Беларуская зіма, да якой, безумоўна, адносіцца і першая палова сакавіка, – самы час выправіцца ў падарожжа па Беларусі шляхамі Напалеона. Але не таго, што страціў на Бярэзіне зімой 1812-га Вялікую Армію і, як кажа паданне, адступаючы, схаваў у адным з беларускіх азёр залатую карэту.

Гаворка пра мастака Напалеона Орду. Ён пакінуў нам спадчыну непараўнальна каштоўнейшую: зрабіў тысячу малюнкаў беларускіх сядзіб, замкаў, гарадоў.

Штосьці з зафіксаванага Ордам дастаяла да нашага часу праз дзве сусветныя вайны, штосьці ўжо адноўлена, іншае яшчэ можна аднавіць.

Мы едзем на радзіму мастака, на Палессе, у вёску Варацэвічы (цяпер Іванаўскі раён). Гарады, якія будуць нам трапляцца па дарозе ад Мінска да старога Янава, некалі наведваў і маляваў сам Напалеон Орда. Сёння мы з дапамогай 4G МТС можам бачыць анлайн яго гравюры, звяраючы ракурс.

Недалёка ад Койданава-Дзяржынска, на другі бок брэсцкай трасы, ляжыць Станькава. Гэты маёнтак у вялікім парку з вадаёмам і белай альтанкай Орда таксама маляваў. Станькава належала Чапскім. Тым самым, з якіх славуты мінскі бурмістр Караль Чапскі. Гэта пры ім Мінск упершыню зрабіў заяўку на мегаполіс, атрымаўшы такія даброты, як каналізацыя, электрычнасць. З'явіліся нават спартыўныя аб'екты — велатрэк і зімовы каток.

Клопат пра горад адбіваўся на сямейных справах Чапскага: яго маці саркастычна жартавала, што ў графа ёсць другая жонка: Мінск. З раніцы Чапскі, укінуўшы ў кішэні кавалак сыру з хлебам, ускокваў на каня і ляцеў сорак вёрстаў у Мінск. Проста вось па гэтай алеі, па якой мы ідзём.

Орда, поруч з выдатнымі архітэктурнымі здабыткамі, часта маляваў і зусім, здавалася б, тыповыя сядзібныя дамкі, якія тысячамі былі раскіданыя па краіне. Нічога дзіўнага: у многіх выпадках гэта — родныя мясціны выдатных гістарычных дзеячаў, важныя для нацыянальнай памяці.

Таму абысці ўвагай Грушаўку, сядзібу вялікага патрыёта Тадэвуша Рэйтана, знакамітага дэпутата апошняга Сойму Рэчы Паспалітай, мастак не мог.

У Мерачоўшчыне нарадзіўся будучы герой Беларусі, Польшчы, Францыі і ЗША — Тадэвуш Касцюшка. Пазней сям'я фальварак прадала. А ў 1838 годзе побач, на ўзгорку, шляхціцы-прадпрымальнікі Пуслоўскія паставілі шыкоўны палац, які мы цяпер называем Косаўскі.

Гэта была цікавая сям'я. Войцех Пуслоўскі, слонімскі павятовы маршалак, з якога ў канцы XVIII ст. пачалося ўзвышэнне роду, быў перадавым чалавекам: ён развіваў прамысловасць там, дзе нават арыстакратыя прывыкла жыць «з зямлі». Пуслоўскі будаваў сукнавальні з паравымі машынамі (першымі на гэтых землях!), млыны, бровары, дарогі. Быў мецэнатам, фундаваў храмы. Шыкоўны Косаўскі палац стаў рэзідэнцыяй роду. Орда гасцяваў там у часы Войцехавага сына, Вандаліна Пуслоўскага — калекцыянера, аматара мастацтваў. Пэўна, ім, амаль аднагодкам, было пра што пагаварыць.

Ад Ружанаў — праз Івацэвічы і Целяханы — мы робім скачок аж да Пінска. Узгорыстыя краявіды змяняюцца роўняддзю, кампактныя засценкі — вялізнымі палескімі вёскамі.

Па дарозе завітаем у Парэчча і Моладава. Некалі два гэтыя фальваркі належалі Скірмунтам — сям'і, якая дала Беларусі гаспадарлівага і палітычнага дзяча Рамана Скірмунта, Орда, магчыма, бачыў малога Рамана, вандруючы з эцюднікам па наваколлі ў 1870-я. Ці запомніў Скірмунт барадатага дзядулю-мастака? Невядома.

Маёнтак у Моладаве не захаваўся, толькі капліца-ратонда. Яшчэ ў Моладаве дзве царквы — старая, уніяцкіх часоў, традыцыйна для гэтых мясцін пафарбаваная ў сіняе, і новая, пастэльных таноў, з бліскучымі цыбулінамі, у духу сучаснага праваслаўнага дызайну.

У маёнтку Парэчча, што якраз і належаў Раману Скірмунту, ад яго часоў захаваўся будынак былога цукровага завода. Цяпер тут робяць крухмал.

Тут, у перадмесці Лешча, на гары над Пінаю, стаяў Лешчанскі манастыр — старажытны цэнтр Турава-Пінскай праваслаўнай епархіі. Хто, калі яго заснаваў? Можа, Уладзімір Манамах? Можа, Кірыла Тураўскі? Першы раз ён згадваецца ў 1263-м.

Манастыр быў драўляны, ён згарэў у пачатку ХХ стагоддзя. А ў пачатку ХХІ стагоддзя тут паставілі новы храм. Ён, як і моладаўская царква, зроблены ў рускім стылі і толькі вельмі аддалена нагадвае абрысы старажытнай бажніцы, якую бачыў Орда. Новая царква на намоленым месцы яшчэ не скончаная, у сярэдзіне відаць рыштаванні.