«Pieradumali, kali padličyli». Što kažuć miascovyja ŭłady pra abvał biernardzinskaha klaštara na Ušaččynie
Dva tydni tamu abrynułasia ściana korpusa biernardzinskaha klaštara ŭ vioscy Sielišča Ušackaha rajona. Čamu baročny kompleks XVIII stahodździa, adziny na ŭsiu Biełaruś chram u honar śviatoj Vieraniki, tak i nie zakansiervavali? «Naša Niva» daviedałasia pra situacyju bolš.
03.05.2023 / 21:12
Kaścioł Śviatoj Vieraniki i klaštar biernardzincaŭ byli zbudavanyja ŭ 1726 hodzie ŭ styli baroka
Piśmieńnik Vasil Bykaŭ, jaki naradziŭsia ŭ susiednich Byčkach, u svajoj aŭtabijahrafičnaj knizie «Doŭhaja daroha dadomu» tak zhadvaje Sieliščy:
«Za lesam (paraśnikami) znachodziłasia jašče adno miastečka — Sieliščy. To ŭžo byŭ katalicki centr rehijona — ź vialikim kaściołam, klaštaram, krytym bliskučaj biełaju blachaj, jakaja była vidać až z našaha pola. Tam kruhły hod zielanieli chvoi na katalickich mohiłkach z duža fajnymi marmurovymi pomnikami i nadpisami łacinkaj. U siaredzinie mohiłak miž chvojaŭ vysiłasia biełaja marmurovaja skulptura anioła-dziaŭčyny — viadoma ž, na mahile pamierłaj. My duža bajalisia taho pomnika, nie viedaju čamu».
Architektar z Habsburhskaj impieryi
Klaštar biernardzincaŭ u vioscy Sielišča zasnavany ŭ 1674 hodzie charunžym vialikim litoŭskim Žyhimontam Adamam Słuškam. Hety vojenačalnik pamior u kancy taho ž hoda, nie pakinuŭšy paśla siabie naščadkaŭ.
U 1726 hodzie na achviaravańni padčašaha połackaha Jana Rahozy, połackaha padsudka Iasafata Antonija Sialavy i jaho žonki Eleanory (z Kociełaŭ) byŭ pabudavany draŭlany kaścioł. A praz dva hady pačali ŭzvodzić «ahramadnyja» pavodle invientara muravanyja klaštar i kaścioł Śviatoj Vieraniki, budaŭnictva jakich praciahvałasia da pačatku XIX stahodździa.
Vyhlad kaścioła na karcie biernardzinskich manastyroŭ. Hirš Lajbovič, 1760-ja. Fota: Wikimedia Commons
Heta, darečy, adziny kaścioł Śviatoj Vieraniki ŭ Biełarusi.
Tolki ŭ 2021 hodzie polski daśledčyk Vojciech Babierski ŭ svaim artykule ŭpieršyniu nazvaŭ imia architektara sieliščanskaha kaścioła, znojdzienaje im u Nacyjanalnym archivie ŭ Krakavie.
Architektar Abraham Viurcnier pachodziŭ ź impieryi Habsburhaŭ, adkul pierabraŭsia ŭ Vilniu, staŭšy adnym z pačynalnikaŭ vilenskaha baroka.
Pa jaho prajektach budujecca chram u susiednich ź Sieliščam Kubličach, a taksama kaścioły karmielitaŭ bosych u Hłybokim dy pijaraŭ u Łužkach. Praŭdapadobna, što jon byŭ aŭtaram abo mieŭ upłyŭ na prajekty kaściołaŭ daminikancaŭ i biernardzincaŭ u Minsku i pałaca Radziviłaŭ u Dziatłavie.
Prajekty, da jakich spryčyniŭsia architektar Abraham Viurcnier
Paśla paŭstańnia 1863—1864 hadoŭ u kaścioł Śviatoj Vieraniki pieranieśli načyńnie z kaścioła Źviestavańnia Najśviaciejšaj Dzievy Maryi ŭ susiedniaj vioscy Kubličy i kaścioła Śviatoha Hieranima va Ušačach, jakija adabrali ŭ katalikoŭ i pieradali pravasłaŭnym. Takim čynam, kaścioł Śviatoj Vieraniki staŭ relihijnym centram dla troch byłych parafij, a kolkaść viernikaŭ da kanca XIX stahodździa dasiahnuła troch z pałovaj tysiač.
Adnak i ŭ samim Sieliščy carskija ŭłady ŭ 1868 hodzie zakryli parafijalnuju škołu.
U 1919 hodzie, u čas saviecka-polskaj vajny, Sielišča było na niejki čas zaniata polskim vojskam, adnak paśla majskaha nastupleńnia ŭ 1920-m trapiła pad kantrol Savietaŭ i zastałosia pad imi pa ŭmovach Ryžskaha miru.
U kancy 1920-ch hadoŭ balšaviki aryštavali apošniaha ksiandza. U 1930-ja hady vioska apynułasia ŭ pryhraničnaj zonie z «panskaj Polščaj», praz što parafijanie-kataliki stali achviarami represij, pieratvaryŭšysia dla karnych savieckich orhanaŭ u «ahientaŭ polskaj raźviedki».
Apošni raz nabaženstvy ŭ kaściole słužyli, padobna, u lipieni 1941 hoda, kali siudy pryjazdžaŭ ksiondz z susiedniaj parafii Babrujščyna (ciapier Hłybocki rajon). Ale adnaŭleńnie relihijnaha žyćcia zrabili niemahčymym nacysty, jakija byli nie zacikaŭlenyja ŭ adnaŭleńni katalickaha ŭpłyvu na akupavanaj terytoryi Biełarusi.
U čas Druhoj suśvietnaj vajny byŭ razburany dach i vierch viežaŭ. Z taho času kaścioł zastavaŭsia zakinutym i pastupova razburaŭsia.
Paśla padziej pieršaj pałovy XX stahodździa miascovaja katalickaja supolnaść stała nadzvyčaj małalikaj. U pačatku 1990-ch vierniki naładzili nabaženstvy ŭ viaskovaj chacie, navat nie spadziavajučysia svaimi małymi siłami adnavić zaniadbanuju śviatyniu.
Vid klaštara z drona. Fota: google.com
Kaścioł Śviatoj Vieraniki musiŭ stać adnoj z łakacyj dla zdymki «Biełaruśfilmam» novaj ekranizacyi «Čornaha zamka Alšanskaha» pa znakamitym ramanie Uładzimira Karatkieviča.
I choć kaścioł uklučany ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej jak pomnik architektury respublikanskaha značeńnia (2-ja katehoryja), taki vysoki status nijak nie paspryjaŭ spynieńniu jaho dalejšaha razbureńnia.
«U sielsaviecie nie viedajuć, što rabić»
Va Ušackim rajvykankamie kažuć, što pomnik architektury nie byŭ zakansiervavany, ale ŭvachod u budynak, jaki znachodziŭsia ŭ avaryjnym stanie, byŭ abmiežavany. Adnak na šmatlikich fotazdymkach bačna, što dostup u ruiny byłoha klaštara adkryty.
Klaštar paśla abrynańnia. Fota: kanał «Zabrošiennaja Biełaruś»
Čynoŭniki z vykankama nie zhadžajucca, što da kansiervacyi budynka byłoj śviatyni ŭ ich «nie dajšli ruki». Jany davodziać, što zhodna z Kodeksam ab kultury ŭłaśnikam źjaŭlajecca ziemlekarystalnik, a heta Kublicki sielsaviet, jaki, jak vynikaje, abaviazany sačyć za zachavańniem abjekta kulturnaj spadčyny.
Jak udałosia vyśvietlić, pomnik architektury ŭ Sieliščy źbiralisia zakansiervavać, ale pieradumali, kali padličyli, kolki na takija raboty spatrebicca srodkaŭ.
Adzin z pradprymalnikaŭ, jaki chacieŭ dapamahčy miascovaj uładzie ratavać pomnik, raskazvaje, što ŭ sielsaviecie nie viedajuć, što rabić z byłymi śviatyniami, bo nie majuć srodkaŭ na zachavańnie abjekta ŭ naležnym stanie. Ciapier tam zakłapočanyja, za što ŭźvieści aharodžu vakoł pabudoŭ, kab zakryć da ich dostup.
Fota: kanał «Zabrošiennaja Biełaruś»
Ale ž prablema palahaje nie ŭ naviedvańni abjekta turystami, jakija zvyčajna dadatkovaj škody ruinam nanieści ŭžo nie mohuć, a ŭ pryrodnych faktarach, ad jakich ruiny nijak nie abaronienyja.
Pavodle artykuła 75 Kodeksa ab kultury ziemlekarystalnik, na ziamielnym učastku jakoha raźmieščanaja nieruchomaja materyjalnaja historyka-kulturnaja kaštoŭnaść, abaviazany zabiaśpiečvać jaje zachavanaść, a ŭ vypadku, kali jana ŭtrymlivajecca biezhaspadarča, moža być adabrany sam ziamielny ŭčastak. Ci raspačnie rajvykankam spravu suprać sielsavieta z metaj adabrać ziamielny ŭčastak z pomnikam architektury, kab narešcie zaniacca jaho kansiervacyjaj — pytańnie rytaryčnaje.
U samim Sieliščy, dzie staić były klaštar z kaściołam Śviatoj Vieraniki, kažuć, što hetyja budynki daŭno ŭ zaniapadzie. Kab jany nie zarastali bylniahom, placoŭku vakoł vykošvajuć. Na ścienach pavyrastali drevy, jakija karaniami ich razburajuć.
Miascovyja kataliki kažuć, što šmat hod tamu źviartalisia da dziaržavy, na bałansie jakoj stajać byłyja ich śviatyni, z pytańniem ab ich kansiervacyi, ale ŭciamnaha adkazu nie atrymali.
«Ad kaścioła i klaštara zastałasia adna nazva», — uzdychaje adna ź viaskovak.
Jak razburalisia inšyja zakinutyja pomniki
Vypadak u Sieliščy nie adzinkavy ŭ Biełarusi. Letaś razburyłasia častka kaścioła Uniebaŭziaćcia Najśviaciejšaj Panny Maryi ŭ Ziembinie Minskaj vobłaści, jaki taksama mieŭ status historyka-kulturnaj kaštoŭnaści i hadami stajaŭ zakinuty.
Kaścioł Uniebaŭziaćcia Najśviaciejšaj Panny Maryi ŭ Ziembinie. Fota: telehram-kanał «Spadčyna»
Abureńnie hramadskaści vyklikali i nastupnyja rašeńni pa kansiervacyi budynka, jakija praduhledžvali razborku najbolš vyraznaj častki pomnika, frantona, da ŭzroŭniu karniza. Mierkavałasia, što razborka budzie ručnoj. Ale kutniuju častku kaścioła, jakaja abrynułasia, čamuści, praŭda, raźbirali nie rukami, a ekskavataram.
Navat majučy dobryja namiery, možna naškodzić pomniku. Tak adbyłosia ź jezuickim kaściołam u Mścisłavie Mahiloŭskaj vobłaści. Viałaja restaŭracyja kaścioła Śviatoha Michaiła Archanhieła viałasia z pačatku 2000-ch hadoŭ, paśpieli adbudavać adnu ź viežaŭ i nakryć ruinu dacham, kab abaranić ad apadkaŭ. Apošniaje, urešcie, i stała pryčynaj trahiedyi. U 2018 hodzie asłablenyja kanstrukcyi ścien nie vytrymali vahi dachu i abrynulisia.
Kaścioł u Mścisłavie ŭ čas kansiervacyi. Demantavany, kali abrynulisia ŭsie nietryvałyja kanstrukcyi, u vyniku čaho apsidnaja častka kaścioła pierastała być złučanaj z fasadnaj. Fota: Mspring.media
U vyniku vyratavalnych rabot śpiecyjalisty byli vymušanyja razburyć jašče bolšuju častku ścien, apor i sklapieńniaŭ — fasadnaja častka kaścioła była faktyčna adrezanaja ad apsidnaj. Straty byli vymuravanyja nanoŭ, a kaścioł nakryty bolš lohkim dacham, ale pałova pomnika była niezvarotna stračanaja za adzin hod.
Tak Biełaruś stračvaje pomniki architektury, jakija mahli b stać estetyčnymi daminantami svaich rajonaŭ i jakim pry ŭmiełym haspadarańni možna znajści dobry ŭžytak.
Čytajcie taksama:
Kryž-pomnik Vacłavu Łastoŭskamu ŭ Kurapatach iznoŭ apahanili FOTY
Viarnuli achoŭnuju šyldu na miesca, dzie niekali stajaŭ minski kaścioł śviatoha Tamaša Akvinskaha