«U Maleviča biełarusizacyja nijakaha adčužeńnia nie vyklikała». Historyk patłumačyŭ Parfionavu, čaho toj nie viedaje
«Ruski madern» — heta nie rečaisnaść, a poźni kanstrukt mastactvaznaŭcaŭ, jaki maje absalutna takoje ž prava na isnavańnie, jak i «biełaruski žyvapis». A ahresiŭny ton vykazvańnia rasijskaha žurnalista vynikaje z taho, što na Zachadzie narešcie raspačali dekanstrukcyju «ruskaha madernu», kaža Alaksiej Łastoŭski.
16.01.2025 / 15:26
Skulptura Vosipa Cadkina z kalekcyi «Biełhazprambanka». Fota: Naša Niva
«Pahladzieŭ vykazańni Parfionava pra Šahała — pa stylistycy pa-chamsku, abraźliva i małaadukavana», — piša historyk Alaksiej Łastoŭski. Jon adkazaŭ rasijskamu žurnalistu šaściu punktami.
«1. Kali my kažam «čyj mastak», to vielmi časta błytajucca ŭzroŭni etničnaha pachodžańnia, ułasnaj identyčnaści i stvoranaha kanonu. I padobnyja da Parfionava žurnalisty lubiać manipulavać hetymi paniatkami.
2. Śćviardžać, što habrejskaje pachodžańnie nie mieła značeńnia ŭ tvorčaści Šahała — heta prosta nie viedać jaho bijahrafii i jaho tvorčaści. Toje ž, darečy, datyčyć i Ela Lisickaha, jakoha zhadvajuć jak stvaralnika mastackaj škoły ŭ Viciebsku, poruč z Šahałam — jon pačynaŭ svaju tvorčuju karjeru z ekśpiedycyj pa sinahohach, a ŭ časy svajoj kanstruktyvisckaj słavy ŭ Bierlinie rabiŭ ilustracyi da vydańniaŭ na idyšy (prytym, ukrainskich i biełaruskich kazak).
3. Biezumoŭna, bazavaja identyčnaść dla Šahała była habrejskaja, ale, jak u kožnaha pradstaŭnika etničnaj mienšaści, jana suadnosiłasia ź dziaržaŭnaj identyčnaściu, prynaležnaściu da krainy, u jakoj žyvieš. Spačatku rasijskaj, potym francuzskaj. Pry hetym, darečy, Šahał adčuvaŭ i etničnuju nieadnastajnaść Viciebska, u svaich uspaminach jon piša, što jaho baćka byŭ padobnym da biełarusa.
4. Ale «ruski madern» — heta nie rečaisnaść, jak ujaŭlajecca Parfionavu, heta poźni kanstrukt mastactvaznaŭcaŭ, jaki maje absalutna takoje ž prava na isnavańnie, jak i «biełaruski žyvapis». Ja dumaju, ahresiŭny ton vykazvańnia rasijskaha žurnalista vynikaje z taho, što zaraz na Zachadzie narešcie pačali prystupać da dekanstrukcyi «ruskaha madernu», i stanovicca zrazumiełym, nakolki šmatstajnym i šmatetničnym byŭ hety fienomien, jaki šmat u čym farmavaŭsia mienavita ŭ pamiežnych rehijonach Rasijskaj Impieryi.
5. Ci možna «biełarusizavać» dziejnaść Viciebskaj mastackaj vučelni? Viadoma ž, što na momant jaje roskvitu, heta była Savieckaja Rasija, Viciebsk paźniej budzie pieradadzieny Savieckaj Biełarusi. U dadzienym vypadku ja chacieŭ by dać słova Kazimiru Maleviču, jaki naviedvaŭ Minsk pa darozie ŭ Bierlin i byŭ ašałomleny ciopłym pryjomam, jon pisaŭ u pryvatnym liście žoncy, što tut jaho vitajuć jak biełaruskaha mastaka i jon užo zadumvajecca, ci nie pierabracca ŭ Savieckuju Biełaruś. To-bok, u samoha Maleviča heta «biełarusizacyja» nijakaha adčužeńnia nie vyklikała i jon byŭ navat joju ŭściešany.
Bolš za toje, kali źviarnucca da tvorčaści inšych mastakoŭ habrejskaha pachodžańnia rodam ź Viciebska, to zaŭvažym, što jany achvotna brali ŭdzieł u biełaruskich mastackich vystavach, to-bok, nie vystupali suprać, kab ich vyznačali jak «biełaruski žyvapis». I mova idzie nie tolki pra Judala Pena, jaki zastaŭsia žyć u Viciebsku, ale i pra mnohich vučniaŭ Šahała i Maleviča, jaki źjechali ŭ Maskvu ci Leninhrad. Heta Leŭ Zevin, Jeva Rozienholc, Fryda Rabkina, Raisa Idelson.
6. Biełaruskaja kultura — heta kanon, jaki robicca nami, što my ŭsprymajem jak svajo, adkul biarom svaje vytoki. I tut nie pracuje pryncyp etničnaj ekskluziŭnaści, što biełaruskaje — tolki biełaruskaje pa etničnaści. Parfionavu varta nahadać, što i ad «rasijskaha madernu» mała što zastaniecca, kali my pačniem raźbiracca z etničnaściu jaho stvaralnikaŭ.
Biełaruskaja kultura budujecca na pracach, tvorčaści i idejach usich, chto pracavaŭ i žyŭ na hetaj ziamli, usprymaŭ jaje jak svaju, nie zvažajučy na movu, jakuju jon vykarystoŭvaŭ. I tvorčaść Šahała jak i inšych mastakoŭ habrejskaha pachodžańnia — heta častka našaj kultury. Kali my sami tak vyrašym».
Parfionaŭ pra Šahała: «Heta ruski madern, nie isnavała nijakaha biełaruskaha žyvapisu»