Chutka kava moža stać raskošaj
Hłabalnaje paciapleńnie moža ŭdaryć pa vytvorčaści kavy. Voś što moža źmianicca na rynku i ŭ našych zvyčkach.
31.01.2024 / 21:31
Fota: vecteezy
Znoŭ hłabalnaje paciapleńnie
Kafiein — adzin z samych papularnych u śviecie narkotykaŭ, a kava — adzin z samych lubimych miechanizmaŭ jaho dastaŭki ŭ arhanizm. Jaje vyroščvajuć bolš čym u 70 krainach, a kožny dzień vypivajecca bolš za 2 miljardy kubkaŭ duchmianaha napoju. Kava dapamahaje atrymlivać srodki da isnavańnia prykładna 125 miljonam čałaviek, jakija tak ci inakš źviazanyja ź jaje vytvorčaściu i prodažam.
Ale hłabalnaje paciapleńnie nie abminuła i hety pradukt, jano surjozna pahražaje pastaŭkam kavy va ŭsim śviecie. Tempieratura raście, a režym apadkaŭ źmianiajecca taksama ŭ Paŭdniovaj Amierycy, Centralnaj Afrycy i Paŭdniova-Uschodniaj Azii, dzie vyroščvajecca bolšaja častka kavy. Da kanca stahodździa ad 35% da 75% ziamiel pad vyroščvańnie kavy ŭ Brazilii, jakaja źjaŭlajecca najbujniejšym u śviecie vytvorcam, mohuć stać nieprydatnymi dla apracoŭki. Takaja sumnaja vysnova robicca ŭ pracy, apublikavanaj u Science of the Total Environment.
U inšym artykule, apublikavanym u dalokim užo 2015 hodzie, zroblena vysnova, što da 2050 hoda ad 43% da 58% suśvietnych ziemlaŭ dla vyroščvańnia kavy stanuć nieprydatnymi ŭ zaležnaści ad taho, nakolki mocna vyraście ŭzrovień parnikovych hazaŭ. Častku hetych strataŭ tearetyčna možna budzie kampiensavać, kali nahrejucca inšyja ŭčastki ziamiel, jakija ciapier zanadta chałodnyja dla vyroščvańnia kavy. Novyja płantacyi mohuć źjavicca, naprykład, na poŭdni Kitaja abo na paŭnočnym uźbiarežžy Mieksikanskaha zaliva. Ale naŭrad ci jany całkam kampiensujuć niedachop.
Prablema ŭ tym, što kava źjaŭlajecca kapryznaj raślinaj; a kava arabika, ziernie jakoj składaje 70% suśvietnaj vytvorčaści, asabliva kapryznaja. Najlepšy ŭradžaj arabika daje, kali tempieraturnyja vahańni na praciahu hoda składajuć ad 18°C da 23°C. Mnohija ź miescaŭ, dzie na siońniašni dzień pakul vyroščvajecca kava, užo blizkija da vierchniaj miažy hetaha dyjapazonu, raskazvaje The Economist. Pry pavyšanych tempieraturach kava staje bolš usprymalnaj da takich chvarob, jak kavavaja irža (hrybkovaja infiekcyja) i spustašalnych napadaŭ žukoŭ-jahadnikaŭ, jakija adkładajuć jajki ŭ rastučyja baby.
Fiermieram, jakija vyroščvajuć rabustu (Coffea canephora) — stojkuju i horkuju svajačku arabiki — možna pakul turbavacca krychu mienš. Rabusta addaje pieravahu bolš vysokim tempieraturam, ale smak jaje moža nie padabacca šmatlikim amataram kavy. Baby rabusty kaštujuć mienš za baby arabiki, jany ŭ asnoŭnym vykarystoŭvajucca ŭ raspuščalnaj kavie. Takim čynam, dla šanavalnikaŭ arabiki hałoŭnym pytańniem zastajecca jaje zachavańnie.
Što rabić
Adzin z varyjantaŭ rašeńnia kavavaha deficytu — prosta ruchacca ŭhoru. Pry inšych roŭnych tempieratura panižajecca prykładna na 0,7°C na kožnyja 100 mietraŭ nad uzroŭniem mora. Naprykład, u Tanzanii jość značnyja płoščy ziamli na vyšyni ad 150 da 200 mietraŭ, dzie ŭ ciapierašni čas vyroščvajecca arabika, što pavinna dobra pracavać dla vyroščvańnia kavy pry ahulnym pavyšeńni tempieratury. U Efiopii niekatoryja fiermiery ŭžo pieranieśli svaje płantacyi na 600 mietraŭ vyšej.
Ale bolšaja vyšynia zvyčajna aznačaje bolš krutyja schiły i mienšy płast hleby, što pavialičvaje chutkaść vymyvańnia pažyŭnych rečyvaŭ daždžami. Zamiena naturalnych rečyvaŭ na štučnyja ŭhnajeńni kaštuje doraha. Ale ž hałoŭnaje toje, što vyšejšyja schiły byvajuć časta pakrytyja hustymi, bahatymi žyćciom lasami. Skaračeńnie ich z metaj vyzvaleńnia miesca pad kavu vidavočna pryviadzie da jašče bolšych klimatyčnych prablem. I višańka na torcie: dla atrymańnia dobraha ŭradžaju novym płantacyjam patrabujecca minimum piać, a časta i bolš hadoŭ. Dla mnohich drobnych vytvorcaŭ takija zatrymki — nie varyjant.
Inšy varyjant rašeńnia prablemy — źmianić sposab kiravańnia najaŭnymi nasadžeńniami. Raśliny kavy adnosna nievysokija i pryvykli žyć u cieni pad połaham lesu. Sapraŭdy, tak ich pieršapačatkova i kultyvavali. Ale pa miery rostu popytu ŭ XX stahodździ fiermiery vydalali vyšejšyja drevy, kab pasadzić na svajoj ziamli bolš raślin kavy. Ciapier niekatoryja pierahladajuć hetyja staryja mietady, ale praces pierahladu idzie marudna.
Daśledčyki paŭsiudna prychodziać da vysnovy, što krytyčnym dla zachavańnia kavy źjaŭlajecca zachavańnie lasoŭ. Aproč taho, što cień zapavolvaje praces paśpiavańnia, palapšajučy pamier i smak kavavych zierniaŭ, drevy źjaŭlajucca jašče domam dla karysnych drapiežnikaŭ i apylalnikaŭ.
Daśledavańnie, praviedzienaje ŭ Kienii, pryjšło da vysnovy, što zacienienyja płantacyi z apylalnikami dajuć na 10,8% bolš kavavych jahad na halinku, čym niezacienienyja płantacyi. A kažany, ptuški i niekatoryja insiekty, što žyvuć na drevach, z zadavalnieńniem łasujucca takimi škodnikami, jak žuk-jahadnik.
Što tyčycca taho faktu, što drevy zdabyvajuć vadu i pažyŭnyja rečyvy z toj ža hleby, što i raśliny kavy, to pytańnie ab tym, ci vyklikaje heta prablemy, — dyskusijnaje. Cień i vilhotnaść, jakija stvarajuć krony drevaŭ, pamianšajuć kolkaść vady, jakuju raśliny kavy hublajuć pry vypareńni.
Pakul bałans vydatkaŭ i vyhod vahajecca, a fiermiery i ahralesavodstvy doŭha i marudna razhladajuć usie «za» i «suprać», niekatoryja daśledčyki sprabujuć źmianić sami kavavyja baby. Aproč arabiki i rabusty viadoma jašče kala 130 vidaŭ kavy, ale bolšaść ź ich ihnarujecca abo ŭvohule była zabytaja vytvorcami z-za niepryjemnaha smaku, nizkaj uradžajnaści abo drobnaha pamieru baboŭ.
Ale prynamsi adzin čałaviek nie zabyŭsia pra ich — Aaron Devis, batanik Royal Botanic Gardens u brytanskim horadzie Kju. Doktar Devis vyvučaŭ usio, što moh, pra stračanyja vidy i vyśvietliŭ, što mnohija ź ich kvitnieli ŭ bolš ciopłym abo suchim asiarodździ, čym navat siońniašnija ŭmovy. Naprykład, adna spravazdača, napisanaja ŭ 1834 hodzie, apisvała vid kavy, viadomy jak Coffea stenophylla, jaki byŭ znojdzieny ŭ dzikim vyhladzie ŭ Śjera-Leone; a kava, zvaranaja ź jahad raśliny, apisvałasia pa smaku jak lepšaja navat za arabiku.
Zhublenyja i znojdzienyja
Zaintryhavany doktar Devis razam z kalehami adpraviŭsia na pošuki i vyjaviŭ, što hety vid usio jašče raście ŭ Śjera-Leone. Da taho ž navukoŭcam udałosia adšukać jašče adzin stračany vid, viadomy jak Coffea affinis. Abodva vidy pachodziać z haračych i suchich nizinnych pahorkaŭ Śjera-Leone, što śviedčyć ab tym, što jany, vierahodna, mohuć spravicca ź ciaplejšym klimatam. Znachodka navukoŭcaŭ była sapraŭdnym šancavańniem, bo abiedźvie raśliny znachodziacca pad pahrozaj źniknieńnia.
U 2021 h. Devis apublikavaŭ artykuł, u jakim pakazvaje, što ŭ paraŭnańni z brazilskaj arabikaj C. stenophylla była bolš fruktovaj, mieła lepšuju kisłotnaść i bolš składany smakavy profil (choć i krychu horšaja pa hetych charaktarystykach u paraŭnańni z efiopskaj arabikaj). Testavańnie adbyvałasia padčas ślapoha dehustacyjnaha testu; i sudździ, kaštujučy C. stenophylla, paličyli, što jany pjuć arabiku ŭ 81% vypadkaŭ. C. affinis prademanstravaŭ padobnyja vyniki.
Niahledziačy na pracu ŭ hetym kirunku i daśledavańni niekatorych inšych zabytych vidaŭ, pakul nie było znojdziena nivodnaha vidu, jaki moh by ŭ poŭnaj miery zamianić arabiku. Zamiest hetaha jość nadzieja na toje, što spałučeńnie hiennaj inžynieryi i staramodnaha skryžavańnia moža dazvolić pieranieści rysy znoŭku adkrytych vidaŭ u arabiku abo dapamahčy pierasadzić rysy arabiki ŭ novy vid. Doktar Devis viadzie dva daśledčyja prajekty, nakiravanyja mienavita na heta, choć i nie žadaje pakul davać padrabiaznaści. Dakumient, jaki źmiaščaje samy poŭny hienom arabiki, apublikavany ŭ Nature Communications 23 studzienia, pavinien zrušyć spravu ź miesca.
Ale projdzie čas, pierš čym takaja praca pryniasie baby. Pamiž prapanovaj novaha hatunku kavy i jaho zaćviardžeńniem dla kamiercyjnaha vykarystańnia moža prajści dziesiać hadoŭ i bolš. Ale toj ža Brazilii nieabchodna pryniać bolš nieadkładnyja miery. Razumnaja, navukova abhruntavanaja ahrapalityka moža vyjhrać čas dla navukoŭcaŭ, kab prydumać novuju kavavuju raślinu, jakaja zmoža kvitnieć u ciaplejšym śviecie.
Čytajcie taksama:
Ciapier aficyjna: heta było samaje śpiakotnaje leta za ŭsiu historyju nazirańniaŭ
Bambł-kava — sapraŭdny letni chit. Aściarožna, hety napoj moža stać vašym ulubionym