«Rasija nie źmienicca nikoli». Śpiecyjalistka pa nacyjach i i nacyjanaliźmie — pra Biełaruś, Ukrainu i Rasiju
Z adnym z najbujniejšych u śviecie śpiecyjalistaŭ u teoryi nacyj i nacyjanaliźmie, aŭtarkaj knihi «Nacyjanalizm: piać šlachoŭ da madernaści», prafiesarkaj Harvardskaha i Bostanskaha ŭniviersitetaŭ Lijaj Hrynfield pahavaryła «Svaboda».
17.08.2023 / 08:55
Kakošnik, biełaruski ručnik, vieža Kramla, Lija Hrynfield. Fotakałaž: «Svaboda»
— Historyki bačać, što adna z umovaŭ uźniknieńnia madernaj nacyi — patrabavańnie roŭnaści ŭsich čalcoŭ budučaj nacyi. Naprykład, kali ŭ kastryčniku 1918 hodu ŭźnikła niezaležnaja Čechasłavaččyna, to ŭžo praz paŭtara miesiaca ŭsie dvaranskija tytuły i zvańni ŭ hetaj krainie byli zabaronienyja, a z 1921 hodu ich vykarystańnie karałasia jak kryminalnaje złačynstva.
Ale ŭ vypadku Rasiei, jak vy pišacie, nacyja ŭźnikła va ŭmovach isnavańnia rabstva, choć dvaranskija nacyjanalisty i natchnialisia ciarplivaściu i pakoraj pryhonnaha narodu i, adpaviedna, zachaplalisia daskanałaściu jaho dušy. Lozunham Vialikaj francuskaj revalucyi było «Svaboda, roŭnaść, braterstva», a ŭ svajoj knizie vy pryvodzicie vypadak z rasiejskim nacyjanalistam Fanvizinym, jaki byŭ šakavany, kali sałdat, jaki achoŭvaŭ hrafskuju ložu ŭ francuskaj opery, u adzin momant sieŭ pobač z arystakratami pasłuchać operu, i jany nie byli suprać. Heta i byli ideały francuskaj revalucyi ŭ dziejańni. A ŭ Rasiei da hetaha času niama roŭnaści hramadzian, niama spraviadlivych vybaraŭ i pierad zakonam roŭnyja nia ŭsie. Ci niama tut supiarečnaści? Moža, rasiejskaja nacyja ŭsio jašče farmujecca? Ci zakončyłasia jaje stanaŭleńnie?
— Heta słušna, što nacyja — heta maderny paniatak. Nacyja ŭźnikaje ŭ Anhielščynie ŭ XVI stahodździ. I heta słušna, što hety paniatak absalutna zamianiaje perspektyvu feadalnaha hramadztva, dzie isnujuć fundamentalnyja adroźnieńni pamiž sasłoŭjami. Paniatak nacyi aznačaje suverennaje hramadztva — heta značyć, suverenitet narodu, u jakim niama fundamentalnych adroźnieńniaŭ pamiž sasłoŭjami, biessasłoŭnaje hramadztva. Usie fundamentalna roŭnyja — heta pryncyp nacyjanalizmu. Ale heta nikoli nie aznačaje, što ŭsie roŭnyja na spravie. Heta aznačaje tolki toje, što kožny maje prava vybrać sabie šlach i stać tym, kim jon ci jana choča i moža. Heta značyć, va ŭsich adnolkavyja pravy sacyjalnaj mabilnaści.
Zrazumieła, što nacyja nasamreč — heta ideał hramadztva, heta vielmi peŭny ideał. Jak jon realizujecca, heta zaležyć ad vypadkovych histaryčnych abstavinaŭ. Naprykład, Francyja ŭ XVIII stahodździ, tolki praz dva stahodździ paśla taho, jak Anhielščyna vyznačyła siabie samu jak nacyju i ŭžo adpraviła mnostva svaich členaŭ u Ameryku (što aznačaje, što nacyja ŭźnikła z samaha pačatku kalanizacyi Ameryki), pieraniała ŭ Anhielščyny hety vielmi specyfičny ideał ź jaho pryncypami «roŭnaści, svabody i braterstva».
Mienavita ŭ słovie «braterstva» my bačym ahulnuju identyfikacyju. U sasłoŭnym hramadztvie byli roznyja identyfikacyi. U kožnaha sasłoŭja była svaja identyfikacyja, a ŭ nacyi isnuje tolki adna ahulnaja identyfikacyja. I ŭ hetym zaklučajecca samaje važnaje vyjaŭleńnie pryncypu roŭnaści.
Rasiei raźviła hety ideał nacyi ŭ toj ža samy čas, što i Francyja. Heta značyć, što Rasieja — adna z samych rańnich nacyjaŭ śvietu, dzie hetyja pryncypy byli pryznanyja. Ale nasamreč jany byli pryznanyja tolki arystakratyjaj. Arystakraty pryznavali hety pryncyp całkam u toj čas, kali ŭsie jany byli ŭładalnikami raboŭ. Jany vałodali svaimi pryhonnymi dakładna tak, jak rabami. Tym nia mienš jany pryznavali (naprykład taki nacyjanalist, jak Fanvizin), što tyja ludzi — ich braty. I što choć i nia ŭ dadzieny histaryčny peryjad, ale fundamentalna — jany ŭsie roŭnyja jak rasiejcy.
Hety ideał, jak praviła, uźnikaje ŭ davoli vuzim asiarodździ. Jon uźnik u vuzkim asiarodździ novych arystakrataŭ u Anhielščynie. I hetaksama ŭźnik u asiarodździ dvaran u Rasiei. U Anhielščynie jon vielmi chutka raspaŭsiudziŭsia praz relihijnuju anhielskuju historyju. I kali ja kažu — chutka, ja maju na ŭvazie, što heta zaniało ŭsiaho adno stahodździe. Praz 100 hadoŭ paśla ŭźniknieńnia jon raspaŭsiudziŭsia na ŭsich žycharoŭ Anhielščyny.
U Francyi hety ideał taksama vielmi chutka ŭkaraniŭsia, ale jaho raspaŭsiudžvańnie było skončanaje tolki ŭ kancy XIX stahodździa.
U Rasiei hetaje raspaŭsiudžvańnie było davoli marudnaje. I całkam mahčyma, što hety ideał nacyi dahetul nie pryniaty ŭsim nasielnictvam Rasiei. Heta absalutna nia dziŭna. Tak adbyvajecca paŭsiul u zaležnaści ad vypadkovych histaryčnych abstavin.
— Zhodna z tym, što vy pra rasiejskuju nacyju napisali, Zachad — nieadjemnaja častka rasiejskaj nacyjanalnaj samaśviadomaści, i Rasiei prosta nie było b sensu stanavicca nacyjaj, kali b Zachadu nie isnavała. Heta nacyja zajzdraści da Zachadu (abo nacyja resentymentu). Ci moža Rasieja vykaranić svoj resentyment? Stać Zachadam?
— Nie, viadoma, nia moža. U toj miery, što jana zastajecca nacyjaj, jana heta źmianić nia moža.
Ale znoŭ ža heta zusim nia dziŭna, heta nie niezvyčajna. Čamu? Tamu što hety ideał nacyi ŭźnik tolki adzin raz u adnym miescy z pryčyny vypadkovych histaryčnych abstavinaŭ u Anhielščynie ŭ XVI stahodździ. Usie astatnija hramadztvy, u tym liku Francyja, jakuju možna nazvać druhoj nacyjaj śvietu pavodle času ŭźniknieńnia, impartavali anhielskuju ideju. Va ŭsich astatnich nacyjanalizm byŭ pavodle vyznačeńnia zapazyčany.
Samavyznačeńnie maje kalasalnuju psychalahičnuju vahu ŭ mentalnym žyćci čałavieka. I tyja, chto pazyčaje, niesumnienna, pavinny bačyć taho, u kaho jany pazyčajuć, jak madel, jakuju varta imitavać, i razumiejuć, što hramadztva, jakoje jany sprabujuć pierajmać, lepšaje za ichnaje.
Z samaha pačatku impart nacyjanalizmu vyznačaje, što vy bačycie ideał, jaki pazyčajecie, jak paŭnavartasny, a siabie — jak niapaŭnavartasnych. Naprykład, u Francyi heta było adkryta pryznana ŭ XVIII stahodździ, što Anhielščyna lepšaja za ich i što jany pavinny pierajmać Anhielščynu. I byŭ davoli praciahły peryjad anhłamanii. Usio anhielskaje było vydatnym i vartym pierajmańnia. Ale Valter kazaŭ: «My, vučni Anhielščyny, chutka budziem davać uroki našym nastaŭnikam». Jon byŭ absalutna pierakanany, što Francyja pieraŭzydzie Anhielščynu ŭ realizacyi hetych nacyjanalnych ideałaŭ, što jana budzie lepšaj nacyjaj, čym Anhielščyna.
I sprava ŭ tym, što hetaha nie atrymałasia. Pieraŭzyści Anhielščynu nie atrymałasia. I tamu anhłamanija źmianiłasia anhłafobijaj — zajzdraściu i navat nianaviściu da Anhielščyny. Ale pakolki Francyja nasamreč była vielmi pavažanym hramadztvam va ŭsim śviecie, to anhłafobija praciahvałasia ŭ Francyi niadoŭha.
I Rasieja prajšła toj samy šlach. Jana pačała ź pierajmańnia Anhielščyny i Francyi, asabliva Francyi. Ale nacyjanalisty ŭ Rasiei, usie tyja dvaranie, u tym liku Fanvizin, chutka zrazumieli, što jany nia mohuć spaborničać z Zachadam, što ich niepaŭnavartasnaść adnosna Zachadu pastajannaja. I tak heta zastałosia. Jany vielmi doŭha staralisia «dahnać i pierahnać Ameryku». I my pamiatajem, čym heta skončyłasia.
— Mnohija sučasnyja rasiejskija myślary ciapier kažuć, što ŭ Rasiei jašče niama nacyi, prydumali navat termin «palityčnaja narodnaść», jakoha ŭ surjoznaj navucy nie isnuje. Ź inšaha boku, adrazu paśla Druhoj suśvietnaj vajny niekatoryja rasiejskija filozafy, naprykład Hieorhij Fiadotaŭ, zaklikali Rasieju admovicca ad imperyi, stać narešcie nacyjanalnaj dziaržavaj i zasiarodzicca na nacyjanalnych zadačach. Heta značyć, i raniej, i ciapier rasiejskija myślary bačać roźnicu pamiž imperyjaj i nacyjanalnaj dziaržavaj. A ci jość jana? Ciapier na našych vačach Rasieja i Zachad nienavidzić, i vajuje nibyta z Zachadam, i imperyju adnaŭlaje. Čym heta moža skončycca?
— Ja nie pradkazalnica budučyni. Navukoŭcy nie pavinny zajmacca pradkazańniami budučyni, heta nia naša sprava. Tyja, chto hetym zajmajecca — drennyja navukoŭcy.
Paniatak imperyi zusim nie procistaić paniatku nacyi. Novy paniatak imperyi ŭźnik na pačatku XVI stahodździa ŭ Anhielščynie razam z nacyjanalizmam. Imperyja (anhł. empire) aznačała pierš za ŭsio suverenitet Anhielščyny pierad abliččam papstva. Jany chacieli svabody ad rymskaha papy, i jany kazali: «My zaŭsiody byli imperyjaj». Ujavicie sabie, hetaja malupasieńkaja Anhielščyna kazała: «My zaŭsiody byli imperyjaj». Jany mieli na ŭvazie, što ich zaŭsiody ličyli suverennymi.
Tamu anhielskaja imperyja, jakaja stała takoj kalasalnaj, raspaŭsiudžvałasia jak niasieńnie nacyjanalnaj idei vakoł śvietu. Heta mienavita praz anhielskuju imperyju my ciapier majem stolki nacyj, mienavita tamu stolki hramadztvaŭ ciapier vyznačajuć siabie jak nacyi. Heta pryniesła anhielskaja imperyja.
Ciapier adnosna Rasiei. Piotr I pačaŭ vyznačać Rasieju jak imperyju, a siabie jak imperatara tolki ŭ kantakcie z zachodnimi ziemlami, jakija jon zavajoŭvaŭ. Dla azijackich ziamiel jon byŭ car. Heta značyć, što jon prosta imitavaŭ Zachodniuju Eŭropu.
Tak, Rasieja ličyć siabie imperyjaj, u jaje imperski rasiejski nacyjanalizm. Voś tak jany siabie adčuvajuć. I tamu, kali imperyja — Saviecki Sajuz — razvaliłasia, jany adčuli siabie ekzystencyjna abražanymi i prynižanymi jak nacyja.
— Siarod historykaŭ, jakija vyvučali nacyi, viadomy Entani Śmit. Jon pisaŭ, što niezaležna ad typu nacyjanalizmu (etničnaha ci hramadzianskaha) u kožnaj nacyi isnuje etničnaje jadro. U svajoj knizie vy pisali, što Ŭkraina doŭha ŭvachodziła ŭ skład Rasiejskaj imperyi, i mnohija ŭkraincy brali ŭdzieł u stvareńni rasiejskaj nacyi. Tym nia mienš u składzie Rasiei ŭźnik i ŭkrainski nacyjanalny ruch, a paśla źjaviłasia i ŭkrainskaja nacyja. Ukrainski nacyjanalizm doŭhi čas hruntavaŭsia na kaštoŭnaściach ukrainskaha etnasu, narodu. Ale voś na našych vačach va Ŭkrainie ŭźnikaje nacyja hramadzian. Ci moža niešta takoje adbycca ŭ Rasiei?
— Takoha naohuł nia moža być, bo moj siabar-niabožčyk Entani Śmit absalutna nia mieŭ racyi. Jahonaja teoryja, na žal, była ni na čym nie ŭhruntavanaja i nia mieła naohuł lahičnaj padaploki.
Tamu takoha nia moža być. Nacyja nie ŭźnikaje z etničnaj supolnaści. Z histaryčnaha punktu hledžańnia sam paniatak etničnaj supolnaści byŭ vynikam nacyjanalizmu, a nie papiaredničaŭ jamu.
Da nacyjanalizmu nichto nie šukaŭ svaju identyčnaść siarod prostaha narodu. Dla ludziej vyšejšaj klasy heta ŭsio było bydłam. I jany pačali šukać identyčnaść u narodzie i z narodam paśla taho, jak nacyja stała ideałam.
I voś tady, sprabujučy patłumačyć nacyju, jany raptam adkryli etničnyja supolnaści. Ale, jak viadoma, heta vyznačeńnie Stalina. Heta jon vyznačaŭ nacyju jak supolnaść, u jakoj abaviazkova jość etničnaja ahulnaść. Naprykład, narodnaja mova i hetak dalej. Usio heta nia maje nijakaha značeńnia dla nacyi. Nacyja — heta palityčny ideał. Heta tady (jak zdaryłasia ŭ Anhielščynie), kali narod i elita stanoviacca synonimami i kali narod uźnimajuć da hodnaści elity.
Ciapier nacyjanalnaja śviadomaść — heta panujučaja śviadomaść u śviecie.
— Jašče pra Ŭkrainu, Biełaruś i Rasieju. Nacyjanalisty pačali aperavać paniatkam etnasu. Rasiejskija nacyjanalisty śćviardžajuć, što isnuje adzin etnas u składzie vialikarosaŭ, małarosaŭ i biełarusaŭ, maŭlaŭ, usio heta rasiejski etnas. U maim razumieńni heta hłybokaja, drymučaja navukovaja adstałaść, viartańnie ŭ XIX stahodździe. Jak heta suadnosicca z kanfliktam pamiž rasiejskimi, ukrainskimi i biełaruskimi nacyjanalistami? Ci moža Rasieja admovicca ad ukraincaŭ i biełarusaŭ? Ci moža tut być mir? I, moža, Rasieja stanie bolš narmalnaj, kali zhubić Ukrainu i Biełaruś?
— Ja pryviadu inšy prykład, ź jakoha možna ŭbačyć histaryčnuju analohiju.
Nacyjanalizm, ideał nacyi staŭ takim pryvabnym i tak chutka raspaŭsiudziŭsia pa ŭsim śviecie (a 500 hadoŭ — heta vielmi mała z punktu hledžańnia historyi) tamu, što jon robić asabistuju identyčnaść členaŭ nacyi hodnaj, jon napaŭniaje asabistuju identyčnaść honaram. Heta vielmi važna.
Zaŭsiody ŭ čałavieka jość mahčymaść vybrać, da jakoj identyčnaści jon naležyć. Bo nasamreč heta čysta kulturny vybar. Heta vybar pamiž supolnaściami, da jakich čałaviek choča naležać, a nia vybar pamiž tym, što čałaviek spadkuje pa kryvi. Heta absalutna nia tak, nichto ničoha pa kryvi nie spadkuje. Heta absalutna rasiscki pryncyp, kali kažuć, što identyčnaść spadkujecca pa kryvi.
Jak praviła, čałaviek sprabuje vybrać tuju identyčnaść, jakaja daje jamu asabista bolš ułasnaj hodnaści. I voś u nas jość taki cikavy prykład Hišpanii i Katalonii. Hišpanija ŭvieś čas nastojvaje, što Katalonija — heta častka Hišpanii, što Hišpanija — heta nacyja, a Katalonija — heta ŭsiaho tolki pravincyja, jakaja naležyć da hišpanskaj nacyi.
— Ale čamuści sa svajoj movaj, litaraturaj, škołami…
— Tak, ale jany ŭsie ź inšymi movami, tam ža nia tolki roźnica pamiž Katalonijaj i Hišpanijaj. Hišpanii niama, Hišpanija składajecca z pravincyj. I ŭ kožnaj z hetych pravincyj svaje dyjalekty. Nia kažučy ŭžo pra baskaŭ, mova jakich naležyć da absalutna inšaj linhvistyčnaj hrupy. Tym nia mienš tam niama takoj prablemy, jakaja jość u Katalonii. Čamu? Tamu što Katalonija — najbolš raźvitaja častka Hišpanii, pryčym nia tolki najbolš ekanamična raźvitaja, ale i kulturna. Katalanskaja mova isnuje, raźviłasia našmat raniej, čym kastylskaja. U tym sensie, što litaratura na katalanskaj movie isnavała značna raniej, što Katalonija była častkaj suśvietnaj kultury.
U toj čas, kali kastylskaja mova jašče nie isnavała, u XIII stahodździ byli vialikija katalonskija piśmieńniki i filozafy. U toj čas jak adzinaje, što jość u hišpancaŭ, heta Servantes. Dla kataloncaŭ katalonskaja identyčnaść daje značna bolš ułasnaj hodnaści, čym hišpanskaja identyčnaść. I tamu jany nastojvajuć, što jany nacyja. A ludzi, naprykład, u Valensii, jakija razmaŭlajuć na toj ža katalanskaj movie, na hetym nie nastojvajuć, im na heta absalutna naplavać.
Davajcie padumajem, naprykład, pra Hruziju. Hruzija — heta nacyja ź vielmi doŭhaj historyjaj. Heta druhaja dziaržava ŭ śviecie, jakaja pryniała chryścijanstva, jašče da Rymu, ź vialikaj litaraturaj, ź vielmi raźvitaj kulturaj. Jana maleńkaja, i jaje ŭvieś čas zavajoŭvali to adny, to druhija.
Rasieja ich zavajavała taksama. Jany nie chacieli, ale što jany mahli zrabić z Rasiejaj — Rasieja vialikaja, a jany vielmi maleńkija. I tam było davoli šmat ludziej u časy Savieckaha Sajuzu, naprykład, u samym kancy SSSR — Ševardnadze, dla jakich być savieckim čałaviekam, abo navat rasiejskim čałaviekam, davała značna bolš asabistaj hodnaści, čym być prosta hruzinam. Bo Hruzija była maleniečkaja, a Saviecki Sajuz i Rasieja kalasalnyja.
I toje samaje adbyvałasia ź intelihiencyjaj i viarchami va Ŭkrainie i ŭ Biełarusi. Pakul Rasieja i Saviecki Sajuz davali bolš asabistaj hodnaści, jany byli hatovyja nia być ukraincami i biełarusami. A paśla tak zdaryłasia, źjavilisia takija histaryčnyja abstaviny, što być častkaj Savieckaha Sajuzu stała soramna, i značna bolš ułasnaj hodnaści davała, tak by mović, etničnaja identyčnaść. I jany vyrašyli, što toje, što jany havorać ci mohuć havaryć na inšaj movie…
A ŭkrainskaja intelihiencyja pieravažna havaryła pa-rasiejsku, jak i biełaruskaja, i jany saromielisia ŭkrainskaj movy i, vidać, biełaruskaj movy taksama. A kali tak atrymałasia, što stała soramna być savieckim ci rasiejcam, jany pierajšli na inšy bok.
— Ale, viedajecie, usio ž u ich była alternatyva, jakuju 150 hadoŭ stvarali ŭkrainskija i biełaruskija nacyjanalisty. Pisalisia knihi na ŭkrainskaj i biełaruskaj movach, dziejničali palityki, byli sproby stvareńnia niezaležnych dziaržavaŭ na pačatku XX stahodździa. Tak što za hetym stajała nacyjanalnaja tradycyja — nacyjanalna-palityčnaja baraćba i kulturnaja spadčyna. Usio ž isnavali svaja adukacyja, svaje Akademii navuk, encyklapedyi. Heta ŭsio ž byli kvazidziaržavy — USSR i BSSR. U SSSR navat vychodzili knihi ab raźvićci ŭkrainskaj i biełaruskaj sacyjalistyčnych nacyj.
Ale davajcie vierniemsia da Biełarusi. U nas sytuacyja padobnaja da ŭkrainskaj, ale nie da kanca. U Biełarusi pieršy nacyjanalny palityk, šlachcic Kastuś Kalinoŭski ŭžo ŭ 1862 hodzie abviaściŭ, što ŭ nas «nie narod dla ŭradu, ale ŭrad dla narodu», a ŭ 1864 hodzie, stojačy na ešafocie pierad pakarańniem śmierciu, abviaściŭ: «U nas niama dvaran, u nas usie roŭnyja». Heta toje, pra što my havorym, jon sprabavaŭ realizavać nacyjanalny ideał. Biełaruskija nacyjanalisty ŭsio XX stahodździe sprabavali vyrvacca z-pad imperskaha kantrolu Rasiei. Pośpiech biełaruskaha nacyjanalizmu naŭprost zaležyć ad siły abo słabaści Rasiei, rasiejskaj dziaržavy. Kali Rasieja słabnie, ukraincy i biełarusy ŭźnimajuć hałovy. Ci jość šaniec u Biełarusi adbycca jak niezaležnaja nacyja-dziaržava ŭ našy dni ci ŭ niedalokaj budučyni?
— Ja b jašče chacieła na chvilinu viarnucca da Ŭkrainy. Ja dumaju, što toje, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, — paralelnaje, analahičnaje Ŭkrainie. Ale Ŭkraina — heta taki bolšy vypadak.
Tak, viadoma, byli ŭkrainskija nacyjanalisty, jany byli mienšaściu siarod najvyšejšych ukrainskich płastoŭ, ale jany byli. I viedajecie, čamu jany byli? Tamu što Rasieja zaŭsiody prynižała Ŭkrainu. I reakcyja na prynižeńnie — heta mienavita nastojvać na ŭłasnaj hodnaści. Rasieja prynižała, rasiejcy prynižali ŭkrainskuju movu. Kali čałaviek havaryŭ pa-ŭkrainsku, jamu kazali: «Hovoritie po-čiełoviečieski», nibyta ŭkrainskaja mova — heta mova małpaŭ.
— Tak, toje samaje było i ŭ Biełarusi.
— Heta značyć, prynižeńnie. I čałaviek, jaki niejkim čynam źviazany z hetaj movaj, naprykład, jon lubić svaju babulu… Viadoma, heta ich uzryvała, i jany nastojvali na hodnaści hetaj movy i na ŭłasnaj hodnaści. Toje samaje było i ŭ Biełarusi. Tam była mienšaść najvyšejšych kołaŭ, jakija byli prynižanyja pavodzinami rasiejcaŭ.
Rasiejcy, rasiejskija ŭłady ich prynižali, bo nasamreč ličyli, što nacyjanalnaść pieradajecca pa kryvi, i tamu ni ŭkraincy, ni biełarusy nia mohuć być čystymi rasiejcami. Jany nia čystyja rasiejcy, jany nia taja samaja nacyja z punktu hledžańnia rasiejskaha nacyjanalizmu. Heta na dadzieny momant kańjunktura takaja, što Pucin kaža, što heta ŭsio adno i toje ž, ale nasamreč sapraŭdny rasiejski nacyjanalist nia moža ŭ heta navat vieryć.
Rusyfikacyja va Ŭkrainie i ŭ Biełarusi była instrumentam nasadžeńnia ŭłady, a nie instrumentam dałučeńnia hetych narodaŭ, hetaha nasielnictva da rasiejskaj nacyi. Im było prosta zručna. Što jany mahli zrabić z hruzinskaj movaj?
Pamiž rasiejskaj movaj i hruzinskaj niama ničoha padobnaha. I tym nia mienš jany sprabavali źniščyć hruzinskuju movu.
A ŭžo z Ukrainaj i Biełaruśsiu im zdavałasia, nu što tam… Im było prosta niazručna mieć biełaruskija i ŭkrainskija škoły. Bo movy suhučnyja nastolki, što čamu b i naohuł ich nia źniščyć.
Ciapier tearetyčna. Vy pytajeciesia, ci mahčymaje adździaleńnie Ŭkrainy i Biełarusi ad Rasiei. Tearetyčna, viadoma, heta mahčyma. Kaniečnie, heta mahčyma. Ale heta całkam zaležyć ad histaryčnaj kańjunktury, ad abstavinaŭ, jakija mohuć skłaścisia.
Voś babachnie hety Pucin atamnaj bombaj, i nia budzie takoj mahčymaści. A ź inšaha boku, voźmie jon i pamre, i tady budzie bolš takoj mahčymaści. Heta całkam zaležyć ad histaryčnych abstavinaŭ.
I heta nie tamu, što niešta raźvivajecca zvonku, naprykład, z movy. Nie, mova — heta resurs, jaki možna vykarystać, a možna i nia vykarystać.
Čytajcie taksama:
Šlachta VKŁ pamiž rusinstvam i polskaściu
«Kalinoŭski — vielmi važnaja postać, ale paŭstańnie 1863-ha było katastrofaj» — Łatyšonak