Шагал, Суцін, Бакст… Што зрабіць, каб свет пачаў іх лічыць выхадцамі з Беларусі?
Многія геніі родам з Беларусі, але свет гэтага не ведае, бо яны сталі вядомыя, калі Беларусь не была незалежнай. У некаторых еўрапейскіх музеях нашы мастакі дагэтуль падпісаны як ураджэнцы Расіі. Што можна зрабіць, каб змяніць сітуацыю?
25.02.2023 / 11:39
Марк Шагал. «Лёзна», 1908 год. Крыніца: commons.wikimedia.org
Ці ведае свет, што Шагал і Суцін з Беларусі
Заходнія музеі прызналі ўкраінскае паходжанне шматлікіх вялікіх мастакоў. Некалькі дзён таму ў найбуйнейшым нью-ёркскім музеі Метраполітэн пачалі падпісваць Архіпа Куінджы як мастака з Украіны, бо яго родны горад — Марыупаль.
З беларускімі творцамі сітуацыя неадназначная.
Сайт вялікага аўкцыённага дома Sotheby's лічыць Хаіма Суціна, ураджэнца Смілавічаў — мястэчка за 30 км на ўсход ад Мінска, — «народжаным у Літве». Леў Бакст з Гродна, без якога знакамітыя дзягілеўскія «Рускія сезоны» не былі б такімі, якімі іх памятае свет, шмат дзе названы «рускім мастаком» (доказы тут і тут). У цэнтры Жоржа Пампіду ў Парыжы подпісы пад палотнамі: «Марк Шагал, нарадзіўся ў Віцебску, Расія» і «Хаім Суцін, нарадзіўся ў Смілавічах, Літва». І гэта толькі некалькі прыкладаў.
Прадстаўніца па нацыянальным адраджэнні Аб’яднанага пераходнага кабінета Аліна Коўшык расказвае, што такія выпадкі яе камандзе вядомыя:
«Вельмі часта гэта звязана перадусім з мастакамі беларускага паходжання, якія збольшага працавалі ў Францыі, і часта гэта бывае ў французскіх музеях. Я сама неяк бачыла, як Марк Шагал быў падпісаны як мастак з Расіі.
На гэта мы звярталі ўвагу французскіх чыноўнікаў, на што нам адказалі, што ў часы Шагала Беларусь была часткай Расіі. Мы тады звярнулі ўвагу на тое, што іншыя мастакі, напрыклад, польскага ці ўкраінскага паходжання, падпісваюцца згодна з іх нацыянальнай прыналежнасцю, абмеркавалі гэта з амбасадарам Францыі ў Беларусі Нікаля дэ Лякостам».
Аліна Коўшык мяркуе, што тут многае залежыць ад дзяржаўнай палітыкі. Палякі і ўкраінцы займаліся працай на ніве культурніцкай дыпламатыі, якую не выконвала сучасная беларуская дзяржава, і таму цяпер свет ведае паходжанне польскіх і ўкраінскіх творцаў. Вельмі важна, каб і беларусы ўзяліся за гэтую справу:
«Гэта адна з роляў прадстаўніцтва па нацыянальным адраджэнні, то-бок мы фактычна бяром на сябе ў гэтым дзяржаўныя функцыі. Нашы рэсурсы непараўнальныя з рэсурсамі цэлай краіны, але мы бачым гэтыя праблемы і вельмі хацелася б, каб яны вырашаліся. Гэта не вельмі хуткая праца, але важна яе весці ўжо зараз».
Леў Бакст. Дэкарацыі да балета «Шахерэзада», 1909—1910 гады. Крыніца: flickr.com
Аляксандр Чахоўскі, дырэктар у справе культурнай дыпламатыі Беларускай рады культуры, пацвярджае, што аналагічных выпадкаў шмат: «У мінулым годзе, калі я наведваў ЗША, бачыў, што ў прыватных музеях і галерэях творы Марка Шагала падпісаныя як творы беларуса, але і багата дзе пішуць, што ён рускі. Я сустракаўся з менеджментам знакамітага музея МоМА ў Нью-Ёрку, дык у ім Шагал падпісаны карэктна, як той, хто нарадзіўся ў Беларусі, пры гэтым у адным з вашынгтонскіх музеяў Шагала назвалі рускім. Менеджар МоМА сказаў мне, што яны ўвогуле хочуць адысці ад канцэпцыі подпісу нацыянальнасцей, бо ў англійскай мове nationality — гэта хутчэй не пра нацыянальнасць, а пра грамадзянскае паходжанне. Таму яны цяпер проста пішуць, адкуль быў мастак».
Што можна зрабіць
У 2021 годзе, расказвае Аляксандр Чахоўскі, у Беларускую раду культуры звярнулася дыяспара беларусаў у Фінляндыі. Там праходзіла выстава Марка Шагала, і ён і на выставе, і ў медыя быў падпісаны як руска-французскі мастак.
З дапамогай мастацтвазнаўцаў прадстаўнікі рады напісалі да арганізатараў адпаведны ліст, тыя яго ўлічылі, і медыя дадаткова патлумачылі, хто такі Марк Шагал і што ён не зусім рускі. Свет ведае мастакоў таго часу з Фінляндыі, Літвы, Грузіі — і што, яны ўсе рускія?
Так што паспяховыя прэцэдэнты ўжо ёсць. Зараз Рада культуры пачала збор інфармацыі пра такія выпадкі, каб зразумець, хто, дзе і як падпісаны.
Ёсць і першыя дасланыя лісты, на частку з іх ужо атрыманыя станоўчыя адказы з падзякай за тлумачэнне і з паведамленнем пра тое, што няправільныя надпісы плануюць змяніць.
Сярод магчымых удзельнікаў супольнай працы Аліна Коўшык бачыць Беларускую раду культуры і іншыя культурніцкія арганізацыі, а таксама беларускія дыяспары і народныя амбасады. Іх удзел тым больш важны, што дыяспары шмат дзе маюць афіцыйны статус, і таму іх слова было б больш важкае. Людзям, якія непасрэдна знаходзяцца ў еўрапейскіх краінах, прасцей камунікаваць з уладамі і дамагацца пэўных змен.
«Гэта дапаможа свету зразумець, хто такія беларусы»
«Было б цудоўна, каб такія ініцыятывы зыходзілі ад беларусаў, у тым ліку ад беларусаў замежжа, а мы гатовыя гэта палітычна падтрымліваць, наколькі мы зможам. Гэта справа ўсіх нас — змагацца за нашу краіну і за сябе, гэта не толькі абавязак Святланы Ціханоўскай ці Аб’яднанага пераходнага кабінета», — лічыць Аліна Коўшык.
Хаім Суцін. «Авечка за агароджай», 1940 год. Крыніца: commons.wikimedia.org
Яна мяркуе, што зараз той гістарычны момант, калі ёсць шмат шансаў на поспехі для беларусаў у розных галінах, таму і трэба смела весці гэтую працу і адстойваць беларускую спадчыну, што важна для захавання нашай незалежнасці і ідэнтычнасці.
Рада культуры думае запусціць таксама асобную інфармацыйную кампанію пра мастакоў віцебскай школы.
«Цягам апошніх 200—300 гадоў тэрыторыі дзяржаў моцна змяняліся, і, магчыма, мастакі не ўспрымалі сябе як беларусаў. У нашай краіны, нашай нацыі і ўвогуле самой назвы «Беларусь» ёсць шмат розных акалічнасцяў. Але цяпер мы кажам пра стан свядомасці, пра тую культуру і мастацтва, якія фактычна сфармавалі гэтую нацыю. Таму мне падаецца вельмі важным, каб людзі ва ўсім свеце ведалі, што гэтыя знакамітыя творцы нарадзіліся ў Беларусі, рабілі тут свае творчыя крокі, атрымлівалі першую адукацыю. Гэта дапаможа свету зразумець, што такое Беларусь і хто такія беларусы», — падсумоўвае Чахоўскі.