Гайд па легалізацыі і «пашпартах замежнікаў» у Літве і Польшчы

Пасля таго, як улады пазбавілі беларусаў магчымасці атрымліваць новыя пашпарты за мяжой, пытанне аб далейшай легалізацыі і магчымасці атрымання «пашпартоў замежнікаў» у краінах ЕС паўстала асабліва востра. БАЖ падрыхтаваў гайд пра тое, якія спосабы легалізацыі існуюць у Літве і Польшчы для беларусаў, вымушаных з'ехаць з краіны з-за палітычных рэпрэсій, а таксама якія «альтэрнатывы» беларускаму пашпарту яны прадугледжваюць.

02.10.2023 / 15:10

Фота: Taryn Elliott / pexels.com

Бежанства, дадатковая абарона, гуманітарны ДНЖ — у чым розніца?

Усё вышэйпералічанае — гэта тыя легальныя падставы, якія даюць магчымасць беларусам, вымушаным пакінуць сваю краіну з меркаванняў бяспекі, жыць у Літве ці Польшчы. Агульнае паміж імі тое, што ўсе яны маюць сувязь з «гуманітарнымі» абставінамі, у прыватнасці, з палітычнымі рэпрэсіямі, якія адбываюцца ў Беларусі. Тым не менш кожны са статусаў мае свае асаблівасці.

Адна з асаблівасцяў, з якой варта пачаць, — у тым, што статус бежанца і дадатковая абарона — гэта формы міжнароднай абароны, а гуманітарны ДНЖ — не.

Міжнародная абарона прадугледжана міжнароднымі абавязацельствамі Літвы і Польшчы, якія выцякаюць з палажэнняў Канвенцыі аб статусе бежанцаў, а таксама абавязковых прававых актаў Еўрапейскага саюза.

Міжнародную абарону часта могуць называць «прытулкам». Аднак у Польшчы інакш, і «прытулак» — гэта асобная працэдура (у адрозненне ад Літвы, дзе абодва паняцці выкарыстоўваюцца як сінонімы).

У адрозненне ад міжнароднай абароны, выдача «гуманітарных» ДНЖ цалкам знаходзіцца ў кампетэнцыі канкрэтнай дзяржавы (гэта значыць, дзяржава самастойна вырашае, ці выдаваць наогул такія ДНЖ, калі так, то каму і на якіх умовах, тым самым усталёўвае «ўласную» працэдуру, незалежную ад іншых дзяржаў).

Працэдура міжнароднай абароны будзе дзейнічаць у любой краіне ЕС, у той час як «гуманітарныя» ДНЖ для беларусаў — не.

Менавіта з гэтай прычыны працэдуры атрымання міжнароднай абароны ў Літве і Польшчы вельмі падобныя, у адрозненне ад працэдуры атрымання «гуманітарных» ДНЖ, калі кожная з дзяржаў замацоўвае ўласныя правілы.

І статус уцекача, і дадатковая абарона, і гуманітарны ДНЖ у Літве і Польшчы сёння даюць магчымасць атрымаць праязныя дакументы (якія вы зможаце выкарыстоўваць замест пашпарта пры перасячэнні межаў дзяржаў).

Хто можа атрымаць міжнародную абарону?

Як ужо было адзначана раней, у Літве і Польшчы ёсць дзве формы міжнароднай абароны: статус уцекача і дадатковая абарона.

Статус уцекача даецца іншаземцу, які мае поўную абгрунтаваную асцярогу стаць ахвярай пераследу ў краіне сваёй грамадзянскай прыналежнасці па адной або некалькіх з наступных прыкмет:

раса,
веравызнанне,
грамадзянства,
палітычныя перакананні,
прыналежнасць да пэўнай сацыяльнай групы.

Калі ёсць названыя асцярогі, іншаземец павінен знаходзіцца па-за краінай сваёй грамадзянскай прыналежнасці, а таксама не мець магчымасці або не хацець карыстацца абаронай сваёй краіны.

Статус уцекача можа атрымаць і асоба без грамадзянства. Тады размова ідзе пра краіну ранейшага звычайнага месца жыхарства.

Пры разглядзе заявы на статус уцекача дзяржава будзе ацэньваць індывідуальны характар пагрозы. То-бок, таго факта, што ў краіне адбываюцца палітычныя рэпрэсіі, недастаткова, каб атрымаць статус бежанца, — неабходна даказаць, што пераслед датычыць асабіста вас.

Дадатковая абарона даецца тым асобам, якія не маюць дастатковых падстаў для атрымання статусу бежанца, аднак яны не могуць вярнуцца ў сваю краіну з-за цалкам абгрунтаваных асцярог, што там яны сутыкнуцца з:

катаваннямі,
бесчалавечным або прыніжаючым годнасць абыходжаннем ці пакараннем,
смяротным прысудам або пакараннем смерцю,
сур'ёзнай і персанальнай пагрозай жыццю, здароўю ці свабодзе з прычыны невыбіральнага гвалту супраць грамадзянскага насельніцтва падчас узброенага канфлікту.

Ці можна выбіраць, якую форму міжнароднай абароны я хачу атрымаць?

Не. Для статусу ўцекача і дадатковай абароны дзейнічае агульная працэдура: неабходна падаць заяву на міжнародную абарону (у цэлым), а дзяржава ўжо самастойна вырашыць, які статус даць.

Калі я атрымаю міжнародную абарону, дык страчу грамадзянства Беларусі?

Не. Ні Польшча, ні Літва не могуць нікога пазбавіць беларускага грамадзянства (гэта можа зрабіць толькі Беларусь).

Якая працэдура дзейнічае для атрымання міжнароднай абароны?

Працэдура атрымання міжнароднай абароны ў Літве і Польшчы ўключае наступныя этапы:

Падача заявы,
Рэгістрацыя заявы і папярэдняе інтэрв'ю,
Выдача часовага пасведчання асобы,
Вызначэнне краіны ЕС, адказнай за разгляд заявы,
Прыняцце рашэння аб разглядзе заявы,
Інтэрв'ю,
Ацэнка доказаў,
Вынясенне рашэння аб прадастаўленні міжнароднай абароны.

Колькі часу займае працэдура атрымання міжнароднай абароны?

У сярэднім працэдура атрымання міжнароднай абароны складае каля 6 месяцаў з моманту падачы заявы.

Дзе можна падаць заяву на міжнародную абарону?

У Польшчы заяву на міжнародную абарону можна падаць наступнымі спосабамі:

пры ўездзе на тэрыторыю Польшчы падчас памежнага кантролю — супрацоўніку памежнай службы;
падчас знаходжання ў Польшчы — у любым аддзяленні або пункце памежнай службы;
у выпадку знаходжання ў месцах абмежавання волі — каменданту аддзялення або каменданту пункта памежнай службы.

Памежная служба пасля накіруе вашу заяву ва Упраўленне па справах замежнікаў.

У Літве вы можаце падаць заяву на міжнародную абарону:

пры ўездзе на тэрыторыю Літвы падчас памежнага кантролю — супрацоўніку службы аховы дзяржаўнай мяжы;
падчас знаходжання ў Літве — у мясцовае аддзяленне Дэпартамента міграцыі;
у Цэнтры рэгістрацыі замежнікаў (Pabradė, Švenčionys district).

Якія дакументы неабходна падаць для міжнароднай абароны?

Пры падачы заявы на міжнародную абарону вы павінны падаць усе дакументы, якія ў вас ёсць (у тым ліку пасведчанне асобы і праязныя дакументы), а таксама любыя іншыя дакументы, якія могуць пацвердзіць абставіны вашай справы (даказаць пераслед). Такімі дакументамі могуць быць пратаколы затрымання, судовыя пастановы, фатаграфіі, відэа, аўдыя, артыкулы са СМІ, скрыншоты перапісак і іншыя.

У мяне забяруць пашпарт?

Так, пры падачы заявы ўпаўнаважаны супрацоўнік адбірае ваш пашпарт і іншыя дакументы, якія былі пададзены (яго вернуць, калі працэдура па разглядзе заявы на міжнародную абарону будзе завершана).

Замест пашпарта вам выдадуць часовае пасведчанне, якое пацвярджае вашу асобу, а таксама ваша права легальна знаходзіцца на тэрыторыі дзяржавы.

Ці могуць мяне адправіць у іншую краіну ЕС?

Так. У краінах ЕС дзейнічае рэгламент Дублін III, які вызначае, якая дзяржава адказная за разгляд вашай заявы. Па агульным правіле адказнай дзяржавай з'яўляецца першая краіна, у якой была пададзена заява аб прадастаўленні міжнароднай абароны. Тым не менш, існуе шэраг прычын, чаму іншая дзяржава можа лічыцца адказнай:

наяўнасць членаў сям'і ці сваякоў на тэрыторыі іншых дзяржаў ЕС;
наяўнасць візы або ДНЖ, выдадзенага іншай дзяржавай ЕС;
уезд ці знаходжанне ў іншых краінах ЕС.

Тым не менш, той факт, што іншая дзяржава ЕС адказная за разгляд вашай заявы, яшчэ не значыць, што Літва ці Польшча не могуць яе разгледзець. У вас ёсць магчымасць аспрэчыць рашэнне і папрасіць пакінуць вас у краіне, дзе вы падалі заяву.

Больш падрабязна даведацца пра Дублінскую працэдуру можаце тут .

Ці магу я выязджаць за межы краіны падчас разгляду маёй заявы?

Не. На працягу часу, пакуль ваша заява будзе разглядацца (як правіла, тэрмін складае каля 6 месяцаў), вы павінны заставацца на тэрыторыі дзяржавы.

Больш падрабязную інфармацыю пра гэта і наступныя этапы працэдуры, а таксама аб правах асоб, якія падалі заяву на міжнародную абарону, вы можаце знайсці: Польшча — тут ці ў гэтым PDF, Літва — тут .

Якія дакументы мне выдадуць, калі я атрымаю міжнародную абарону?

Міжнародная абарона і ў Літве, і ў Польшчы даецца бестэрмінова — гэта значыць, вам не трэба будзе зноў праходзіць усю працэдуру, каб прадоўжыць атрыманыя дакументы.

У Польшчы пры атрыманні статуса бежанца вам выдадуць:

карту знаходжання (на 3 гады),
праязны дакумент бежанца (на 2 гады).

Пры атрыманні дадатковай абароны вам выдадуць:

карту знаходжання (на 2 гады),
калі скончыцца тэрмін дзеяння пашпарта (ці ён будзе страчаны), вы зможаце атрымаць польскі праязны дакумент для замежніка («пашпарт замежніка»).

У Літве пры атрыманні статуса бежанца вам выдадуць:

пастаянны від на жыхарства (на 5 гадоў),
праязны дакумент бежанца (выдаецца на тэрмін ад 3 месяцаў да 5 гадоў).

Пры атрыманні дадатковай абароны вам выдадуць:

часовы дазвол на жыхарства (на 2 гады),
калі скончыцца тэрмін дзеяння пашпарта (ці ён будзе страчаны), вы зможаце атрымаць літоўскі праязны дакумент для замежніка («пашпарт замежніка»).

Якія перавагі дае міжнародная абарона ў Польшчы?

Асобы, якія атрымалі міжнародную абарону ў Польшчы, карыстаюцца некаторымі спецыяльнымі гарантыямі, а таксама маюць правы ў многіх выпадках аналагічныя правам польскіх грамадзян (ці вельмі падобныя), сярод якіх:

права жыць у Польшчы,
магчымасць падарожнічаць у зоне Шэнген на працягу 90 дзён на працягу кожных 180 дзён,
атрыманне праязнога дакумента бежанца або «пашпарта іншаземца»,
абарона ад высылкі ў Беларусь,
права на ўз'яднанне сям'і,
інтэграцыйная дапамога (права на індывідуальную праграму інтэграцыі (да 12 месяцаў), якая ўключае грашовую дапамогу, медыцынскае страхаванне, сацыяльную працу, курсы польскай мовы, інфармацыйную дапамогу і інш.),
свабодны доступ да рынку працы (без неабходнасці атрымліваць дазвол на працу),
права займацца прадпрымальніцкай дзейнасцю,
паступаць ва ўстановы адукацыі на тых жа ўмовах, што і грамадзяне Польшчы,
права на медыцынскую і сацыяльную дапамогу,
праз 5 гадоў бесперапыннага знаходжання ў Польшчы можна атрымаць дазвол на сталае знаходжанне (з наступнай перспектывай атрымання грамадзянства).

Больш падрабязна аб правах пасля атрымання міжнароднай абароны можна прачытаць у гайдзе, падрыхтаваным юрысткамі Цэнтра Беларускай Салідарнасці.

Якія перавагі дае міжнародная абарона ў Літве?

Асоба, якая атрымала міжнародную абарону ў Літве, мае наступныя правы:

права жыць у Літве,
магчымасць падарожнічаць у зоне Шэнген на працягу 90 дзён на працягу кожных 180 дзён,
атрыманне праязнога дакумента бежанца або «пашпарта іншаземца»,
абарона ад высылкі ў Беларусь,
права на ўз'яднанне сям'і,
інтэграцыйная дапамога (права на індывідуальны план інтэграцыі (ад 7 да 12 месяцаў, можа быць прадоўжаны да 36 месяцаў для ўразлівых асоб), які можа ўключаць у сябе грашовую дапамогу, сацыяльную дапамогу, курсы літоўскай мовы, інфармацыйную дапамогу і іншае),
свабодны доступ да рынку працы (без неабходнасці атрымліваць дазвол на працу),
права займацца індывідуальнай працоўнай дзейнасцю,
права на дзяржаўнае сацыяльнае і медыцынскае страхаванне,
права на адукацыю,
праз 5 гадоў асобы са статусам дадатковай абароны могуць атрымаць дазвол на пастаяннае пражыванне (для бежанцаў — замяніць), праз 10 гадоў — перспектыва атрымання літоўскага грамадзянства.

Гуманітарны дазвол на жыхарства ў Польшчы

Хто можа атрымаць гуманітарны ДНЖ у Польшчы?

Гуманітарны ДНЖ у Польшчы могуць атрымаць беларусы, якія знаходзяцца на тэрыторыі Польшчы на падставе польскай гуманітарнай візы (візы з адзнакай D21 на візавай налепцы).

Колькі часу дзейнічае?

Тэрмін дзеяння карты знаходжання — 3 гады. На сённяшні дзень у польскім заканадаўстве яшчэ не прадугледжана магчымасць падаўжэння.

Якія дакументы неабходны для атрымання гуманітарнага ДНЖ?

Каб атрымаць гуманітарны ДНЖ, вам неабходна падаць наступныя дакументы:

пашпарт (з польскай гуманітарнай візай унутры),
заяву,
4 фатаграфіі.

Няма неабходнасці мець медыцынскую страхоўку, пацвярджаць крыніцу рэгулярнага даходу ці месца пражывання ў Польшчы.

Якая працэдура і тэрміны разгляду?

Згаданыя вышэй дакументы трэба падаць у Ваяводскае ўпраўленне па месцы жыхарства.

Грамадзяне Беларусі вызвалены ад неабходнасці аплочваць дзяржаўную пошліну.

У сярэднім тэрмін разгляду займае ад 4 да 6 месяцаў.

Якія перавагі дае гуманітарны ДНЖ?

права жыць у Польшчы;
магчымасць падарожнічаць у зоне Шэнген 90 дзён на працягу кожных 180 дзён;
адкрыты доступ да рынку працы (без неабходнасці атрымліваць дазвол на працу).

Гуманітарны ДНЖ не дае вам права весці прадпрымальніцкую дзейнасць.

магчымасць атрымання «пашпарта замежніка»;
іншыя правы замежнікаў, якія маюць дазвол на часовае пражыванне ў Польшчы.

Гуманітарны дазвол на жыхарства ў Літве

Хто можа атрымаць гуманітарны ДНЖ у Літве?

Гуманітарны ДНЖ у Літве могуць атрымаць беларусы, якія з прычыны пераследу з боку недэмакратычнага рэжыму або рызыкі рэпрэсій з боку гэтага рэжыму не могуць вярнуцца ў сваю краіну, калі пасрэднікам пры ўездзе ў Літву выступіла Міністэрства замежных спраў Літоўскай Рэспублікі.

Колькі часу дзейнічае?

Тэрмін дзеяння гуманітарнага ДНЖ у Літве складае 1 год. Існуе магчымасць падаўжэння.

Якія дакументы неабходны для атрымання гуманітарнага ДНЖ ?

Для атрымання гуманітарнага ДНЖ у Літве трэба падаць наступныя дакументы:

заяву,
пашпарт,
дакументы, якія пацвярджаюць, што асоба не можа вярнуцца ў сваю краіну,
хадайніцтва Міністэрства замежных спраў Літвы,
медыцынскі поліс,
дакумент, які пацвярджае аплату дзяржаўнай пошліны (160 еўра).

Пры атрыманні гуманітарнага ДНЖ у Літве неабходна задэклараваць месца пражывання (зрабіць гэта можна як у Дэпартаменце міграцыі пры падачы дакументаў, так і самастойна на працягу аднаго месяца пасля атрымання ДНЖ).

Якая працэдура і тэрміны разгляду?

Вы павінны запоўніць электронную заяву на атрыманне ДНЖ з дапамогай Літоўскай міграцыйнай інфармацыйнай сістэмы (MIGRIS), прыкласці электронныя копіі дакументаў, а таксама забраніраваць час наведвання аддзялення Дэпартамента міграцыі.

Пасля гэтага вы павінны будзеце з'явіцца ў прызначаны час у абранае аддзяленне Дэпартамента міграцыі і падаць дакументы.

Тэрмін разгляду заявы на гуманітарны ДНЖ у Літве складае 3 месяцы.

Якія перавагі дае гуманітарны ДНЖ?

права жыць у Літве;
магчымасць падарожнічаць у зоне Шэнген 90 дзён на працягу кожных 180 дзён;
адкрыты доступ да рынку працы (без неабходнасці атрымліваць дазвол на працу);
права весці індывідуальную працоўную дзейнасць;
магчымасць атрымання «пашпарта замежніка»;
іншыя правы замежнікаў, якія маюць дазвол на часовае пражыванне ў Літве.

Пашпарт замежніка

Наяўнасць дадатковай абароны, а таксама гуманітарнага ДНЖ у Літве ці Польшчы даюць магчымасць атрымання «пашпарта замежніка». Такі пашпарт (праязны дакумент іншаземца) з'яўляецца альтэрнатывай звычайнаму пашпарту пры перасячэнні граніц дзяржаў.

Хто можа атрымаць пашпарт замежніка ў Польшчы ?

Вы можаце атрымаць пашпарт замежніка ў Польшчы, калі:

у вас ёсць пастаянны дазвол на жыхарства, дазвол на знаходжанне доўгатэрміновага рэзідэнта ЕС, дадатковая абарона, дазвол на знаходжанне па гуманітарных прычынах або часовы дазвол на жыхарства на любых падставах (толькі для грамадзян Беларусі дзейнічае да 31 снежня 2023 года).

Беларусы з гуманітарным ДНЖ могуць атрымаць польскі праязны дакумент і пры падачы пасля 31 снежня 2023 года.

ваш пашпарт страчаны, пашкоджаны або непрыдатны для выкарыстання, скончыўся тэрмін яго дзеяння або яго ніколі не было (толькі для грамадзян Беларусі дзейнічае да 31 снежня 2023 года).

Колькі часу дзейнічае?

Тэрмін дзеяння польскага «пашпарта замежніка» складае 1 год.

Якія дакументы неабходна падаць?

заяву,
2 фатаграфіі,
пашпарт або іншы дакумент, які сведчыць асобу,
дакументы, неабходныя для пацверджання абставін, указаных у заяве,
пацвярджэнне рэгістрацыі па месцы жыхарства.

Да 31 снежня 2023 года грамадзяне Беларусі вызвалены ад абавязку даказваць, што яны не могуць атрымаць новыя пашпарты ў Беларусі.

Якая працэдура і тэрміны разгляду?

Падаць заяву на атрыманне пашпарта іншаземца неабходна ў Ваяводскае ўпраўленне па месцы жыхарства.

Грамадзяне Беларусі вызвалены ад неабходнасці аплочваць дзяржаўную пошліну.

Тэрмін разгляду складае 30 дзён з моманту падачы ўсіх неабходных дакументаў.

Хто можа атрымаць пашпарт замежніка ў Літве ?

Вы можаце атрымаць пашпарт замежніка ў Літве, калі:

у вас ёсць права на пастаяннае ці часовае пражыванне ў Літве;
у вас няма дзейнага пашпарта ці іншага праязнога дакумента;
ваш стары пашпарт павінен быць прызнаны ў Літве страчаным, сапсаваным ці несапраўдным;
па аб'ектыўных прычынах у вас адсутнічае магчымасць атрымаць новы пашпарт або праязны дакумент ад кампетэнтных улад дзяржавы вашага паходжання.

Колькі часу дзейнічае?

Пашпарт замежніка ў Літве выдаецца на тэрмін ад 3 месяцаў да 5 год (але не можа перавышаць тэрмін дзеяння вашага дазволу на пражыванне ў Літве).

Якія дакументы неабходна падаць?

заяву,
дзейны часовы або пастаянных від на жыхарства,
несапраўдны стары пашпарт (калі ён ёсць),
падрабязнае тлумачэнне аб'ектыўных прычын, якія не дазваляюць вам атрымаць новы пашпарт у Беларусі і (або) дакументы, якія могуць гэта пацвердзіць,
дакумент, які пацвярджае аплату дзяржаўнай пошліны (65 еўра).

Калі ваш пашпарт быў пашкоджаны або страчаны, таксама неабходна даць падрабязнае тлумачэнне абставінаў страты або пашкоджання пашпарта і (або) дакументы, якія могуць гэта пацвердзіць.

Якая працэдура і тэрміны разгляду?

Падаць заяву на атрыманне пашпарта замежніка неабходна ў аддзяленне Дэпартамента міграцыі Літвы.

Дзяржаўная пошліна складае 65 еўра.

Рашэнне прымаецца на працягу 5 працоўных дзён з моманту падачы заявы. Калі рашэнне станоўчае, то пашпарт выдадуць на працягу 30 дзён з моманту падачы ўсіх неабходных дакументаў.

Nashaniva.com