Siłoŭnia, macoŭnia ci kačałka? Movaznaŭcy dali adkaz
U Instytucie movaznaŭstva NAN Biełarusi patłumačyli, jak lepš nazyvać trenažornuju zału pa-biełarusku, a ad jakich varyjantaŭ varta admovicca.
07.05.2024 / 13:41
Mužčyny ŭ raździavałcy trenažornaj zały. Fota: Wikimedia Commons
Svajo mierkavańnie śpiecyjalisty vykazali ŭ adkazie na zvarot, jaki pastupiŭ u servis «Moŭnaja daviedka». Aŭtara zvarotu cikaviła, jak ža karektna pierakłaści ruskaje słova «kačałka», jakoje šyroka vykarystoŭvajecca ŭ žyvoj movie.
U ruskaj movie dla žarhonnaha abaznačeńnia trenažornaj zały akramia «kačałki» vykarystoŭvajecca i inšy varyjant — «trienažiorka». U polskaj movie pašyrany varyjant «siłownia», a taksama žarhonnyja «siłka», «pakernia», u anhlijskaj ahulnapryniataje słova «gym».
Ale ŭ litaraturnaj biełaruskaj movie siońnia isnujuć tolki «trenažornaja zała», «fitnies-centr», «fitnies-zała», «spartzała» ci prosta «zała». Najbolš pašyranym žarhonnym sinonimam źjaŭlajecca słova «trenažorka».
Taki vybar nie zaŭsiody zadavolvaje, časta patrabujecca dakładny, jomisty adpaviednik ruskaha «kačałka».
U hutarkovaj biełaruskaj movie siońnia časta možna pačuć «siłoŭnia», «macoŭnia», «kačałka» i navat «džymoŭnia» (ad «gym»). Ale nie ŭsie hetyja varyjanty apraŭdana ŭžyvać u biełaruskaj movie.
Słova «kačałka» ŭ takim značeńni nie mahło ŭtvarycca ŭ biełaruskaj movie, bo dziejasłovy «kačać» i «kačacca» nie majuć patrebnych značeńniaŭ. Dyj samo słova «kačałka» asacyjujecca ŭ pieršuju čarhu z kresłam, jakoje kačajecca, abo valikam dla raskačvańnia ciesta.
Pałanizm «siłoŭnia» taksama niemahčymy, bo ŭ biełaruskaj nie ŭžyvajucca dziejasłovy «siłavacca» ci «siłavać», jak i nie ŭžyvajecca i prymietnik «silny». «Siłkavacca» ž možna tolki ježaj, što pa sensie nie pasuje da słova, jakoje musić abaznačać trenažornuju zału.
A voś da «macoŭni» ŭ movaznaŭcaŭ pytańniaŭ niama. U biełaruskaj movie zdaŭna isnujuć dziejasłovy «macavać», «macavacca», jakija aznačajuć «rabić mocnym, uzmacniać», tamu taki varyjant całkam apraŭdany z punktu hledžańnia leksika-siemantyčnaj sistemy sučasnaj biełaruskaj movy.
Prykład užyvańnia słova «macoŭnia» ŭ tvitary
I choć pakul słova «macoŭnia» nie znajšło adlustravańnia ŭ narmatyŭnych słoŭnikach biełaruskaj movy, jano šyroka ŭžyvajecca biełarusami ŭ sacsietkach:
«Karystajciesia dezadarantam pierad macoŭniaj i nie zabyvajciesia źmianiać trenieravalnaje adzieńnie».
«Krychu ranišnich siabiešak z macoŭni».
«Darečy, chacieŭ zaŭtra ranicaj pačać chadzić u macoŭniu, ale dumaju, zaŭtra nikudy ja nie pajdu. Budu spać. Son — heta zdaroŭje».
Apošnim časam źjavilisia i novyja adnakaraniovyja dziejasłovy, naprykład, z prystaŭkaj na-: «Ty jašče paśpieješ namacavacca da leta!»
Taksama aktualizavałasia staroje biełaruskaje słova «macák» (zdarovy, mocny čałaviek), jakoje, jak adznačajuć śpiecylisty, u peŭnych kantekstach moža adpaviadać ruskamu «kačok».
Ale kudy bolš naturalnym utvareńniem, na dumku movaznaŭcaŭ, było b słova «macavalnia», bo ad dziejasłovaŭ na -avać (-avacca) sa značeńniem miesca abo pamiaškańnia zvyčajna ŭtvarajucca nazoŭniki na -avalnia. Naprykład: hartavalnia, prasavalnia, farbavalnia, šlichtavalnia. Ale «macavalnia» pakul nie raspaŭsiudziłasia.
Ź inšaha boku — «macoŭnia» nie vybivajecca z šerahu zvykłych nam słovaŭ «majstroŭnia» (miesca, dzie niešta majstrujuć), «schoŭnia» (miesca, dzie niešta zachoŭvajuć) i inš., choć tak zvyčajna ŭtvarajucca nazoŭniki ad inšych nazoŭnikaŭ, a nie ad dziejasłovaŭ (bahoŭnia, vazoŭnia, žviroŭnia, małpoŭnia, špakoŭnia).
Tak što vybar na karyść «macoŭni», zdajecca, vidavočny.