У Міры прэзентавалі факсімільнае выданне Жухавіцкага евангелля
Помнік старабеларускага кнігапісання XVI стагоддзя, які быў перлінай першага беларускага музея ў Вільні, пасля вайны пакінуты савецкай камісіяй Літве і амаль не даследаваўся. Выправіць гэтую сітуацыю мусіць перавыданне з захаваннем асаблівасцяў арыгінала.
12.11.2023 / 19:41
Факсімільнае выданне Жухавіцкага евангелля. Фота: Газета «Полымя»
Афіцыйная прэзентацыя факсімільнага выдання Жухавіцкага Евангелля XVI стагоддзя адбылася ўчора, 11 лістапада, у партрэтнай зале Мірскага замку.
З прывітальным словам выступілі дырэктар музея Аляксандр Лойка, сакратар Навагрудскага епархіяльнага ўпраўлення, протаіерэй Дзімітрый Сёмуха, беларускія спецыялісты ў галіне вывучэння рукапісных помнікаў Ірына Будзько і Алена Пікулік, а таксама дырэктарка Карэліцкага раённага музея Ларыса Кузьміч.
Факсімільнае выданне Евангелля налічвае 740 аркушаў, але выдадзена тыражом усяго 99 экзэмпляраў. Першы экзэмпляр выдання быў перададзены ў царкву Раства Іаана Прадцечы ў Малых Жухавічах у верасні 2023 года.
Сапраўднае месца стварэння Евангелля дагэтуль невядомае, але мяркуецца, што яно было створана для царквы ў сяле Малыя Жухавічы, вядомым з XVI стагоддзя. Папярэдне 40-мі гадамі таго ж стагоддзя датуюць і стварэнне Евангелля.
Прэзентацыя факсімільнага выдання Жухавіцкага Евангелля. Фота: Замкавы комплекс «Мір»
Паводле запісу, які захаваўся на адным з аркушаў рукапісу, у кастрычніку 1733 года Евангелле знаходзілася ў мясцовай царкве. У пратаколе генеральнай візітацыі Цырынскага і Наваградскага дэканатаў 1798 года сярод маёмасці царквы святога Іаана Хрысціцеля былі два Евангеллі — «Ruska i Polska». Пад «Рускім Евангеллем», відавочна, меўся на ўвазе названы помнік.
Рукапіс складаецца з 347 аркушаў, напісаных мастацкіх паўуставам цёмна-карычневай і чырвонай фарбамі.
Евангелле мае не толькі гістарычную, але і эстэтычную каштоўнасць, але яго даследаванне ўскладняе дрэнная захаванасць.
Жухавіцкае Евангелле. Мініяцюра з евангелістам Мацвеем
Разварот з мініяцюрай з евангелістам Мацвеем у факсімільным выданні. Фота: БелТА
Кніга ўпрыгожаная чатырма мініяцюрамі з выявамі евангелістаў Мацвея, Марка, Лукі і Яна, выкананымі на срэбным фоне вохрыста-залацістымі фарбамі, чатырма застаўкамі і чатырма па-мастацку аздобленымі вялікімі літарамі-ініцыяламі.
Дзве застаўкі выкананыя ў «балканскім стылі» з элементамі «пляцёнкі», а іншыя, відаць, у народнай традыцыі з крыху спрошчанай інтэрпрэтацыяй раслінных матываў.
Жухавіцкае Евангелле. Мініяцюра з евангелістам Лукой
Вырашэнне мініяцюр з евангелля сведчыць аб іх блізкасці да такіх рукапісных помнікаў, звязаных з беларускімі тэрыторыямі, як Аршанскае (ХІІІ стагодзде) і асабліва Шарашоўскае (XVI стагоддзе) евангеллі. Рукапіс таксама мае агульныя стылістычныя рысы з рукапіснымі помнікамі з украінскіх земляў.
Тэкст кожнага з евангелляў адкрывае па-мастацку аздоблены кніжны разварот, своеасаблівы «партал», урачысты ўваход у кнігу, на левым баку якога пададзена выява адпаведнага евангеліста, на правым — застаўка ў спалучэнні з тэкстам.
Жухавіцкае Евангелле. Мініяцюра з евангелістам Янам
У якім менавіта годзе Жухавіцкае Евангелле апынулася ў Вільні, невядома, але ў 1920-1940-я гады яно захоўвалася ў Беларускім музеі імя Івана Луцкевіча, дзе было памылкова датавана XIV стагоддзем.
Гэтая памылка дала падставу некаторым даследчыкам лічыць, што існавалі два Евангеллі, якія паходзілі з Жухавічаў — Жухавіцкае ілюстраванае Евангелле XIV стагоддзя і Малажухавіцкае Евангелле XVI стагоддзя.
Рукапісам Малажухавіцкага Евангелля захапляўся Максім Багдановіч. Пасля знаёмства з беларускімі старажытнасцямі ў Вільні паэт у 1912 годзе стварыў цыкл вершаў «Старая Беларусь», у які ўвайшлі вершы «Летапісец», «Перапісчык», «Слуцкія ткачыхі» і «Кніга».
У 1944 годзе беларускі музей у Вільні быў ліквідаваны. Калекцыі былі падзеленыя супольнай камісіяй паміж ЛітССР і БССР. З боку БССР у камісіі былі асобы, не звязаныя з Беларуссю, якія адбіралі толькі экспанаты на беларускай мове, а ўсё звязанае з ВКЛ, найбольш важныя экспанаты, засталіся ЛітССР або былі вывезеныя ў Маскву.
Жухавіцкае Евангелле. Мініяцюра з евангелістам Маркам
Такі ж лёс напаткаў і Жухавіцкае Евангелле, якое не вярнулася ў Беларусь, а засталося ў Літве, дзе не пазней за 1947 год трапіла ў зборы Бібліятэкі імя Урублеўскіх Літоўскай акадэміі навук.
Праз такую адарванасць ад беларускай навукі помнік кнігапісання амаль не даследаваўся.
Па-за ўвагай спецыялістаў доўгі час заставаліся як палеаграфічныя, гістарычныя, лінгвістычныя, так і мастацкія асаблівасці гэтага рукапіснага помніка.
У рамках працы камісіі па выяўленні, вяртанні, сумесным выкарыстанні і ўвядзенні ў навуковы і культурны абарот культурных каштоўнасцяў музеем «Замкавы комплекс «Мір» у 2019 годзе быў ініцыяваны праект «Даследаванне і факсімільнае выданне помніка беларускага пісьменства Жухавіцкага Евангелля XVI стагоддзя», вынікі якога беларусы пабачылі толькі цяпер.
Чытайце таксама:
На беларускім Падляшшы ў Польшчы выяўлены ўнікальны іканастас
У Жыровіцкім манастыры адрэстаўруюць іканастас, з якога раней выкінулі беларускія абразы
Берасцейскую Біблію і іншыя беларускія каштоўнасці распрадае былы міністр?