Historyk znajšoŭ u Krakavie kanviert, jaki mianiaje pohlad na historyju biełaruskaj pošty
Homielski historyk Jaŭhien Malikaŭ piša na «Mova Homiel», jak vyjaviŭ u krakaŭskim archivie kanviert z vyjavaj adnaho z najbolš starych paštovych štempielaŭ Hrodna kanca XVIII stahodździa.
02.08.2024 / 19:05
Kožny, chto pracuje ŭ archivach i biblijatekach u pošukach histaryčnych dakumientaŭ, viedaje, što paralelna sa znachodkami pa svajoj asnoŭnaj navukovaj temie zaŭždy traplajecca mnostva cikavych drobnych faktaŭ pa absalutna roznych i nie źviazanych pamiž saboj padziejach, ale niečym pryciahalnych i zapaminalnych. Takija miłyja dla daśledčyckaj dušy histaryčnyja drobiazi, jakija ŭ svaju navukovuju pracu nie ŭstaviš, ale i praihnaravać niejak škada.
Niekalki tydniaŭ tamu, pracujučy ŭ histaryčnych archivach Krakava ŭ pošukach dakumientaŭ pa historyi i architektury paŭdniova-ŭschodniaj Biełarusi, najpierš Homielščyny, mnie trapiŭsia taki cikavy «artefakt» u archivie Polskaj akademii navuk i Polskaj akademii ŭmieńniaŭ.
Heta pryvatny list, jaki byŭ napisany 14 kastryčnika 1778 hoda ŭ Hrodnie niejkim šlachcičam panam A. Šukievičam i adpraŭleny ŭ Vilniu da pana Juzafa Mašeŭskaha, kaniušaha smalenskaha. Artefakt dastatkova banalny dla kanca XVIII stahodździa, u źmieście lista ničoha cikavaha dla maich navukovych temaŭ nie vyjaviłasia (zbolšaha tam abmiarkoŭvalisia spravy łakalnaha palityčnaha charaktaru), ale ŭvahu pryciahnuŭ kruhły štempiel z vyjavaj karony, paštovaha roha i nadpisam Grodno, jaki byŭ źmieščany na vuhle kanvierta.
Treba ŭličyć, što zvykłyja dla nas štempieli z datami, jakimi i siońnia na pošcie prypiačatvajucca marki na našych listach (hasiacca, kab paŭtorna nie vykarystoŭvalisia), šyroka raspaŭsiudzilisia tolki paśla źjaŭleńnia samich paštovych marak — heta značycca paśla 1840 hoda dla Vialikabrytanii (data źjaŭleńnia pieršaj paštovaj marki «Čorny pieni»), i paśla 1857 hoda dla Rasijskaj impieryi, u skład jakoj u siaredzinie XIX stahodździa ŭvachodziła i Biełaruś.
A voś da źjaŭleńnia paštovych marak, što kleilisia, vykarystoŭvalisia inšyja sposaby paznačeńnia apłaty paštovych pasłuh, jakija paźniejšyja daśledčyki tak i nazvali — «damaračnyja znaki paštovaj apłaty». Da ich adnosilisia roznyja znaki, u tym liku śpiecyjalnyja piačatki, jakija nanosilisia na kanvierty albo na sami admysłova składzienyja listy paviedamleńniaŭ. U vyjaŭlenym u krakaŭskim archivie vypadku my majem spravu z kanviertam, u jaki ŭkładaŭsia list z tekstam paviedamleńnia, a vuhał samoha kanvierta prapiačatany takim štempielem.
Tut varta adznačyć, što ŭvohule pieršyja paštovyja štempieli źjavilisia ŭ Anhlii ŭ 1661 hodzie i viadomyja daśledčykam jak «štempieli Bišopa», nazvanyja ad imia ich stvaralnika. U dalejšym, u suviazi z udaskanalvańniem paštovaj słužby Vialikabrytanii, mianialisia dy ŭdaskanalvalisia i vykarystoŭvanyja joju paštovyja štempieli. Daśledčyk Siarhiej Pryhara ŭ svajoj pracy «Russkaja počta v impierii, v Turcii, v Kitaje i počta v Carstvie Polskom», vydadzienaj u 1941 hodzie, paviedamlaje, što ŭ susiedniaj adnosna Rečy Paspalitaj Rasijskaj impieryi pieršyja paštovyja štempieli byli ŭviedzienyja pry reformie paštovaha viedamstva ŭ 1782 hodzie, inšyja daśledčyki nazyvajuć trochi raniejšuju datu — 1767 hod.
Źjaŭleńnie vyjaŭlenaha hrodzienskaha štempiela źviazana z padziejami časoŭ kiravańnia karala i vialikaha kniazia Stanisłava Aŭhusta Paniatoŭskaha (1764-1795 hady). U Rečy Paspalitaj u kancy XVIII stahodździa, paśla pieršaha padziełu krainy ŭ 1772 hodzie, aktyŭna pačali pravodzicca raznastajnyja reformy, nakiravanyja na azdaraŭleńnie ekanamičnaha i palityčnaha žyćcia krainy — uvodzilisia ahulnadziaržaŭnyja miery vahi, daŭžyni i abjomu, adzinaje myta, palapšalisia staryja i prakładalisia novyja handlovyja šlachi, u tym liku, naprykład, pinska-słonimski i pinska-vałynski trakty, sudnachodnyja Ahinski i Karaleŭski kanały, što złučali reki basiejnaŭ Dniapra i Niomana, a adpaviedna Čornaje i Bałtyjskaje mora, a taksama šmat inšych.
Refarmavańniu padlahała taksama i sistema paštovaj słužby Rečy Paspalitaj, adnoj z prajaŭ čaho i staŭ vyjaŭleny ŭ krakaŭskim archivie štempiel na kanviercie, jaki źjaŭlajecca elemientam uparadkavańnia i standartyzacyi dziaržaŭnaj sistemy apłaty za paštovyja pasłuhi.
Źniešnie vyjava vyhladaje jak typovy i zvykły dla nas paštovy štempiel, tolki biez daty, ale z nazvaj horada, karaleŭskaj karonaj jak paznakaj dziaržaŭnaj słužby i truboj-roham jak simvałam pošty. Ale treba ŭličvać, što hety list byŭ adpraŭleny z Hrodna ŭ kastryčniku 1778 hoda i heta, miarkujučy pa ŭsiamu, vyjava adnaho z najbolš starych paštovych štempielaŭ nie tolki dla Hrodna, ale i dla ŭsioj Biełarusi.
Na žal, nie atrymałasia vyśvietlić, ci byŭ padobny štempiel apublikavany raniej u pracach daśledčykaŭ historyi pošty na biełaruskich ziemlach, ale ŭ lubym vypadku hetaja znachodka moža być karysnaj dla biełaruskich i hrodzienskich daśledčykaŭ, jakija zajmajucca daśledavańniem adpaviednaj tematyki.
Siensacyjnaja znachodka na Miency — dla čaho našy prodki vykarystoŭvali hetu fihuru 1000 hadoŭ tamu?
Ci rastuć Turaŭskija kamiennyja kryžy i ci płyli jany pa vadzie?