprymietnyja pracesy, jaki adbyvajucca ŭnutry dyktatury, nabližajuć jaho kaniec. Naprykład, mahčymaja zmova, pra jakuju zvyčajna daviedvajucca tady, kali jana adbyłasia.
«Łukašenka — čałaviek u stałym uzroście. A jaki jaho fizičny stan, my nie viedajem. Jość roznyja śpiekulacyi, a faktaŭ niama», — adznačaje surazmoŭca.
Jašče adzin faktar — stan hramadstva
Kali ŭ krainie panuje atmaśfiera strachu, ludzi bajacca kazać, što dumajuć, praz represii, acanić stan hramadstva i jaho nastroj taksama ciažka.
Historyk zaŭvažaje: jak možna było acanić stran hramadskaj dumki ŭ stalinskim SSSR? Pra antydyktatarskija nastroi my siońnia viedajem sa spravazdač NKVD, da jakich treba stavicca krytyčna. A ŭ siońniašniaj Biełarusi, dzie dyktatura praciahvaje isnavać, takija acenki mohuć być skažonyja.
Na pohlad Alaksandra Frydmana, padziei 2020 hoda bolšaść ekśpiertaŭ nie pradkazvała, i adbyŭsia «efiekt niedaacenki biełaruskaha hramadstva».
«Ad biełaruskaha hramadstva nichto nie čakaŭ, što budzie taki žnivień, vierasień i takija bujnyja akcyi pratestu, i jany buduć praciahvacca tak doŭha. Biełaruskaje hramadstva pakazała, što jano pavodzić siabie dosyć niepradkazalna. Tamu niešta niepradkazalnaje moža nas čakać u budučyni», — dapuskaje Alaksandr Frydman.
Ci kanajuć dyktatarskija režymy pa śmierci svaich lidaraŭ
Heta zaležyć ad taho, nakolki piersanaliscki režym, naprykład, jak stalinski ci hitleraŭski. Ujavić hitleraŭski režym biez Hitlera niemahčyma, jak i stalinski biez takoj fihury, jak Stalin, adkazvaje historyk Frydman.
Ale jość Paŭnočnaja Kareja, dzie panuje treciaja hienieracyja dyktataraŭ. Jość Azierbajdžan, dzie baćka Alijeŭ pieradaŭ uładu synu.
«Tamu faktar asoby dyktatara važny, ale kali my vierniemsia da biełaruskaj sistemy, to vielmi ciažka ŭjavić łukašyzm biez Łukašenki. Biełaruskaja dyktatura mocna źviazanaja z Łukašenkam i jon klučavaja fihura, jakaja paŭsiudna prysutničaje», — ličyć Alaksandr Frydman.
Papraŭki ŭ Kanstytucyju, źmianieńnie statusu Usienarodnaha biełaruskaha schodu — sproby stvaryć u budučyni łukašyzm biez Łukašenki.
«Ščyra kažučy, nie viedaju, jak možna jaho stvaryć. Peŭny čas takaja sistema moža pracavać bieź jaho, sychod Łukašenki ž nie aznačaje, što adrazu ŭsio abryniecca. Ale ja nie vieru, kab hetaja sistema była nastolki hnutkaja, što mahła b vystajać biez Łukašenki».
Što takoje łukašyzm
Na dumku Alaksandra Frydmana, maje racyju ideołah «ruskaha śvietu» i jeŭrazijstva Alaksandr Duhin, jaki skazaŭ, što ideałohija łukašenkaŭskaj Biełarusi — heta sam Łukašenka. Jon kiruje i panuje nad stvoranaj im ža sistemaj, u jakoj sabranyja jaho ŭłasnyja ŭjaŭleńni.
Surazmoŭca zaŭvažaje: Łukašenka pastajanna kaža pra patryjarchalnyja kaštoŭnaści, nieasaviecki duch, savieckija tradycyi. Heta i jość jaho bačańnie Biełarusi.
Alaksandr Łukašenka, 16 žniŭnia 2020 hoda. Fota: TASS
Pavodle historyka, niebiaśpieka łukašyzmu ŭ tym, što biełarusy ź im mohuć mirycca i pavodzić siabie hnutka.
«My heta bačym, naprykład, u staŭleńni Łukašenki da svajoj namienkłatury. Jon jaje prynižaje. Ale hetyja ludzi znachodziacca va ŭładzie, niachaj u ich niama takoha statusu, jak u Łukašenki, ale jany heta ciarpiać, bo da hetaha pryzvyčailisia. Heta momant adaptacyi da režymu Łukašenki, prystasavańnia da dyktatury».
Ci adpaviadaje biełaruskamu mientalitetu dyktatura
Alaksandr Frydman nahadvaje: kali Łukašenka pryjšoŭ da ŭłady i staŭ vybudoŭvać svaju sistemu kiravańnia dziaržavaj, viałasia dyskusija, što dyktatura nibyta naviazanaja. Maŭlaŭ, jana nie adpaviadaje biełaruskim histaryčnym tradycyjam, mientalitetu i dośviedu.
«Ale my bačym, što stvoranaje Łukašenkam pracuje, a jon znachodzicca pry ŭładzie amal tryccać hadoŭ. U jaho byli roznyja časy, ale pieravažna heta byŭ čas tryvałaha režymu. Tut jość nad čym zadumacca. Pohlad, što hety režym — inšarodnaje cieła, pryniesienaje zvonku, maje niašmat dovadaŭ na svaju karyść», — ličyć historyk.
Biełaruskaja historyja XX stahodździa — trahičny pieryjad, dla jakoha charakterna panavańnie dyktatarskich režymaŭ.
«Heta stalinski režym, nacysckaja akupacyja, a potym znoŭ stalinski režym. Tamu kiravańnie Łukašenkam Biełaruśsiu, jak makrasaŭhasam, peŭny čas pracavała, a ŭ 2020 hodzie stała prabuksoŭvać», — tłumačyć Alaksandr Frydman.
«Para spytacca ŭ siabie, jak atrymałasia, što Biełaruś užo amal 30 hadoŭ znachodzicca pad uładaj Łukašenki. U 1994 hodzie jon pieramoh na vybarach. Dobra, u jaho pieramozie ničoha nadzvyčajnaha niama, ale jamu ŭdałosia zachavacca jak reliktavaja, archaičnaja sistema, absalutna nie sučasnaja, darečy, jak i Pucin (jany abodva zastalisia ŭ XX stahodździ).
U čym pryčyna? Što nie tak ź biełaruskim hramadstvam? Čamu jano dazvoliła sfarmavacca takomu režymu i čamu ciarpieła jaho? Čamu ŭvieś śviet kročyć napierad, a ŭ Biełarusi isnuje taki archaičny režym?» — padkazvaje napramki razvažańniaŭ historyk.
«Bolšaść biełarusaŭ nie zvažała na represiŭnuju sutnaść režymu Łukašenki»
Alaksandr Frydman kaža, što naziraje za biełaruskim palityčnym žyćciom ź junackich hadoŭ i za hety čas režym Łukašenki raźvivaŭsia, u zaležnaści ad situacyi źmianiaŭsia, ale represiŭnaja dyktatarskaja sutnaść zastavałasia niaźmiennaj.
«U 2020 hodzie mianie ździviła biełaruskaje hramadstva, jakoje navažyłasia paŭstać i supraciŭlacca, — pryznajecca jon. — Mianie nie ździvili represiŭnyja pavodziny režymu. U peŭnym sensie ździviła žorstkaść, ale heta zakładziena ŭ jaho sistemu kiravańnia. Łukašenka nie pajšoŭ by ni na jakija pieramovy, nie šukaŭ by parazumieńnia z hramadstvam. Jon imknuŭsia pracisnuć svaje padobnyja žadańni. Jon moh prajhrać i moh pieramahčy. Kampramisny varyjant — heta nie pra Łukašenku».
Surazmoŭca taksama dzivicca adkryćciam, jakija zrabili biełarusy, što pieražyli 2020 hod.
«Razmaŭlajučy ź ludźmi, jakija žyli ŭ Biełarusi ŭsiu łukašenkaŭskuju epochu, mianie dziviła, što dla ich 2020 hod staŭ pačatkam palityčnaha adliku, što pavodziny hetaha režymu, represii stali dla ich niečym niezvyčajnym, da čaho jany nie byli padrychtavanyja», — dzielicca ŭražańniami Alaksandr Frydman.
«Chacia historyja Łukašenki — heta historyja represij, — praciahvaje jon. — Zrazumieła, što jany vyjšli na jakasna inšy ŭzrovień, ale represiŭnaja sutnaść režymu była vidavočnaja i da 2020 hoda. Byli i palityčnyja źniavolenyja, było žorstkaje abychodžańnie z demanstrantami. Ucisk presy. Heta ŭsio było».
Na jaho pohlad, mnohija da druhoj pałovy 2010-ch hadoŭ kančatkova pryzvyčailisia da režymu i niemahčymaści pieramien i paśpiachova suisnavali ź im.
«Pytańni suisnavańnia z režymam, jaki staŭ rečaisnaściu, — heta tyja pytańni, nad jakimi treba razvažać i šukać adkazy.
Kali b režym byŭ nie biełaruskim, nie adpaviednym mientalitetu, historyi, to jon nikoli b stolki nie pratrymaŭsia».
Rasijski faktar mocna ŭpłyvaje na situacyju ŭ Biełarusi. Histaryčnyja suviazi, supolnaje minułaje, praciahłaja rusifikacyja zastajucca aktualnymi dla biełaruskaj rečaisnaści, adznačaje Alaksandr Frydman.
«Biełaruskaje hramadstva ŭ 1991 hodzie było zrusifikavanym, asabliva haradskoje nasielnictva, — nahadvaje jon. — Tamu ŭ niejkim sensie nieasaviecki reniesans z vyrazna rasijskim tvaram u časy Łukašenki, źmiena simvoliki, ruskaja mova jak dziaržaŭnaja i toje, što Łukašenka na joj pryncypova havoryć, padkreślivajučy ŭ 1990-ch hadach, što ruskaja mova dla jaho, jak vychadca ź sielskaj miascovaści, prykmieta cyvilizavanaści, stali mahčymymi».
Byŭ čas, kali ŭłady sprabavali papularyzavać biełaruskuju movu. U siaredzinie 2010-ch źjavilisia takija biłbordy. Fota: «Mocnyja naviny»
Alaksandr Frydman miarkuje: Łukašenka byŭ pradstaŭnikom rusifikatarskaj płyni, ale nie jon zrusifikavaŭ biełaruskaje hramadstva ŭ 1994 hodzie, choć pry im rusifikatarskija tendencyi i ŭzmacnilisia.
«Jaho padtrymlivali ludzi, jakija addavali pieravahu ruskaj movie i nie chacieli vyvučać biełaruskuju, — praciahvaje jon. — Takija ludzi z zadavalnieńniem padtrymali toje, što ruskaja mova stała dziaržaŭnaj. Jany addavali pieravahu rasijskamu telebačańniu, čytali ruskija knihi i žyli ŭ rečyščy ruskaj kultury».
Dla biełarusaŭ, jakija prychilna stavilisia da Rasii, vajna va Ukrainie stała šokam
Z pačatkam vajny zrusifikavanyja i ŭ toj ža čas demakratyčna nastrojenyja biełarusy akazalisia na razdarožžy.
«Składana padtrymlivać Ukrainu i zachaplacca tvorčaściu takich rasijskich akcioraŭ, jak Biazrukaŭ, Maškoŭ, nasamreč talenavitych, ale z adyjoznaj palityčnaj pazicyjaj.
Z adnaho boku, ad rasijskaha, jakoje siońnia źviazana z Pucinym i vajnoj, treba niejak dystancyjavacca, ale ŭ jaki bok kiravać, kali biełaruskaja kultura, mova byli tym, z čym jany suisnavali, ale što nikoli nie było ich častkaj. Iści ŭ niešta novaje, šukać — dosyć ciažkaja reč», — kaža Alaksandr Frydman.
Fota: AR
Historyk viedaje biełarusaŭ, jakija ŭ 2020 hodzie byli za pratesty, chadzili ź bieł-čyrvona-biełymi ściahami, ale nie tamu, što jany nacyjanalnyja, a tamu, što jany byli simvałami suprać Łukašenki.
«Hetyja ludzi hałasavali za Cichanoŭskuju, žadali demakratyčnych pieraŭtvareńniaŭ, apošnimi słovami nazyvali Łukašenku, skandziravali «Sychodź», a ciapier jany stajać na baku Rasii. Tamu być suprać Łukašenki nie aznačaje aŭtamatyčna być suprać Rasii. Im nie padabajecca Łukašenka, ale svaju budučyniu jany siońnia źviazvajuć z Rasijaj i Pucinym», — padkreślivaje Frydman.
«Bolšaść biełarusaŭ u druhoj pałovie 1990-ch hadoŭ była prałukašysckaj»
Padziei 2020 hoda — raspłata biełarusaŭ za vybar 1994 hoda?
Alaksandr Frydman ličyć, što biełarusy, jakija pryviali da ŭłady Łukašenku, i tyja, jakija ŭ 2020 hodzie vystupili suprać jaho, — roznyja hienieracyi.
Pavodle jaho, 2020 hod i siońniašnija represii — heta raspłata za toje, što biełaruskaje hramadstva ŭ bolšaści svajoj nie stała zmahacca z ustalavańniem dyktatury ŭ druhoj pałovie 1990-ch.
Uładzimir Miečjar. Fota: napalete.sk
«Kali adbyvajucca vybary, možna pamylicca, i takija vypadki byli. Naprykład, pahladzicie na padziei ŭ Słavaččynie, dzie pry ŭładzie ŭ kancy 1990-ch byli takija palityki, jak premjer-ministr Uładzimir Miečjar, jakija svaim papulizmam u peŭnym sensie nahadvali Łukašenku, ale słavaki heta pieraadoleli», — adznačaje Alaksandr Frydman.
U tahačasnaj Słavaččynie byli aŭtarytarnyja tendencyi, i heta kaštavała słavakam zmarnavanaha času.
«U Słavaččynie paźniej pačalisia reformy, byli ciažkaści ź jeŭraintehracyjaj, ale dyktatura nie ŭstalavałasia. Zrazumieła, tam byŭ kantekst inšy. Pad bokam Čechija. Słavaččyna bližej da Jeŭrasajuza. Rasija nie susied. Tamu ŭ słavakaŭ šancy byli bolš spryjalnyja», — miarkuje historyk Frydman.
Rasija nie žadaje vypuskać Biełaruś sa svajoj arbity.
«Ale hałoŭny momant, jaki treba padkreślić: vybar na karyść Łukašenki ŭ 1994 hodzie — heta byŭ vybar bolšaści biełarusaŭ. Bolšaść pažadała mieć hetaha čałavieka prezidentam. Bolšaść biełarusaŭ u druhoj pałovie 1990-ch hadoŭ była prałukašysckaj. I jana pahadziłasia, kab u Biełarusi ŭstalavaŭsia dyktatarski režym. Łukašenka skarystaŭsia hetym vielmi efiektyŭna», — ličyć Alaksandr Frydman.
Zrynuć jaho ŭ 2006, 2010 hadach nie ŭdałosia. A padčas vybaraŭ 2015-ha hramadstva faktyčna pryznała Łukašenku, u tym sensie, što ničoha ź im zrabić jano nie moža, miarkuje Alaksandr Frydman.
«To niachaj užo siadzić, bo nie horšy varyjant, choć u 2015 hodzie była vidavočnaja falsifikacyja z tymi ž amal 83,5 pracenta. Ale biełarusy paličyli, što niachaj piša sabie hetyja fantastyčnyja ličby, heta śmiešna, ale takaja rečaisnaść».
«Iluzija Babaryki»
«Ja, darečy, taksama byŭ siarod tych i ŭ siaredzinie 2010-ch hadoŭ dumaŭ, što Łukašenka «nazaŭsiody». I niemahčyma było sabie ŭjavić, što ŭłada Łukašenki pachiśniecca, — pryznajecca Alaksandr Frydman. — U 2020 hodzie ludzi, jakija pasprabavali niešta zrabić, zrazumieli, što tak prosta hety režym nie zrynieš, bo jon hatovy na ŭsio».
Viktar Babaryka
Surazmoŭca nazyvaje spadzieŭ na abrynańnie Łukašenki praz vybary — «iluzijaj Babaryki».
«Viktar Babaryka padkreślivaŭ u 2020 hodzie, što my pieramožam, dakažam hetu pieramohu, nas budzie vidavočnaja bolšaść i Łukašenku ničoha nie zastaniecca, jak pryznać parazu. My viedajem, jaki adkaz atrymaŭ Babaryka i dzie tyja ludzi, jakija trymalisia hetaha tezisa», — adznačaje Alaksandr Frydman.
Ci budzie vajna kancom biełaruskaj historyi?
Ci adpravić Łukašenka svajo vojska va Ukrainu? Na dumku Frydmana, u jaho zastrašvańniach u bok Ukrainy schavana pasłańnie:
«Kali budziem nanosić udar ź Biełarusi, što ŭžo rabiłasia, to nie stralajcie ŭ adkaz. Kali vy ŭdarycie, to ŭ mianie nie zastaniecca nijakich mahčymaściaŭ i pryjdziecca iści vajavać».
Za taki płakat u Biełarusi možna trapić za kraty. Fota: «Radyjo Svaboda»
Alaksandr Frydman zaŭvažaje: kali ŭvarvańnie biełaruskaha vojska adbudziecca, to heta budzie biezumoŭnym złačynstvam pierad Ukrainaj, jakoje ŭžo jość paśla 2022 hoda, ale jano vyjdzie na inšy ŭzrovień.
Taksama stanie złačynstvam i pierad Biełaruśsiu, bo va Ukrainie buduć hinuć biełaruskija vajskoŭcy, a ŭdary ŭkrainskaj armii pa Biełarusi taksama pryniasuć achviary.
Frydman miarkuje, što ciapierašniaja vajna pry peŭnych umovach moža stać suśvietnaj i navat jadziernaj.
Ci budzie heta vajna kancom biełaruskaj historyi, zaležyć ad taho, jak jana skončycca.
Alaksandr Frydman dapuskaje, što moža adbycca inkarparacyja Biełarusi ŭ skład Rasii. Tady zastaniecca nadzieja na toje, što kali-niebudź Biełarusi atrymajecca vyjści z-pad rasijskaha panavańnia i stać znoŭ niezaležnaj dziaržavaj.
«Tearytyčna heta mahčyma, ale heta žachlivyja scenary, pra jakija razvažać nie chočacca», — pryznajecca historyk. Jon spadziajecca, što budučynia ŭ Biełarusi jeŭrapiejskaja i demakratyčnaja.
«Biełaruś siońnia svoj los nie vyrašaje»
«Biełaruś siońnia svoj los nie vyrašaje. Jon zaležyć ad źniešnich faktaraŭ i pieravažna ad zychodu vajny.
Kali padziei buduć razhortvacca spryjalna i ŭłada ŭ Biełarusi źmienicca, ustanovicca demakratyčny ład, to nieabchodna zaniacca pieraasensavańniem taho, što adbyvałasia ciaham apošnich amal 30 hadoŭ», — paŭtaraje Alaksandr Frydman.
Kali pieraasensavańnie budzie adkładziena pa pryncypie «pieraharnuli staronku i idziom dalej», bo hałoŭnaje ekanomika i inšaje, to isnuje ryzyka, što ŭ Biełarusi dyktatarski režym ustalujecca nanoŭ. Pieraasensavańnie pavinna stać pryščepkaj ad dyktatury.
U pieraasensavańni minułaha havorka pavinna zakranać rolu biełaruskaj historyi, movy i kultury, jakija, jak miarkuje surazmoŭca, stali simvałami apazicyjnaści da režymu i niepavahi da jaho.
«Kali havoryš pa-biełarusku ci stavišsia pazityŭna da biełaruskich tradycyj i kultury, to ŭžo režymam usprymaješsia jak vorah. Iści ŭ kirunku biełaruščyny — heta ŭžo apazicyjnaść. Ludzi, jakija da hetaha režymu staviacca nieprychilna, jakim jon nie padabajecca, musiać iści ŭ hetym napramku, bo heta i jość šlach da novaj Biełarusi», — ličyć Alaksandr Frydman.
Na jaho pohlad, biełarusy pačynajuć pytać, jak tak atrymałasia, što my nie havorym pa-biełarusku i ŭsio navokał rasijskaje. Kali takija pytańni zadajucca i heta ŭsprymajecca jak niejkaja anamalija, to heta daje šaniec na toje, što situacyja źmienicca.
«Ničoha jašče nie stračana, niahledziačy na niespryjalnyja ŭmovy. U Łukašenki jość ułada, armija i KDB, ale ŭ jaho niama padtrymki moładzi, a značyć, niama i budučyni».