Śviet na parozie niepaźbiežnaha hłabalnaha daŭhavoha kryzisu: jak heta pahražaje razburyć našu budučyniu?
Hłabalny dziarždoŭh płaniety ŭžo sioleta pieraadoleje simvaličnuju adznaku ŭ 100 tryljonaŭ dalaraŭ, a razam ź im imkliva raście i suśvietnaja inflacyja, śviedčać apošnija danyja Mižnarodnaha valutnaha fondu. Śviet sutykniecca z adnoj z samych strašnych ekanamičnych i sacyjalnych katastrof u historyi, kali ŭrady nie padrychtujucca da kryzisu.
21.10.2024 / 16:52
Ilustracyjnaja vyjava. Fota: Getty Images
Pazykovy kryzis usio bolš pahražaje suśvietnaj ekanomicy. Pa prahnozach Mižnarodnaha valutnaha fondu (MVF), jakija buduć pradstaŭlenyja ŭ ZŠA tolki ŭ hetuju sieradu, suśvietny dziaržaŭny doŭh da kanca hoda dasiahnie kałasalnych 100 tryljonaŭ dalaraŭ. Hetaja ličba kaža pra toje, što dla baraćby z najaŭnymi ekanamičnymi prablemami ŭrady pazyčajuć usio bolš i bolš hrošaj, ale hetaja tendencyja taksama nabližaje ich da miažy, za jakoj mnohim krainam budzie niemahčyma pakryvać kredyty. I kali pramarudzić z vyrašeńniem hetaj prablemy, to śviet sutykniecca z hłabalnym ekanamičnym kracham, piša ahienctva Bloomberg.
Hałoŭnymi «vinavatymi» ŭ roście hłabalnaj zapazyčanaści źjaŭlajucca najbujniejšyja suśvietnyja ekanomiki, takija jak ZŠA i Kitaj. U ZŠA, naprykład, da 2050 hoda doŭh, pavodle prahnozaŭ MVF, dasiahnie 200% ad VUP, a ŭ Kitai — bližej da 150% (na dadzieny momant daŭhi ZŠA i Kitaja ad ich VUP składajuć 97,4% i 62,1% adpaviedna).
Inšyja najbujniejšyja ekanomiki taksama nie źjaŭlajucca vyklučeńniem. Da 2050 hoda doŭh Japonii moža dasiahnuć 400% VUP. Za imi iduć Italija i Francyja, dzie ŭzrovień doŭhu dasiahnie amal 200% ad ich VUP. Navat adnosna stabilnyja ekanomiki, takija jak Vialikabrytanija i Hiermanija, vyklikajuć u ekśpiertaŭ aściarohi: u toj čas jak Hiermanija moža skaracić svoj doŭh u budučyni, mnohija inšyja krainy G7 praciahvajuć nazapašvać svaje daŭhavyja abaviazki.
Takim čynam, vyšejpieraličanyja dziaržavy ŭjaŭlać saboj ahmieni patencyjnaj hłabalnaj finansavaj niebiaśpieki, pakolki ekanomiki inšych častak śvietu ź imi mocna ŭzajemaźviazanyja. Kali ich daŭhi pačynajuć raści, heta pavyšaje košt zapazyčańniaŭ i dla inšych dziaržaŭ płaniety, adznačaje Bloomberg.
Dziarždoŭh usioj płaniety, pa apošnich danych MVF, užo składaje 94,8% ad suśvietnaha VUP.
Zamknionaje koła dziarždoŭha i inflacyi
Akramia rostu daŭhoŭ, apošnija danyja MVF śviedčać i pra adnačasovy rost suśvietnaj inflacyi. Abodva rosty ŭskosna ŭzajemaźviazanyja i pa pryncypie zamknionaha koła spryjajuć pavieličeńniu adzin adnaho.
Na ŭźniknieńnie inflacyi ŭpłyvajuć takija faktary, jak burny ekanamičny rost, pavieličeńnie dabrabytu nasielnictva, pieravyšeńnie popytu nad prapanovaj, ekanamičnyja sankcyi, a taksama łakalnyja i suśvietnyja ŭzrušeńni (naprykład, pandemija karanavirusa abo vajna pamiž dźviuma krainami). Usio heta pryvodzić da źnižeńnia pakupnickaj zdolnaści nasielnictva, abiasceńvańnia hrašovaj masy z-za jaje vialikaj kolkaści i pavieličeńnia dziaržaŭnych vydatkaŭ dla padtrymki nasielnictva i biznesu. U apošnim vypadku dziaržavy časta źviartajucca da ŭnutranych i źniešnich zapazyčańniaŭ, kab nie dapuścić deficytu biudžetu.
Razam z hetym dla baraćby z rostam inflacyi dziaržavy padymajuć klučavyja pracentnyja staŭki, kab źnizić ceny na tavary i adpudzić nasielnictva ad pazyčańnia hrošaj u bankaŭ. Adnak pavyšeńnie pracentnaj staŭki taksama pavyšaje košt absłuhoŭvańnia dziaržaŭnaha doŭhu z-za vysokich vypłat pa pracentach, što zmušaje ŭrady brać jašče bolš pazykaŭ abo ŭklučać «drukarski stanok», što pavialičvaje hrašovuju masu ŭ krainie i spryjaje rostu inflacyi. Kali inflacyja praciahvaje raści, a dziaržavy praciahvajuć pazyčać hrošy dla padtrymańnia svajoj ekanomiki, heta moža stvaryć zamknionaje koła, kali doŭh pavialičvajecca chutčej, čym raście ekanomika. U kančatkovym vyniku heta moža pryvieści da daŭhavoha kryzisu, kali dziaržava nie zmoža absłuhoŭvać svoj doŭh i abviaścić pra bankructva.
Centralnyja banki pa ŭsim śviecie prymajuć radykalnyja miery, kab spravicca ź inflacyjaj i rostam zapazyčanaści.
Naprykład, Bank Rasii padniaŭ klučavuju pracentnuju staŭku da 19% i moža pavysić jaje ŭ najbližejšyja miesiacy. Centralnyja banki inšych krain, takich jak PAR, Vienhryi, Brazilii i Mieksiki, taksama majuć namier skarektavać svaju palityku, bo sutykajucca ź ciažkaściami ŭ baraćbie ź inflacyjaj i čakajuć jaje pavyšeńnia. U hety ž pieryjad inflacyja ŭ Kanadzie źnižajecca, i čakajecca, što Bank Kanady ŭpieršyniu źnizić pracentnyja staŭki, bo ŭ minułym jon hetuju staŭku pastupova padymaŭ.
Pry hetym centralnym bankam roznych krain, asabliva najbujniejšych u ekanamičnym płanie, patrebna bolš kaapieravacca z uradami i pastajanna kantralavać hrašovuju masu, abmiažoŭvajučy kamiercyjnyja banki ŭ vydačach kredytaŭ nasielnictvu ci abmiažoŭvajučy ŭrad u vykarystańni hrašovych reziervaŭ.
Cientralnym bankam nieabchodna praciahvać trymać pracentnyja staŭki adnosna vysokimi (ale nie pavialičvać ich jašče bolš), kab zmahacca ź inflacyjaj, bolš nabyvać nacyjanalnuju valutu na adkrytym rynku dla ŭmacavańnia jaje kursu i pry hetym prymušać svaje ŭrady karystacca dziaržbiudžetam bolš razumna i ekanomna.
Sami ŭrady pavinny skaracić dziaržaŭnyja vydatki i pavialičyć svajo ŭmiašalnictva ŭ ekanomiku, kab strymlivać rost cenaŭ na tavary i pasłuhi, adnačasova źniziŭšy temp rostu zarobkaŭ u nasielnictva.
Hetyja miery, kažuć ekśpierty, mohuć dapamahčy ŭradam zmahacca z rostam inflacyi bieź nieabchodnaści źviartacca da dadatkovych pazyk, što moža strymać rost dziarždoŭhu i navat spryjać jahonamu skaračeńniu.
Adnak hetyja ž miery adnačasova mohuć naškodzić rostu ekanomiki, abmiežavać jaje svabodu, a taksama vyklikać niezadavolenaść u biznesa i nasielnictva.
Jakimi buduć nastupstvy, kali pakinuć usio jak jość?
Kali nie prymać miery, suśvietnaja ekanomika z vysokaj vierahodnaściu ŭprecca ŭ cahlanuju ścianu: urady buduć vymušanyja skaračać vydatki na absłuhoŭvańnie ŭłasnych daŭhoŭ, što pryviadzie da źnižeńnia budučych zamiežnych inviestycyj u ich ekanomiki — ad infrastruktury da sacyjalnych prahram.
Nastupstvy hłabalnaj biaździejnaści mohuć być jašče bolš surjoznymi dla krain u stadyi raźvićcia ź nizkim uzroŭniem dachodu, jakija šmat u čym zaležać ad zapazyčańniaŭ i inviestycyj bujnych ekanomik śvietu. U vypadku, kali daŭhavyja prablemy raźvitych dziaržaŭ pryviaduć da rostu suśvietnych pracentnych stavak, mienš raźvitym krainam budzie značna składaniej atrymać jakija-niebudź srodki dla padtrymańnia ŭłasnych ekanomik. Heta moža pryvieści da valutnych kryzisaŭ, masavaj biednaści i palityčnaj niestabilnaści ŭ takich krainach pavodle pryncypu damino.
Ale prablema nie abmiažoŭvajecca tolki pytańniami dziarždoŭhu i inflacyi. Kali hetyja faktary buduć ihnaravacca ŭradami, to na źmienu im moža pryjści inšaja pahroza, ale bolš maštabnaja — ekanamičnaja recesija (pieryjad ekanamičnaha spadu, jaki supravadžajecca skaračeńniem vałavaha ŭnutranaha praduktu i ŭzroŭniu vytvorčaści, padzieńniem uzroŭniu žyćcia nasielnictva, spažyvańnia, inviestycyj, a taksama rostam biespracoŭja).
U jakaści prykładu možna pryvieści Hiermaniju, najbujniejšuju ekanomiku Jeŭropy, jakaja, pavodle ahienctva Bloomberg, chutčej za ŭsio ŭžo znachodzicca ŭ stanie recesii. Pry słabym roście ekanomiki Hiermanii astatnija krainy ES mohuć jašče bolš zahłybicca ŭ takija prablemy, jak słaby spažyviecki popyt i biespracoŭje.
Akramia taho, varta ŭličvać i palityčna-sacyjalnyja nastupstvy ihnaravańnia prablemy. Va ŭmovach rostu inflacyi, dziarždoŭhu i biespracoŭja mohuć uspychnuć narodnyja biesparadki, što zbolšaha ŭžo nazirałasia ŭ krainach Łacinskaj Amieryki (asabliva ŭ Vieniesuele i Arhiencinie).
Na chvali ekanamičnaj niestabilnaści atrymlivajuć impuls papulisckija i radykalnyja palityčnyja siły (jak, naprykład, ultrapravaja partyja «AdH» u Hiermanii ci nacysckaja «Partyja svabody», jakaja niadaŭna pieramahła na vybarach u Aŭstryi), što ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie tolki ŭzmocnić niestabilnaść na łakalnym i hłabalnym uzroŭniach.
Kali ŭ budučyni ŭrady pačnuć adzin za adnym abviaščać bankructvy, kolkaść vojnaŭ za pieraraźmierkavańnie resursaŭ u śviecie pavialičycca, suśvietnyja rynki abvalacca, hłabalny handal tavarami źmienšycca, miljony ludziej pa ŭsioj płaniecie straciać pracu.
Drennaj navinoj źjaŭlajecca toje, što navat pry surjoznych namahańniach uradaŭ krain płaniety pa zmahańni z prablemaj rostu dziarždoŭha i inflacyi, nastupny hłabalny ekanamičny krach, jaki pačniecca z kryzisa daŭhavoha, niepaźbiežny, ličyć kiraŭnictva MVF.
«Našy prahnozy śviedčać pra biaźlitasnaje spałučeńnie nizkaha rostu suśvietnaj ekanomiki i vysokaha dziarždoŭhu. Urady pavinny pracavać nad skaračeńniem doŭhu i adnaŭleńniem hrašovych reziervaŭ pierad nastupnym šokam, jaki, niesumnienna, nastupić, i, mahčyma, raniej, čym my hetaha čakajem», — cytuje Bloomberg papiaredžańnie MVF, jakoje budzie pradstaŭlena śvietu ŭ najbližejšyja dni.
Čarhovy hadavy maksimum. Čamu raście dalar?
Nakolki realistyčny prahnoz ekanamičnaha raźvićcia Biełarusi na 2025 hod? Adkazvaje ekanamist
Zvyš 80% kampanij pa raspracoŭcy niejrasietak u śviecie bankrutujuć. Čamu tak?