«Mianie vypuścili na doŭhija vychodnyja, kab mahli adsiadzieć inšyja parušalniki». Byłaja dyrektarka Iŭjeŭskaha muzieja źbiehła z chimii, a ciapier robić vyšyvanki ŭ Biełastoku
54-hadovaja kulturołah Rehina Łavor stvaryła Muziej nacyjanalnych kultur i Centr ramiostvaŭ u Iŭi. A ŭ 2021 hodzie jaje asudzili na chatniuju chimiju, niekalki razoŭ aryštoŭvali i vypisvali vymovy — i jana źjechała z krainy. Ciapier žančyna adradžaje biełaruskuju vyšyŭku ŭ Biełastoku i kaža, što choča adzieć u svaje kašuli ŭsich biełarusaŭ, raskidanych pa śviecie, piša «Budźma».
01.08.2023 / 14:29
Kuplała pradmiety dla ekspazicyi za ŭłasnyja hrošy. Muziej
Fota ź instahrama Rehiny Łavor
Da 2013 hoda Rehina Łavor była dyrektarkaj Muzieja nacyjanalnych kultur u Iŭi — žančyna apisvaje hety dośvied jak svaju samuju vialikuju pracu. Ciapier heta viadomaje ŭ horadzie kulturnaje miesca. U 2009 hodzie ekspazicyju stvarali z nula, pry hetym časam joj davodziłasia samastojna šukać pradmiety dla vystaŭ i nabyvać ich za svaje hrošy. «Miedyjazona» raspaviadaje historyju byłoj muziejščycy.
«Ja siadzieła na niejkich aŭkcyjonach, kuplała ich [pradmiety] za svaje hrošy jak pryvatnaja asoba i potym šukała kahości, chto moh hety pradmiet u muziej addać», — uspaminaje jana.
Byli i inšyja ciažkaści: pracu muzieja kantralavali rajvykankam, Hrodzienskaje ŭpraŭleńnie kultury, histaryčny muziej i Ministerstva kultury. «I ty pavinien usim padparadkoŭvacca, pry hetym tvajho punktu hledžańnia raźvićcia muzieja nichto nie bačyć», — kaža kulturołah.
Akramia pošuku pradmietaŭ dla ekspazicyj, jana jak dyrektarka vyrašała haspadarčyja pytańni — jak što paramantavać, prybić, jak znajści mašynu, kab niešta pieravieźci. Adnak ustanovie ŭdavałasia rabić i noč muziejaŭ, i sustrečy z roznymi mastakami, zaŭvažaje jana.
Byłaja dyrektarka ŭspaminaje historyju, jak padčas ekskursii, jakuju jana pravodziła ŭ muziei, u jaje ŭ padłohu pravaliŭsia abcas. Kanstrukcyja budynka była zroblena z parušeńniem normaŭ — belki na druhim paviersie pry restaŭracyi prosta nie źmianili, i jany pačali hnić, tłumačyć jana. U rajvykankamie joj adkazali, što zrabili tak, kab zekanomić hrošy.
Paśla hetaha ŭdałosia «załapić» padłohu na druhim paviersie, ale, kaža žančyna, jana nie mahła ź mirycca z tym, jak raźvivaŭsia muziej, i syšła.
Paśla Łavor niekalki hod pracavała ŭ kamunalnaj śfiery, a pierad pačatkam pratestaŭ zarehistravała ramieśnickuju dziejnaść, kab vyšyvać.
Nazvała načalnika Iŭjeŭskaha RAUS «bandytam u džynsach» i fašystam. Chimija
U Iŭi — nievialikim amal vaśmitysiačnym horadzie Hrodzienskaj vobłaści — Łavor razam z paplečnikami źbiralisia, kab pratestavać. U 2020 hodzie aktyvistku sudzili pa administracyjnych artykułach trojčy, kožny raz jana atrymlivała štraf.
Fota ź instahrama Rehiny Łavor
15 listapada 2020 hoda, u pamiać ab zahinułym Ramanu Bandarenku, žychary Iŭja znoŭ sabralisia — malicca kala pomnika Čatyroch kanfiesij. Akcyju razahnali siłaviki, a zahad na heta davaŭ namieśnik načalnika Iŭjeŭskaha RAUS Andrej Jarochin, upeŭnienaja kulturołah. Tady jana napisała ŭ adkryty haradski čat «Jarochin — fašyst, bandyt u džynsach».
Śledstva nie znajšło ŭ jaje telefonie paćviardžeńnia, što paviedamleńnie dasłała mienavita Łavor, a ŭ pastanovie suda napisali, što nadpis zrabili «ź niavyznačanaha abstalavańnia i ź niavyznačanaha miesca», kaža jana.
16 vieraśnia nastupnaha hoda jaje pryznali vinavataj u abrazie pradstaŭnika ŭłady i asudzili da 2 hadoŭ chatniaj chimii.
Paśla abviaščeńnia prysudu Łavor treba było ŭładkavacca na pracu, i jana «źviarnułasia ŭ svaju rodnuju kulturu». U centry ramiostvaŭ, dzie jana pracavała da dyrektarstva ŭ muziei, žančynie spačatku skazali, što vakansii jość, ale kali taja pryniesła dakumienty, admovili. «Potym mnie dali adkaz, što čałaviek prosta vyjšaŭ z dekretnaha adpačynku», — kaža aktyvistka.
Fota ź instahrama Rehiny Łavor
«Žančyna, ź jakoj ja raniej pracavała, skazała, što mnie napisali charaktarystyku z apošniaha miesca pracy. Mnie pakazali hetu charaktarystyku. Tam było napisana, što ja parušała pracoŭny režym, što staviłasia niadobra da klijentaŭ, pry hetym było paznačana, što pradstavić piśmovyja paćviardžeńni jany nie mohuć», — uspaminaje kulturołah.
Tady Łavor vyrašyła adkryć nanova rehistracyju pa ramieśnickaj dziejnaści. I chacia pavodle dakumientaŭ heta atrymlivałasia, nasamreč pracavać było składana — praz chatniuju chimiju žančynie ciažka było nabyvać materyjały dla tvorčaści i handlavać tym, što jana rabiła.
Asudžanyja na chatniuju chimiju padpisvajuć dakumient, dzie apisana toje, što im dazvalajecca padčas adbyvańnia pakarańnia. «Maješ prava vychadu z doma na dźvie hadziny kožny dzień z paniadziełka pa piatnicu dla vyrašeńnia ŭsich svaich pytańniaŭ — bank, apteka, krama, doktar, padatkovaja», — tłumačyć žančyna.
Praces uskładniaŭsia tym, što, jak kaža aktyvista, jana adzinaja ź Iŭja była asudžanaja da chatniaj chimii pa palityčnych matyvach. Ramieśnickaja dziejnaść pastanovaj nie rehłamientavałasia, tamu na jaje zapyty inśpiektar adkazać nie moh.
«Ja źviartałasia nieadnarazova z zajavami, dzie prasiła ŭdakładnić hrafik pracy ramieśnika — maja praca ŭvohule nie rehłamientavanaja. I ja takija adkazy atrymlivała što «vam nie zabaroniena, ale pry hetym zabaroniena». A kali mnie patrebnyja nitki, huziki? Ja prosta nie mahu pajści ŭ kramu i kupić heta, tamu što ŭ mianie vychad z domu tolki z 10 da 12», — zhadvaje Łavor.
Nie paśpieła adčynić dźviery milicyjantu. Aryšty
Kali aktyvistka zapisałasia na pryjom da staršyni rajvykankama, kab daznacca pra svaje pravy i spytać pra vakansii, atrymaŭšy na toje «vusny dazvoł», joj vypisali vymovu ab parušeńni adbyćcia pakarańnia. Potym jana atrymała jašče niekalki takich vymovaŭ, i jaje aryštavali ahułam na 23 dni.
U studzieni siłaviki pačali prychodzić da jaje «amal kožny dzień, 5-6 razoŭ za viečar», kaža kulturołah. Vymovy vypisvali za toje, što jana «nie mahła zabiaśpiečyć uvachod supracoŭnika ŭ dom», kaža aktyvistka.
«Supracoŭnik pryjechaŭ, była navalnica, ja jaho drenna čuła. Pačała adčyniać dźviery, a jon u hety čas raźviarnuŭsia i pajšoŭ, i jaho videarehistratar adznačyŭ, što jon sa mnoj razmaŭlaŭ. Heta byŭ viečar, tamu ja nie mahła pabiehčy za im i huknuła jaho, ale ničoha. Potym sprabavała abskardzić hetaje parušeńnie praz sud», — raskazvaje žančyna.
Padčas pieršaha i apošniaha aryštu Łavor trymała haładoŭku suprać kiepskich umovaŭ utrymańnia ŭ 5-6 dzion. «Pamiataju lažała na hetym unitazie, mianie vanitavała, ja ŭžo prosta adklučałasia. Mnie vyklikali chutkuju dapamohu», — apisvaje aktyvistka.
Padčas pieršaj haładoŭki da žančyny prychodziŭ prakuror, jaki «vysłuchaŭ i skazaŭ, što daść piśmovy adkaz».
Aktyvistka sprabavała abskardžvać vymovy i namahacca atrymlivać piśmovyja adkazy na svaje zapyty. Padčas adnaho ź jaje aryštaŭ načalnik izalatara skazaŭ «nie davać joj papiery i asadki», kaža žančyna.
Fota ź instahrama Rehiny Łavor
«Ja čytała zakanadaŭstva, hladzieła artykuły, sprabavała razabracca sama. Jašče ŭ mianie byli «virtualnyja siabry», jakija dapamahali ź jurydyčnymi pytańniami. Ź ciaham času ja navučyłasia, kab u tekście było mienš emocyjaŭ, bolš pytańniaŭ».
«Mianie vypuścili na doŭhija vychodnyja, kab mahli adsiadzieć inšyja parušalniki». Ucioki i «inšy šlach» u Biełastoku
U Iŭjeŭskim izalatary byli try kamiery — dźvie ź ich zajmali mužčyny, a Łavor była adna na pakoj ź niekalkimi narami, kaža jana. «Mianie vypuścili na doŭhija vychodnyja, kab mahli adsiadzieć inšyja parušalniki. U subotu vypuścili, a ŭ paniadziełak ja ŭžo źjechała z krainy. Heta nie tak prosta, kali ty nievyjazny i ŭ ciabie niama vizy», — uspaminaje aktyvistka.
Zaraz byłaja muziejščyca žyvie ŭ Biełastoku i stvaraje tradycyjnuju biełaruskuju vyšyŭku — jak asobnyja kašuli, tak i ŭvieś stroj.
Adnu kašulu žančyna moža vyšyć jak za try dni, tak i za tydzień, pry hetym pracujučy pa 10-12 hadzin u dzień, kaža jana. Košt takoha vyrabu budzie ad 150 dalaraŭ, a z materyjału kulturołah vykarystoŭvaje biełaruski lon.
«Vyšyvać treba kali ŭ ciabie jeść nastroj, kali ty viedaješ, dla jakoha čałavieka vyšyvaješ, trymaješ ź im niejkuju takuju virtualnuju suviaź. Navat kali ciabie prosiać kopiju — jana nikoli nie atrymajecca takoj samaj. Dumki tvaje pavinny być čystymi, jany pavinny być dobryja, kab z takoj enierhietykaj jany pieradalisia ŭ hetu kašulu», — raspaviadaje jana.
U Biełastoku žančyna žyvie biez svajoj siamji, i heta dla jaje asnoŭnaja składanaść. Ale ŭ Polščy jana maje mahčymaść zajmacca lubimaj spravaj, adznačaje aktyvistka.
«Ja razumieju, što šlachu dadomu ŭ mianie niama. Ale ŭ mianie jość inšy šlach — raźvivać maju movu, maju kulturu, padtrymlivać tradycyi, zajmacca adradžeńniem biełaruskaj vyšyŭki. Adzieć u maje vyšyvanki jak maha bolš biełarusaŭ, jakija siońnia raskidanyja pa ŭsim śviecie.
Fota ź instahrama Rehiny Łavor
Kali ja nie vychodžu z doma i prosta zajmajusia vyšyŭkaj, ja zabyvajusia na čas. Mnie zdajecca, što ja doma. Ja dla siabie stvaryła niejki śviet, u jakim ja ciapier znachodžusia, dzie čas idzie chutčej. Heta nie dla hrošaj, ja zaraz prosta chaču mieć hetu spravu, zaniatak, jaki mnie dapamahaje dačakacca momantu, kali ja viarnusia dadomu. Ja ŭpeŭniena, što ja viarnusia dadomu, ja hetaha čakaju», — kaža kulturołah.