30 hadoŭ z hučnaha «zamachu» na Łukašenku pad Loznam — što tady było
Insceniroŭka pad Loznam vystaviła Łukašenku pakutnikam za narod, a jaho apanienta na pieršych prezidenckich vybarach — karykaturnym złom.
17.06.2024 / 07:00
Alaksandr Łukašenka ŭ Škłovie ŭ čas prezidenckich vybaraŭ. Fota: president.gov.by
Letam 1994 hoda Biełaruś žyła pieršymi prezidenckimi vybarami. Pasada prezidenta, jak i ŭ inšych savieckich respublikach, rychtavałasia pad eks-kamunista Viačasłava Kiebiča, jaki ŭ časy niezaležnaści zaniaŭ pasadu premjer-ministra i zachoŭvaŭ usiu paŭnatu ŭłady i biurakratyčny resurs. Ale razam z tym ličyŭsia adkaznym za ekanamičny kryzis — spynieńnie vytvorčaści, biespracoŭje, hipierynflacyju, źnižeńnie ŭzroŭniu žyćcia i deficyt praduktaŭ.
Kandydaty ŭ prezidenty na pieršaj staroncy haziety «Sovietskaja Biełoruśsija» za 16 červienia 1994 hoda
Alaksandr Łukašenka ŭ Škłovie ŭ čas prezidenckich vybaraŭ. Fota: president.gov.by
Jahonym apanientam staŭ Alaksandr Łukašenka. Małady charyzmatyčny deputat adkazvaŭ zapytu hramadstva: abiacaŭ padniać ekanomiku, zapuścić zavody, pasadzić karupcyjanieraŭ.
Łukašenka pachodziŭ ź vioski, havaryŭ ź ludźmi na zrazumiełaj im trasiancy i z uładaj nie asacyjavaŭsia. Dla siabie jon vybraŭ vobraz palityka-adzinočki i zmahara z karupcyjaj, to-bok z kirujučymi elitami. Łozunham kampanii stała fraza «Ni ź levymi, ni z pravymi, a z narodam». Dla padmacavańnia hetaha vobrazu kamanda Łukašenki nie curałasia vykarystoŭvać lubyja mietady.
«Era siamidziesiacihadovych palitykaŭ zaviaršajecca». Frahmient pieradvybarnaha płakata Alaksandra Łukašenki. Ciapier samomu palityku 69 hadoŭ. Fota: joyreactor.cc
Viačasłaŭ Kiebič. Fota: Uł. Sapahova
16 červienia 1994 hoda, za tydzień da pačatku pieršych prezidenckich vybaraŭ, Łukašenka vystupaŭ u Viciebsku i pozna ŭviečary na mašynie sa svaimi paplečnikami nakiroŭvaŭsia na načoŭku ŭ rajcentr Lozna.
Što adbyłosia dalej — viadoma tolki sa słoŭ Łukašenki i jahonych pradstaŭnikoŭ. Ź viersii, ahučanaj kamandaj kandydata, vynikała, što ŭ 23:10 chvilin na 24-m kiłamietry aŭtadarohi Viciebsk — Lozna ŭ «Mersedes», u jakim jechali deputaty Alaksandr Łukašenka, Ivan Ciciankoŭ i Viktar Šejman, byli zrobleny dva vystrały ź niavyznačanaha aŭtamabila.
U srodkach masavaj infarmacyi padrabiaznaści akaličnaściaŭ zdareńnia značna adroźnivalisia: źmianiałasia kolkaść pasažyraŭ, chutkaść, vyhlad mašyny, ź jakoj stralali ŭ Łukašenku i navat kirunak, u jakim ruchaŭsia kandydat u prezidenty.
Hazieta «Naviny» za 1999 hod
«Mersedes» išoŭ z chutkaściu kiłamietraŭ 120 u hadzinu, kali jaho abahnała ciomnaja inšamarka. Pačuŭšy dva chłapki i zrazumieŭšy, što ich abstrelvajuć, Ciciankoŭ u afiekcie apuściŭ hałavu na styrno, a kali padniaŭ jaje, dyk na šašy da samaha haryzontu ŭžo nie ŭbačyŭ sihnalnych ahnioŭ mašyny «złydniaŭ». Jon rezka zatarmaziŭ. Spynilisia na abočynie i ŭbačyli, što levyja zadnija dźviery «Mersedesa» prašytyja kulaj», — uznaŭlała padziei žurnalistka «Sovietskoj Biełoruśsii».
Alaksandr Buža, jaki nazvaŭ siabie davieranaj asobaj Łukašenki, paviedamiŭ rasijskim žurnalistam, što adna z kul pralacieła za niekalki santymietraŭ ad hałavy Łukašenki.
Ranicaj nastupnaha dnia kamanda kandydata ŭ prezidenty źviarnułasia ŭ milicyju. U toj ža dzień prakuratura Viciebskaj vobłaści zaviała kryminalnuju spravu. Da rasśledavańnia adrazu ž padklučyŭsia KDB. Ułady dobra razumieli ŭvieś pieradvybarčy sens hetaha zamachu i praviali śledstva apieratyŭna.
Arciomaŭ, jaki ŭznačalvaŭ hrupu achovy kandydata ŭ prezidenty, paviedamiŭ śledstvu, što 16 červienia hrupa padtrymki Łukašenki razam z achovaj na niekalkich aŭtamabilach prybyła ŭ Viciebsk. Sustreča z vybarščykami skončyłasia ŭ 21:20, potym było intervju na abłasnym telebačańni, jakoje skončyłasia prykładna a 22-j hadzinie. Adjechaŭšy ad budynku telebačańnia, Łukašenka i Šejman pierasieli ŭ mašynu Ciciankova. Šejman daŭ zahad achovie i inšym členam kamandy jechać u Lozna, što tyja i zrabili.
Šejman paćvierdziŭ, što vysłaŭ achovu i členaŭ padtrymki da vybranaha miesca načlehu i što sami jany nakiravalisia ŭ Lozna paźniej biez achovy. Śviedki Čorny i Śvirydaŭ pakazali, što sustreli mašynu Ciciankova na ŭjeździe ŭ rajcentr u 23:45. Paśla čaho Šejman nakiravaŭ ich u miascovy pansijanat elektrasietak na viačeru i načleh. Ad Ciciankova jany daviedalisia, što mašynu Łukašenki pa darozie abstralali.
17 krasavika staršy śledčy KDB pa asabliva važnych spravach Tarhonski pry ŭdziele hałoŭnaha ekśpierta NKC MUS Samca pravioŭ śledčy ekśpierymient. Jon pakazaŭ, što pry tych umovach, jakija apisali Ciciankoŭ i Šejman, abstreł «Mersedesa» Łukašenki z sałona aŭtamašyny, jakaja abhaniała ich, paprostu niemahčymy.
21 červienia prakuratura praviała paŭtorny śledčy ekśpierymient, kab udakładnić vyšyniu dulnaha zrezu pistaleta ŭ momant vystrału adnosna darožnaha pakryćcia i levaj zadniaj dźvierki «Mersedesa». U ekśpierymiencie ŭdzielničali ekśpierty-balisty Ministerstva ŭnutranych spraŭ, Navukova-daśledčaha instytuta prablem kryminałohii, kryminalistyki i sudovaj ekśpiertyzy (NDIPKK i SE) Ministerstva justycyi i načalnika fotahramietryčnaha adździaleńnia vajskovaj čaści 44256. Novy ekśpierymient tolki paćvierdziŭ niemahčymaść toj situacyju, pra jakuju zajaŭlała kamanda Łukašenki.
Ale nijakija vysnovy śledstva, nijakija zaklučeńni ekśpiertaŭ užo nie mieli značeńnia. Ludzi nie vieryli aficyjnym tłumačeńniam.
«Vystrały prahučali ŭ Loźnie, ale byli pačutyja litaralna ŭ kožnaj kvatery», — pryhadvaŭ tady Anatol Labiedźka, jaki pracavaŭ u tyja hady ŭ kamandzie Łukašenki pa Viciebskaj vobłaści.
Vidavočna, što zabojstva Łukašenki pierad vybarami było b vyhadna jahonamu hałoŭnamu kankurentu Viačasłavu Kiebiču, jaki trymaŭ u rukach realnuju ŭładu. Nie vieryli śledstvu i tamu, što heta byli vysnovy dziaržaŭnych orhanaŭ, jakija kantralavalisia staroj savieckaj namienkłaturaj. Łukašenka ŭ adzin momant staŭ ledź nie pakutnikam za narod, a Kiebič jašče bolš karykaturnym złom.
Byccam nie prymajučy svajho paražeńnia, Łukašenku sprabavali dyskredytavać na padkantrolnym uradu radyjo i telebačańnia. Źjaviłasia historyja, što padčas vizitu biełaruskaj parłamienckaj delehacyi ŭ Kitaj u ściuardesy samalota źnik pakiet, u jakim znachodzilisia fien, karobka cukierak i inšyja rečy. Hety pakiet potym adšukali ŭ rečach deputata Łukašenki.
Hetaja vutka vyklikała jašče bolš abureńnia ŭ hramadstvie, i tyja, chto jašče nie vyznačyŭsia z vybaram, chisnulisia da Łukašenki.
Pres-kanfierencyja Alaksandra Łukašenki paśla pieršaha tura na vybarach prezidenta Biełarusi. Fota: president.gov.by
U pieršym tury vybaraŭ 23 červienia Łukašenka nabraŭ našmat bolš hałasoŭ, čym Kiebič — 44,8% suprać 17,3%. Kančatkovuju pieramohu jon atrymaŭ u druhim tury, jaki prajšoŭ 10 lipienia, nabraŭšy 80,3%. Kiebič nie tolki nie pieraciahnuŭ elektarat tych kandydataŭ, jakija vybyli z honki, ale i razhubiŭ ułasny, atrymaŭšy ŭ druhim tury ŭsiaho 14,2%.
Adrazu paśla prychodu da ŭłady, 12 žniŭnia 1994 hoda Łukašenka vyzvaliŭ ad pasady namieśnika ministra ŭnutranych spraŭ Lucyjana Sabaleŭskaha, jaki raniej zajaŭlaŭ, što zamach pad Loznam byŭ imitavany. Ale heta nie śviedčyć ni pra što — luby palityk u pieršuju čarhu prybraŭ by z adkaznych pasadaŭ u siłavych orhanach tych, chto stajaŭ na baku palityčnaha apanienta.
U 2009 hodzie Łukašenka ŭ intervju rasijskim ŚMI vykłaŭ takuju viersiju tych padziej:
«Spačatku ŭ ich byŭ płan: abstralać maju mašynu i mašynu Kiebiča. Mianie zabić, a Kiebiča tolki traŭmiravać. Niachaj ludzi dumajuć, što heta rabota nacyjanalistaŭ. Tady nacyjanalisty dyskredytavanyja, ja zabity, i vyjhraje Kiebič.
Ale jon, na jaho honar, nie zaćvierdziŭ hety płan. Vyrašyli prosta mianie prystrašyć. Tyja, chto mianie abstralaŭ, ciapier u Maskvie chavajucca. Heta, darečy, adbyłosia na miažy z Rasijaj, dzie tym časam byli poŭny chaos i biaźmiežža. Maŭlaŭ, z Rasii pryjechali, zrabili svaju spravu i nazad, u Rasiju. Kali ja staŭ prezidentam, ja zahadaŭ pierastać raźbiracca, chto kaho chacieŭ pužać. Ja viedaŭ, na što ja išoŭ. Da hetaha času dzieści kryminalnaja sprava valajecca».
Iznoŭ Łukašenka nahadaŭ pra svoj «rasstreł» pad Loznam u kancy 2020 hoda, paśla zdušeńnia pratestaŭ suprać falsifikacyi vynikaŭ prezidenckich vybaraŭ.
«Vy choć viedajecie, što ŭ mianie na pieršych vybarach stralali? Ale ja nie płakaŭsia. I nie chadziŭ i nie raspaviadaŭ. Kali staŭ prezidentam, mnie prynieśli dakumienty: treba rasśledavać. Ja kažu: pakładzicie ŭ archiŭ KDB. Ja navat nie staŭ rasśledavać hetyja vypadki. Ciapier hetyja dakumienty dzieści pylacca ŭ KDB.
A paśla ja daviedaŭsia, što da majho alternatyŭnaha kandydata, Kiebiča (my ž udvuch zastalisia ŭ druhim tury), pryjšli «dobrazyčliŭcy» i prapanavali varyjant: my rasstrelvajem tvaju mašynu (jaho, Kiebiča) i Łukašenki, vy zastajaciesia žyvyja, Łukašenka hinie. A pakolki my byli ŭ alternatyvie nacmienam, «zvalim heta ŭsio na Paźniaka i Šuškieviča, na nacyjanalistaŭ», — raspavioŭ Łukašenka.
I voś jakraz toj fakt, što z prychodam Łukašenki da ŭłady sprava jahonaha «rasstrełu» była zamiataja, bolš jaskrava za ŭsie vysnovy ekśpiertaŭ śviedčyć pra toje, što napad, najchutčej, byŭ insceniravany.
Try pamyłki Paźniaka, u vyniku jakich historyja Biełarusi pajšła tak, jak pajšła
U jakich rehijonach Biełarusi Paźniak pieramoh Łukašenku na vybarach-1994?