Libierał, jaki staŭ žandaram. Historyja žyćcia Siamiona Šapiry
było apublikavana ŭ śniežni 2013 hoda.
Alaksandr Łukašenka pryznačyŭ Siamiona Šapiru staršynioj Minskaha abłvykankama. Apošnija niekalki hadoŭ toj kiravaŭ Hrodzienščynaj.
«Ja Siamiona Barysaviča bačyŭ va ŭradzie, ale jon choča zajmacca žyvoj pracaj», — skazaŭ na nastupny dzień kiraŭnik dziaržavy. Značycca, u Šapiry jość pierśpiektyvy viarnucca ŭ ministerskaje kresła, a to i skočyć vyšej?
Da jaho pryciahnuta bolš uvahi, čym da niekatorych jaho biezabličnych kaleh.
Makiej, Łatuška, Šapira… Na kožnaha ź ich uskładalisia peŭnyja nadziei pa «ačałaviečvańni» dziaržaŭnaha aparata.
Ad ich patrabavałasia kali nie apraŭdać nadziei, to chacia b nie nadta rasčaravać. Ci ŭdałosia heta Šapiru?
Kali b nie hučny skandał sa zvalnieńniem hrodzienskich historykaŭ, zadaču možna było b ličyć vykananaj.
«Šapira razumny dy cyničny, — kaža adzin z «paciarpiełych» ad dziejańniaŭ hubiernatara Andrej Čarniakievič. — Pry inšych umovach byŭ by vydatnym libierałam. Adnak ciapier zapatrabavanyja žandary…»
Jaŭrej ź niaprostaj siamji
Čym Siamion Šapira vyłučajecca siarod inšych vysokich čynoŭnikaŭ?
Pa-pieršaje,
heta adzin ź niamnohich vychadcaŭ z «niaprostych» siemjaŭ.
Bolšaść łukašenkaŭskich čynoŭnikaŭ — heta viaskoŭcy, jakija, pryjechaŭšy ŭ horad vučycca, praŭdami i niapraŭdami dasiahali svajho vysokaha statusu.
U Siamiona Šapiry — syna prafiesara, łaŭreata savieckich miedaloŭ i ordenaŭ, deputata Viarchoŭnaha Savieta BSSR — situacyja była inšaja.
Pa-druhoje…
termin «piataja hrafa» dobra viadomy dla Šapiry.
Nakolki jon pieraškadžaŭ ci, naadvarot, dapamahaŭ Šapiru rabić karjeru, viedaje tolki jon sam.
Adnaviaskoŭcy ž pierakananyja, što
mienavita nacyjanalnaść nie dazvoliła jahonamu baćku atrymać zvańnie Hieroja sacyjalistyčnaj pracy.
A samoha Siamiona, jaki ŭ škole nie davaŭ śpisvać adnakłaśnikam, dražnili. «Tolki pra heta nie treba pisać, — śmiejučysia, udakładniajuć jany. — My ž nie sa złości. Jon vydatnik byŭ, a my sieradniački».
Jak haradski navučyŭ viaskoŭcaŭ
Rodnaja vioska novapryznačanaha hubiernatara — vioska Račeń Lubanskaha rajona. Što pamiatajuć pra słavutaha ziemlaka i jaho baćkoŭ na małoj radzimie? «Siabroŭ Šapiry šukajecie? Jedźcie da Kanstancina Vieramiejčyka», — raić pieršy ž minak.
Baćka Siamiona, Barys Mironavič (Miejeravič), žyŭ u chacie Vieramiejčykaŭ, kali apynuŭsia ŭ Račeni. Šapira-starejšy pryjechaŭ paśla zakančeńnia Homielskaha piedinstytuta, kab pracavać nastaŭnikam historyi. Sam jon naradziŭsia na Rahačoŭščynie, na miažy Homielskaj i Mahiloŭskaj abłaściej.
Papracavaŭšy paru hadoŭ nastaŭnikam, Šapira pierabraŭsia ŭ susiedni Turok, užo na pasadu dyrektara Asavieckaj škoły.
Viartańnie ŭ Račeń było tryumfalnym, choć i niečakanym. «Barys byŭ samarodak, — uzhadvaje Kanstancin Vieramiejčyk. — My ździŭlalisia, jak moža haradski nastaŭnik tak dobra raźbiracca ŭ sielskaj haspadarcy?»
Voś miascovyja žychary i zapatrabavali pryznačyć Barysa staršynioj kałhasa. Miesca vyzvaliłasia pry trahičnych abstavinach.
«Heta ž ciapier karupcyja. A tady pić — pili, zatoje nie krali. Ni kałhaśniki, ni načalstva. Nie pryniata było», —
raskazvaje spadar Kanstancin. Tak papiaredni staršynia i śpiŭsia…
Uznačalvać kałhas Barys nie nadta chacieŭ, sa śmiecham kazaŭ siabram, što jaho padmanuli. «Jak ni adbivaŭsia, partyja zahad nie admianiła, — raskazvaŭ Šapirastarejšy miascovaj haziecie «Hołas Lubanščyny». — Kali pryjechali na kałhasny schod u kłub, ludzi nie źmiaščalisia, ale ŭ zału mianie prapuścili. Narod, što ŭžo byŭ tam, ubačyŭ nas z sakratarom rajkama, ustaŭ, zaapładziravali… A sakratar i kaža: maŭlaŭ, dazvolcie ličyć vašy apładysmienty adzinahałosnym abrańniem».
Biełaruskamoŭny internacyjanał
U toj čas Barys užo byŭ žanaty. Žonka Hanna Navumaŭna taksama naradziłasia na Homielščynie i taksama była nastaŭnicaj — vykładała matematyku.
«Jany paznajomilisia ŭ Asavieckaj škole. Hanna ž taksama była habrejkaj. Ich habrei i źviali… Jany ž zvyčajna takija, što imknucca razam trymacca», —
raskazvaje jaje siabroŭka, taksama nastaŭnica matematyki Marjam Sajfulinaŭna Skryhan.
Tatarskaja dziaŭčyna pryjechała na Lubanščynu z Turkmienistana. Heta nie pieraškodziła joj vyvučyć biełaruskuju movu i vykładać u miascovaj škole pa-biełarusku. Dla vučniaŭ jaje imia i imia pa baćku byli zanadta składanymi, tamu viaskoŭcy «spraścili» da Maryi Safijeŭny.
«Heta ž my miž saboj na trasiancy razmaŭlajem. A kali treba ŭrok vieści ci niejkuju dakumientacyju zapoŭnić — to ŭsio vydatna pa-biełarusku robim»,
tłumačyć Hanna, kolišniaja vučanica maci Šapiry. Ciapier jana sama vučyć dziaciej matematycy ŭ Račeńskaj škole.
Dyrektar-refarmatar
Viarnuŭšysia ŭ Račeń, Barys Šapira pačaŭ reformy ŭ miascovym kałhasie.
Jon źmianiŭ sistemu arhanizacyi vytvorčaści. Zamiest vialikich bryhad stvaryŭ nievialikija «źviony», jakija adkazvali za ŭvieś technałahičny cykł. Kapitalistyčny pryncyp: bolš vyrabiŭ — bolš zarabiŭ.
I ŭ Šapiry ŭdałosia. Haspadarka i da jaho mieła niadrennyja pakazčyki, a pry im stała samaj uradžajnaj i nadojnaj u vobłaści.
«Kałhas nie viedaŭ, kudy hrošy tracić! Davali «trynaccatyja zarpłaty», pabudavali Dom kultury, stałovuju, kramu, u chaty praviali vodapravod… Paśla Šapiry ŭžo nichto ničoha nie budavaŭ. Jon navučyŭ nas, jak treba žyć», —
uzhadvajuć viaskoŭcy.
«Barys byŭ strohim, ale spraviadlivym. Byŭ patrabavalnym navat da svaich rodnych, — uzhadvaje Marjam Sajfulinaŭna. — Jon zabaraniŭ žycharam rezać cialataŭ. Maŭlaŭ, kali treba — to zdavajcie ŭ kałhas. A žonka ciškom kupiła ŭ susiedki ciala i zarezała. Dyk jon łajaŭsia na Hannu: «Čaho maje zahady nie vykonvaješ?!»
Vialikaja siamja
Pośpiechi Račeni zaŭvažyli ŭ Minsku, i Barysa Šapiru abrali deputatam Viarchoŭnaha Savieta BSSR. A jon sam uładkavaŭsia ŭ Biełaruski navukova-daśledčy instytut ahrarnaj ekanomiki — navukova abhruntoŭvaŭ svaje napracoŭki i ŭkaraniaŭ ich pa ŭsioj krainie.
U Minsk Šapiry jechali z dvuma dziećmi, jašče adnym Hanna była ciažarnaja. Pieršyniec Navum, nazvany ŭ honar dziaduli pa matčynaj linii, naradziŭsia jašče ŭ Asaŭcy. Jon znajšoŭ siabie ŭ budaŭničaj śfiery, pracavaŭ načalnikam u adnym sa staličnych budaŭničych trestaŭ. Siaredni, Siamion, źjaviŭsia na śviet u Račeni, a małodšy, Andrej, — užo ŭ Minsku. Ciapier jon žyvie ŭ Hiermanii i pracuje prahramistam.
Braty nie curalisia viaskovaj pracy, raskazvajuć susiedzi. Kali inšyja dzieci bačyli synoŭ staršyni na dapamožnych pracach u kałhasie, pytalisia: «My pryjšli, kab na cukierki zarabić, a vy čaho pryjšli? Chiba ŭ vas hrošaj niama?» —
«My pryjšli dapamahać rodnamu kałhasu!» — z honaram adkazvali małyja Šapiry.
Ścipły student
«Siamion ža ŭładkavaŭ maci na pracu! — śmiajecca nastaŭnica Hanna. — Taja była ŭ dekretnym adpačynku ź mienšym Andrejem. Siamion pajšoŭ vučycca ŭ minskuju škołu kala doma i daviedaŭsia, što tam jakraz brakuje nastaŭnicy matematyki. Dyk Hanna Navumaŭna tudy i ŭładkavałasia».
Paśla škoły budučy hubiernatar pastupiŭ u narhas (ciapierašni BDEU). Syn Kanstancina Vieramiejčyka byŭ na niekalki hadoŭ starejšym za Siamiona, adnak va ŭniviersitecie jany vučylisia na adnym kursie, bo Šapira nie pajšoŭ u vojska. Zrešty,
heta nie pieraškodziła jamu razam ź inšymi hubiernatarami letaś atrymać pahony hienierałmajora z ruk Alaksandra Łukašenki…
«Ja svajmu synu jaho zaŭsiody ŭ prykład staviŭ. Moj — to ŭ džynsach, to ŭ niejkich štanach žoŭtych… — śmiajecca Vieramiejčyk. —
A Siamion u prostym kaściumie chadziŭ, choć i baćki bahatyja. Pakul nie znosić — chodzić u adnym kaściumie».
Adaptacyja da rynku
Barys Šapira ŭ 1970-ja, jašče pracujučy staršynioj kałhasa, abaraniŭ kandydackuju dysiertacyju na temu «Intensifikacyja małočnaj žyviołahadoŭli». Praz dvaccać hadoŭ jon staŭ doktaram ekanamičnych navuk, abaraniŭšy daśledavańnie «Arhanizacyja pracy ŭ sielskaj haspadarcy». Aŭtarstvu Barysa Šapiry naležać niekalki sotniaŭ navukovych prac. Naprykład, jon zajmaŭsia abhruntavańniem novaj kancepcyi, pavodle jakoj zarobki kałhaśnikaŭ farmiravalisia nie ad abjomaŭ vykananaj pracy, a ad atrymanaj pradukcyi z ulikam kolkaści i jakaści.
A ŭ 1990-ja zaniaŭsia praktyčnymi prapanovami pa adaptacyi kałhasaŭ i saŭhasaŭ da rynkavych umovaŭ.
Navukovaja karjera ŭ baćkavym instytucie
U 1983—1989, paśla zakančeńnia narhasa, Siamion Šapira pracavaŭ u saŭhasie «Kamsamolec», adtul pierabraŭsia ŭ kałhas «Majak». Heta ŭsio Dziaržynski rajon.
Tady ž jon pačaŭ iści pa šlachu baćki, spałučajučy pracu i navukovyja daśledavańni na ekanamičnuju tematyku.
Siamion Šapira rabiŭ navukovuju karjeru ŭ Biełaruskim navukova-daśledčym instytucie ahrarnaj ekanomiki — tym samym, dzie bolš za 30 hadoŭ pracavaŭ jahony baćka.
Siamion davučyŭsia ŭ aśpirantury ŭ 1991-m. Tady ž, imavierna, jon i staŭ kandydatam ekanamičnych navuk. Adnak aŭtarefierat jahonaha daśledavańnia ŭ elektronnym katałohu dysiertacyj Nacyjanalnaj biblijateki znajści nie ŭdałosia.
Daktaranturu jon skončyŭ u 1999-m. U toj čas Siamion Šapira byŭ… dyrektaram instytuta, u jakim vučyŭsia. Nonsens, kažuć pra hetu situacyju navukoŭcy.
Temaj daśledavańnia Siamiona stała «Kiravańnie ŭ ahrapramysłovym kompleksie pry farmiravańni rynkavych adnosin». Jak najbolš efiektyŭna pierajści ad płanavaj da rynkavaj ekanomiki? Jon prapanoŭvaŭ reformu Ministerstva sielskaj haspadarki: skaracić kirujučy aparat na 50% i nakiravać dziaržsłužačych u śfieru vytvorčaści.
Stvaralnik ahrapramysłovych kompleksaŭ
U pačatku 1990-ch Siamion Šapira vyznačyŭsia z hramadskaj pazicyjaj.
«Jon aktyŭna pracavaŭ u arhkamitecie pa raspracoŭcy prahramy i statuta Hramadzianskaj partyi. Pa svaich unutranych pierakanańniach Šapira nibyta libierał. Heta byŭ adzin ź niamnohich ahraryjaŭ, jakija razumieli, što kałhasnaja sistema asudžanaja. Inšaja sprava, što ciapier jon vymušany padtrymlivać hetuju sistemu», —
kaža Vasil Šłyndzikaŭ, były prezident «Amkadora», jaki ŭ siaredzinie 1990-ch byŭ sustaršynioj partyi.
Šapira dahetul nie pisaŭ zajavu na vychad z arhanizacyi,
udakładniaje jon.
Paśla dvuch hadoŭ pracy dyrektaram instytuta Siamion Šapira staŭ dyrektaram departamienta ekanomiki ŭ Ministerstvie sielskaj haspadarki.
Mienavita jamu prypisvajuć ideju stvareńnia bujnych ahrapramysłovych kompleksaŭ va ŭsioj krainie.
A sam Šapira, prałabiravaŭšy ŭzbujnieńnie ahrakambinata «Dziaržynski», u 2004-ym staŭ jaho dyrektaram. Nie atrymlivajučy vialikich dziaržaŭnych datacyj, jon demanstravaŭ dobryja vyniki pracy. Miascovaja haspadarka dahetul adna z najlepšych u krainie.
Ź Dziaržynska Šapira pierasieŭ u kresła ministra sielskaj haspadarki.
Darečy, praź niekalki hadoŭ tym samym šlacham — z «Dziaržynskaha» ŭ ministry — prajšoŭ jahony nastupnik Leanid Zajac. Siamion Šapira tady ŭžo ščyravaŭ u Hrodnie.
Žorstki jak Łukašenka
Papiarednik Šapiry na pasadzie hrodzienskaha hubiernatara Uładzimir Saŭčanka pratrymaŭsia na hetym miescy amal dziesiać hadoŭ, zasłužyŭšy słavu źniščalnika histaryčnaj častki Hrodna. Pačuć pra Saŭčanku choć jakoje dobraje słova było składana — imidž samadura zamacavaŭsia za im tryvała.
Na jahonym fonie luby novy načalnik hladzieŭsia vyjhryšna.
Na svabodalubivaj Hrodzienščynie ad Šapiry čakali chacia b čałaviečaha staŭleńnia da ludziej. Niezdarma ŭ 2010-m padčas padviadzieńnia vynikaŭ hoda «Naša Niva» nazvała jahonuju asobu ŭ naminacyi «Avans hoda».
Ale jakim ža treba być kiraŭnikom, kab Łukašenka zajaviŭ na ŭsiu krainu pra tvaju žorstkaść?
«Siamionu Barysaviču ŭłaścivy rezkavaty styl pracy. Paśla takoha času žorstkaha kiravańnia vobłaściu … budzie niadrennym bolš spakojny styl, bolš intelihientny. Šapira pa styli prykładna jak prezident, vielmi rezki, žorstki», —
zajaviŭ kiraŭnik dziaržavy padčas pryznačeńnia Šapiry na novuju pasadu.
Publičny palityk
A Šapira nasamreč pracavaŭ jak Łukašenka: ładziŭ biaskoncyja papulisckija preskanfierencyi i rabiŭ vyhlad ekśpierta ŭ luboj halinie. Faktyčna, jon adziny z hubiernataraŭ pavodziŭ siabie jak sapraŭdny palityk, a nie «mocny haspadarnik», pryznačany hladzieć ekanomiku, i ničoha bolš.
Sioleta hubiernatar pačaŭ raźbiracca z zarobkami hrodzienskich futbalistaŭ. Jak vyjaviłasia, trenier miascovaha «Niomana» Siarhiej Saładoŭnikaŭ zarablaje nieadekvatnyja 24 miljony rubloŭ.
«Heta zarobak troch maich namieśnikaŭ!» — publična aburaŭsia Šapira.
I paprasiŭ praličyć, kolki kaštavała biudžetu kožnaja chvilina znachodžańnia na poli zamiežnaha futbalista «Niomana» z zarobkam 32 miljony rubloŭ.
Skandał 2012 hoda — paŭsiudnaja vysiečka lesapałosaŭ uzdoŭž daroh na Hrodzienščynie. Adkaznaść za pryniaćcie rašeńnia nie braŭ na siabie nivodny miascovy načalnik, kivajučy ŭ bok kiraŭnictva abłvykankama, maŭlaŭ, durny zahad pryjšoŭ adtul.
A byli ž jašče i sutyčki hrodzienskich čaŭnakoŭ z AMAPam… Handlary patrabavali sustrečy z hubiernataram. Toj pryjechaŭ, ale ciarpieńnia jamu chapiła nienadoŭha. Razzłavaŭšysia, Šapira źjechaŭ. Pačaŭsia chapun.
Na hetym fonie hublajucca i niekalki paśpiachovych infrastrukturnych prajektaŭ, naprykład, zakančeńnie budaŭnictva abjaznoj trasy «Minsk — miaža z Polščaj» i kalcavoj hrodzienskaj darohi.
Paddyvanovaja baraćba
Adnak na publiku vynosiłasia daloka nie ŭsio. Pra imhniennuju źmienu kirujučaj elity ŭ Ščučynskim rajonie hramadskaści stała viadoma dziakujučy rasśledavańniu błohiera d-zholik.
Novym staršynioj rajvykankama niečakana pryznačyli 32-hadovaha Siarhieja Łožačnika. Heta samy małady rajonny kiraŭnik u krainie!
Łožačnik rabiŭ karjeru ŭ ahrakambinacie «Dziaržynski» i Ministerstvie sielskaj haspadarki. Pa «dziŭnym» supadzieńni hetyja ŭstanovy ŭznačalvaŭ mienavita Šapira.
U toj ža čas u Ščučynskim rajonie źmianilisia načalnik miascovaj milicyi, prakuror i hałoŭny sudździa. Na ich miesca taksama pryjšli małaviadomyja maładziony, pryčym pryjezdžyja ź inšych rehijonaŭ. Supadzieńnie? Naŭrad ci.
Ciapier žychary rajona hadajuć, ci pavylatajuć novyja načalniki sa svaich pasadaŭ uśled za sychodam Šapiry…
Cichi biełarusizatar
Šapira zapomniŭsia i sprobaj miakkaj biełarusizacyi hrodzienskich čynoŭnikaŭ. U kancy 2010-ha, padčas hramadskapalityčnaj libieralizacyi ŭ krainie, Hrodzienski abłvykankam pierajšoŭ na biełaruskuju movu.
Heta byŭ nie zahad, a «pažadańnie» hubiernatara. U vyniku narady pačali pravodzicca pa-biełarusku, dy i dakumientacyja viałasia na nacyjanalnaj movie.
Na publicy Šapira na ŭsialaki vypadak adchryščvaŭsia ad aŭtarstva ekśpierymientu, a paśla razhromu Płoščy i ŭvohule spyniŭ inicyjatyvu.
Adnak sioleta z abłvykankama znoŭ pryjšli čutki: nieaficyjnaja biełarusizacyja adnaŭlajecca.
Pošuk vorahaŭ
Z takim bahažom možna było b pretendavać na zvańnie hałoŭnaj nadziei biełaruskich patryjotaŭ…
Kali b nie skandał z «Hrodnaznaŭstvam» i rasprava ź jahonymi aŭtarami. Šykoŭna vydadzienaja kniha hrodzienskich historykaŭ źnikła z prodažu, a jany sami trapili ŭ niałasku, ich vyhnali z univiersiteta.
Zamiest taho, kab admaŭčacca, Šapira vyrašyŭ prademanstravać svaju «ščyraść». «Nakont Čarniakieviča prymaŭ zahad ja asabista», — raskryŭ tajamnicu zvalnieńnia historyka i dacenta HrDU Šapira.
«Napisali padručnik i nadrukavali za miažoju. Za čyje hrošy? — aburaŭsia jon padčas prezientacyi novaha rektara ŭniviersiteta. — Nie, kab da mianie pryjści i pahavaryć!»
Kančatkova šakavaŭ prysutnych Šapira, zajaviŭšy, što rehularna čytaje zvodki KDB: «Va ŭniviersitecie šasnaccać čałaviek, jakija zaklikajuć źvierhnuć uładu!»
***
Siamja
Siamion Šapira ažaniŭsia ź dziaŭčynaj z Občyna — vioski, susiedniaj z rodnymi Račeniami. Biełaruska Antanina pracavała ahranomam.
U siamji dvoje dziaciej. Starejšy, Andrej, niadaŭna spraviŭ viasielle, uzhadali viaskoŭcy. A małodšaja dačka Hanna vučycca na druhim kursie jurydyčnaha fakulteta Hrodzienskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta.
Hieny palcam nie razdušyš: padčas minułaj siesii Hanna atrymała siaredni bał «9,4». Heta najlepšy pakazčyk siarod adnakurśnikaŭ i treci ŭ cełym na jurfaku.
Nierelihijnyja habrei
Navukoŭcy ŭkazvajuć niekalki mahčymych varyjantaŭ utvareńnia proźvišča «Šapira». Heta albo słova «daskanały» ŭ aramiejskaj movie, albo «sapfir» u siarednievierchnie-niamieckaj. Pavodle inšaj viersii, proźvišča raspaŭsiudziłasia dziakujučy ravinam, jaki paśla pahromaŭ u zachodnieniamieckim horadzie Špajery ŭ CHI stahodździ raśsialalisia pa susiednich krainach.
Ale habrejskich tradycyj Šapiry nie trymalisia, uzhadvajuć viaskoŭcy. Zrešty i inšych viaskoŭcaŭ relihijnymi nazvać składana — u Račeni dahetul niama nivodnaj carkvy.
* * *
Pieršy čas u Hrodnie Šapira žyŭ u ścipłaj haścinicy. A paśla abłvykankam adrestaŭravaŭ šykoŭny asabniak u centry horada.
* * *
Chatu ŭ Račeni Šapiry pradali, kali pierajazdžali ŭ stalicu.
* * *
Siamion Šapira
Naradziŭsia ŭ 1961 u vioscy Račeń na Lubanščynie. Skončyŭ Biełaruski dziaržaŭny instytut narodnaj haspadarki (1983). Pracavaŭ hałoŭnym ekanamistam i staršynioj kałhasaŭ u Dziaržynskim rajonie. U 1999—2004 — u struktury Ministerstva sielskaj haspadarki, u 2004—2008 — hienieralny dyrektar ahrakambinata «Dziaržynski». U 2008—2010 — ministr sielskaj haspadarki. U 2010-2013 — staršynia Hrodzienskaha abłvykankama, ź listapada 2013 — staršynia Minskaha abłvykankama.
* * *
Apytanka
Bondarava abrynułasia na muziej Janki Kupały i mastaka Sušu23
Kamientary