75 hadoŭ Śviatłanie Aleksijevič. Nobieleŭski łaŭreat, jakaja raździaliła dolu svajho naroda
Jana nie atrymała ad dziaržavy ni miedaloŭ, ni zvańniaŭ, u toj čas jak ordeny razdajucca prapahandystam i rasijskim kampazitaram. U dzień 75-hodździa Śviatłany Aleksijevič raskazvajem, jak narodnaja luboŭ i trahičny los biełaruskaha hramadstva źmianiali pieršuju nobieleŭskuju łaŭreatku ź Biełarusi.
31.05.2023 / 20:51
Uładnuju niepryjaznaść Śviatłana Aleksijevič byccam uspadkavała ad biełaruskich piśmieńnikaŭ Alesia Adamoviča i Vasila Bykava, vučanicaj jakich jana siabie nazyvaje. Abodva byli ŭ apazicyi da poźniesavieckaj, a paśla i łukašenkaŭskaj ułady, stajali la vytokaŭ Biełaruskaha Narodnaha Frontu. Aleksijevič doŭhi čas žyła ŭdalečyni ad režymu Łukašenki i jaho pilnaj uvahi, viarnuŭšysia na radzimu tolki ŭ 2013 hodzie.
Tym nie mienš Andrej Chadanovič adznačaŭ:
«Imia Śviatłany Aleksijevič začapiła Alaksandra Łukašenku za žyvoje. Adčuvałasia niejkaja kryŭda na spadaryniu Śviatłanu. Chacia heta, chutčej, tyčyłasia vykazvańniaŭ Aleksijevič u presie, a nie jaje tvoraŭ».
Hod viartańnia ŭ Biełaruś staŭ dla jaje šmat u čym vyznačalnym, da ŭsiaho inšaha jana vydała svaju apošniuju na hety momant knihu «Čas sekand-chend», a taksama stała ličycca adnym z favarytaŭ u pretendenctvie na Nobieleŭskuju premiju.
Nobiela pa litaratury jana atrymaje tolki ŭ 2015 hodzie, a da hetaha ciažka pieražyvie padziei rasijskaj ahresii suprać Ukrainy, bo sama, jak pryznajecca, napałovu ŭkrainka. Tady, u 2014 hodzie, Aleksijevič vykazała svajo tryvožnaje i praročaje pradčuvańnie:
«Siońnia śviet znoŭ pačynaje bajacca: što tam, u hetaj jamie, u hetaj biezdani, jakaja maje jadziernuju zbroju, šalonyja hieapalityčnyja idei i nie vałodaje paniaćciami ab mižnarodnym pravie? […] Uvohule, mnie zdajecca, budzie vialikaja vajna. Ja dumaju, što impieryja jašče nie syšła. I asabista ŭ mianie vielmi tryvožnaje adčuvańnie, što biez kryvi jana nie sydzie. Toje, što vajna budzie va Ukrainie, — heta niesumnienna. I toje pieramirje, pra jakoje damovilisia ŭ Minsku, — jano nienadoŭha».
2015 hod staŭ tryumfam dla Aleksijevič. Imia piśmieńnicy ŭ suviazi z atrymańniem Nobieleŭskaj premii prahučała na ŭvieś śviet, biełarusy byli poŭnyja honaru za svaju suajčyńnicu. Hetaja padzieja zaciamniła saboj małaprykmietnyja prezidenckija vybary, na jakich Łukašenka «pieramoh» čarhovy raz.
Fota: BiełaPAN
Hety ž čas staŭ časam sprečak pra toje, da čyjoj ža kultury varta adnosić ruskamoŭnuju piśmieńnicu biełaruska-ŭkrainskaha pachodžańnia. Kožny z bakoŭ ličyŭ jaje pieramohu svajoj. Nie mahła vyznačycca i sama Aleksijevič. Voś jak tady jana skončyła svaju nobieleŭskuju lekcyju:
«U mianie try damy — maja biełaruskaja ziamla, radzima majho baćki, dzie ja pražyła ŭsio žyćcio, Ukraina, radzima majoj mamy, dzie ja naradziłasia, i vialikaja ruskaja kultura, bieź jakoj ja siabie nie ŭjaŭlaju. Jany mnie ŭsie darahija. Ale ciažka ŭ naš čas kazać pra luboŭ».
Ale ŭžo na cyrymonii ŭznaharodžańnia ź jaje vusnaŭ upieršyniu ŭ historyi Nobiela prahučała biełaruskaja mova, «mova majho naroda», jak adznačyła łaŭreatka.
Na vyšejšym uzroŭni Śviatłanu Aleksijevič pavinšavali, ale nie bolš. Aleksijevič nie była adznačanaja nivodnaj biełaruskaj uznaharodaj za svajo vialikaje dasiahnieńnie, choć za hod da taho za vysokija spartyŭnyja dasiahnieńni bijatłanistka Darja Domračava atrymała cełaha «Hieroja Biełarusi». Pieršaja ž biełaruskaja nobieleŭskaja łaŭreatka da takoha vysokaha zvańnia, na dumku Ministerstva kultury, «nie moža być pradstaŭlenaja».
Archiŭnaje fota Iryny Arachoŭskaj
Vysoki status Aleksijevič rabiŭ kožnaje jaje słova hučnym, a mierkavańnie važkim. Niesupadzieńnie pohladaŭ ź dziaržaŭnaj ideałohijaj stvarała ŭsio bolšuju napruhu pamiž piśmieńnicaj i ŭładami. Nie minuła miesiaca z momantu atrymańnia Nobiela, ź jakim jaje vinšavali na vyšejšym uzroŭni, adznačajučy važnaść jaje tvorčaści nie tolki dla biełarusaŭ, jak raptam Łukašenka na ŭznaharodžańni rasijskaha kampazitara Viktara Drobyša nakinuŭsia na piśmieńnicu:
«Skažu znoŭ ža pra našych asobnych «tvorcaŭ», tvorčych asobaŭ, navat łaŭreataŭ Nobieleŭskaj premii, jakija nie paśpieli jašče jaje atrymać, vyjechali za miežy krainy i pastaralisia cebar brudu vylić na svaju krainu. Heta niapravilna, heta nie apazicyjnaść. Heta absalutna niapravilna, tamu što Radzimu, svaju ziamlu, jak i svaich baćkoŭ, svaju maci nie vybirajuć. Jana takaja, jakaja jana jość. Kali ty drenna kažaš pra Radzimu, saromieješsia jaje, značyć, ty pierš za ŭsio drenny syn».
Drenna Aleksijevič kazała, viadoma, nie pra krainu, a pra jaje palityčnyja realii. Łukašenka takoje ŭsprymaje za asabistuju abrazu, ale vysoki status łaŭreatki pakul nie davaŭ mahčymaści da jaje čaplacca — jaje isnavańnie na aficyjnym uzroŭni prosta ihnaravałasia.
Piśmieńnica nie vystupała na 100-hodździ BNR, ale ad jaje imia byŭ pračytany pranikniony zvarot, napoŭnieny nacyjanalna-patryjatyčnym pafasam. Publična zastupałasia za palityčnych źniavolenych, u tym liku pa hučnaj spravie BiełTA suprać Tut.by. Aburałasia viartańniem siłavikoŭ da spadčyny NKVD i ŭzhodnienym vandalizmam u Kurapatach. Urešcie jana kančatkova ŭśviadomiła siabie nacyjanalna:
«Viadoma ž, ja — biełaruska. I heta maja rodnaja mova — biełaruskaja, choć ja na joj i nie razmaŭlaju. Nie razmaŭlaju pa toj pryčynie, što ŭsia praktyka majho žyćcia — heta ruskaja mova i ruskaja kultura. Ale ja siabie adčuvaju biełaruskaj, biełaruskaja ziamla — maja ziamla, moj baćka adsiul. Ja inšaha žyćcia nie viedaju, tolki žyćcio tut, niahledziačy na toje, što ja žyła i ŭ Jeŭropie. Maja ziamla — Biełaruś».
Jaje imia stajała pieršym pad listom biełaruskaj intelihiencyi, jakaja źviarnułasia da kiraŭnictva Litvy z prośbaj pachavać znojdzienyja pareštki nacyjanalnaha hieroja Kastusia Kalinoŭskaha ŭ Biełarusi.
Da losavyznačalnaha 2020 hoda Aleksijevič padyšła ŭ statusie čałavieka, čyjo imia było zabaroniena zhadvać u pazityŭnym klučy na dziaržaŭnym telebačańni. Nieluboŭ była ŭzajemnaj. Piśmieńnica ščyra i horača padtrymała prezidenckija pamknieńni Viktara Babaryki.
«Narod prahnie tolki adnaho — sumlennych vybaraŭ. Nichto nie choča kryvi», a «čas Łukašenki syšoŭ», — kanstatavała jana.
Kali ŭsich mocnych kandydataŭ vybili z baraćby za prezidenckaje kresła, Aleksijevič padtrymała kampramisnuju asobu Cichanoŭskaj. Paśla falsifikacyi vynikaŭ vybaraŭ i žorstkaha razhonu i katavańnia pratestoŭcaŭ na pravach maralnaha aŭtarytetu mižnarodnaha ŭzroŭniu ŭvajšła ŭ prezidyum Kaardynacyjnaj rady. Łukašenkaŭskija ŭłady, čyje maralnyja abmiežavańni z kožnym dniom usio bolš razmyvalisia, užo nie adčuvali za saboj abaviazku dalikatničać ź niejkimi tam łaŭreatkami.
Aleksijevič idzie na dopyt u Śledčy kamitet
Na Aleksijevič pačaŭsia maralny cisk, jaje vyklikali na dopyty. U kancy vieraśnia 2020 hoda piśmieńnica pakinuła Biełaruś, aficyjna — nakiravałasia na lačeńnie, ale ŭsim było vidavočna — u vyhnańnie.
Z taho času łukašenkaŭskaja prapahanda pra słavutuju ŭradženku Biełarusi piša vyklučna ŭ epitetach «chvoraja žančyna» i «staraja dura».
U 2022 hodzie, u razhar rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu i šyrokamaštabnaha teroru, raspačataha ŭ krainie Łukašenkam, jašče adzin biełarus, Aleś Bialacki, atrymaje Nobieleŭskuju premiju. Hety Nobiel jašče bolš trahičny — pravaabaronca z 2021 hoda zastajecca za kratami. Takaja rečaisnaść ciapier u biełarusaŭ: abo ty za kratami, abo ŭ vyhnańni.
Aleksijevič hetaha pieryjadu ŭžo nie taja piśmieńnica, poŭnaja sumnieńniaŭ i spadziavańniaŭ, što była dziesiać hadoŭ tamu:
«Kažuć pra vialikuju ruskuju kulturu, ale hałoŭnaje ŭ hetaj «vialikaj ruskaj kultury» — heta kultura vajny. Ja razumieju, što naša Biełaruś akupavanaja. Heta nie taja asobnaja kraina, jaje niama, heta častka Rasii», — žorstka padsumoŭvaje piśmieńnica.
Siońnia tvorca pracuje adrazu nad čatyrma rukapisami: pra kachańnie, pra starać, pra biełaruskuju revalucyju i, viadoma, pra vajnu va Ukrainie.
«Ščaście było ŭbačyć, što Ukraina nie pała, dała ŭsim nam šaniec pavieryć u našu ahulnuju budučyniu».