Aŭstryja i Viena ŭ žyćci viadomych biełarusaŭ

Nižej – pra adzin piśmieńnicki dzień u Vienie, novy raman, tvorčaść, budučyniu, hrošy i ehaistyčnuju misiju Marcinoviča-piśmieńnika.

Siarhiej Hudzilin, fatohraf NN

Z čaho pačaŭsia dla ciabie hety horad? I jak tak vyjšła, što jon staŭ tabie nie čužym?


Pa zaprašeńni Vienskaha litaraturnaha doma ja ŭpieršyniu pryjechaŭ u Vienu ŭ 2014-m na prezientacyju niamieckaha pierakładu svajho pieršaha ramana «Paranoja». Heta byŭ tolki pačatak, horada ja jašče nie viedaŭ.

Ja byŭ u litaraturnym tury paśla vychadu knihi ŭ vydaviectvie Voland & Quist. Zvyčajna paśla vychadu knihi ŭ surjoznym vydaviectvie jano nakiroŭvaje ciabie ŭ tur. Toj tur uklučaŭ u siabie Bierlin, Vienu, Ciurych, Lejpcyh i dziasiatak inšych haradoŭ.

Jeździŭ ja tydni dva, i novy horad sustrakaŭ mianie amal kožny dzień. U takim tempie tabie nie da pryhažości jeŭrapiejskich stalic. Ty prosta molišsia, kab tvoj hatel byŭ niedaloka ad vakzała. Paśla ty prychodziš spać, i nazaŭtra ŭ ciabie novy horad — i ŭsio paŭtarajecca.

Užo paźniej ja atrymaŭ mahčymaść pracavać nad manahrafijaj pra Šahała ŭ adnym ź instytutaŭ Vieny. Praź miesiac ja viedaŭ hety horad nie horš za Minsk.



Ty źmianiŭ mnostva haradoŭ. I heta nie časovyja vandroŭki. Dzie žyvie tvajo sapraŭdnaje ja?


Da hetych źmienaŭ ja ŭžo pryzvyčaiŭsia. Ja paŭsiul inšy. Ja ž i ŭ Biełarusi taksama nie svoj. Ja svoj u ciahniku ci samalocie, u darozie… Majo Ja — u movie i ŭ tekstach. Navat žyvoj kamunikacyi, jak srodku ŭzbahačeńnia, mnie ŭžo nie tak važna mieć šmat.

Struktura adnosin u takich ludziej, jak ja, jakija vandrujuć, jakija inšyja paŭsiul, zusim nie takaja. Ty navat užo siabruješ pa-inšamu. U mianie jość siabar, ź jakim my kamunikujem raz na 5 hod. I my ŭsio roŭna adčuvajem siabie siabrami.

Pra Vienu

Z čaho pačaŭsia dla ciabie hety horad? I jak tak vyjšła, što jon staŭ tabie nie čužym?

« Ja PAŬSIUL INŠY.
Ja I Ŭ BIEŁARUSI
TAKSAMA NIE SVOJ.
MAJO Ja — U MOVIE
I Ŭ TEKSTACH »

Jak vyhladała praca ŭ Instytucie?



U Vienskim instytucie humanitarnych navuk mnie vyłučyli ŭłasny pracoŭny kabiniet. Sama ŭstanova śpiecyjalizujecca na pahłyblenych daśledavańniach u halinie humanitarnych navuk.

Pieršaja zadača dla maładoha navukoŭca — navučycca rabić prezientacyju svajho daśledavańnia i vysłuchoŭvać krytyku. Tut ja ŭpieršyniu daviedaŭsia, što takoje vienski styl prezientacyi. Ty musiš vyjści z papierkami i pa ich čytać. Nijakich słajdaŭ, prajektaraŭ, paŭerpojntaŭ…

Paśla dakłada — sieans pytańniaŭ: spačatku zadajuć pytańni prafiesary, potym — dacenty, potym — usie astatnija. Univiersiteckaja ijerarchija tut nie pusty huk. Ty navat adrazu nie možaš siabravać z navukoŭcami, jakija majuć vyšejšuju za ciabie stupień. Pieršy čas ja siabravaŭ z takimi ž skulerami z Uschodniaj Jeŭropy, jak i sam ja.



My ŭvajšli praz paradny ŭvachod i leśvicu, zasłanuju čyrvonym suknom. Mahu spytać pra jaje asabistuju detal i simvalizm dla ciabie?


Ty ŭzdymaješsia, i jana rypić pad nahami, i čyrvony kilim skradaje huk krokaŭ i navat pachnie tam staroj jeŭrapiejskaj škołaj. Jana pakidaje adčuvańnie sapraŭdnaj cytadeli akademičnych tradycyj.

Instytut

Prafiesija sučasnaha piśmieńnika znutry. Jakim čynam heta vyhladaje ŭ ciabie?



U niejki momant ja zrazumieŭ, što biełaruskamu piśmieńniku pracavać ź litaraturnymi ahientami z Maskvy — značyć być častkaj ruskaj litaratury.
U bankaŭskaj śfiery heta, naprykład, niavažna — pieršyja jeŭrapiejskija banki, darečy, źjavilisia na terytoryi, što ŭvachodziła ŭ Aŭstra-Vienhryju — bank Rajfajziena.

Tamu ja prosta ŭziaŭ i napisaŭ mejł niamieckamu litaraturnamu ahientu Tomasu Vidlenhu. Vielmi prosty pa formie list, dzie ja pytajusia, ci moža być zacikaŭlenaść u jaho, kab pračytać maje teksty. Heta było da vychadu «Movy», 5 hadoŭ tamu. Tady ŭ mianie było 3 ramany. Jon admoviŭ i paprasiŭ pačakać.

U minułym hodzie ź Ciurycha ja znoŭ vyjšaŭ na Vidlenha i prapanavaŭ niekalki tekstaŭ. Jon pračytaŭ usie i adkazaŭ, što my hatovyja da padpisańnia ahienckaj damovy. Ciapier jon čakaje «Noč» u pierakładzie na ruskuju. Siońnia, kali my ŭ Vienie, atrymaŭ vielmi važnaje paviedamleńnie, što pierakład uzialisia aceńvać ruskija vydaŭcy. Im ja pišu sam. Ahient pracuje z usim astatnim litaraturnym śvietam.



Hrošy i adnosiny ź imi: čym zarablaje sučasny biełaruski piśmieńnik?


Bahaty nie toj, chto šmat zarablaje, a toj — kamu nie šmat patrebna. Asnoŭnaja maja inviestycyja i rastraty — vandroŭki. Asnoŭnaja častka piśmieńnickich zarobkaŭ prypadaje na pierakłady knih i ekranizacyj. Taksama publicystyka. Viadu kałonku ŭ niamieckamoŭnaj Zeit.


Pra hrošy. Maju rachunak dla zamiežnych hanararaŭ u Priorbanku. Klijentam staŭ vypadkova: pabačyŭ u minskim lifcie buklet z typovym žanočym aŭstryjskim vobrazam. Heta było na Kalvaryjskaj.

Prafiesija piśmieńnika

Viena ŭ tvorčaści Marcinoviča, jak mnie bačycca, — Šahał i Skaryna. Pra adnaho ty pisaŭ tut knihu, pra druhoha, paśla teatralnaha dośviedu, — pjesu. Davaj z maładziejšaha — čamu Mark?



U lustry jaho bijahrafii možna pabačyć losy ŭsich nas. Usich, chto niešta aktyŭna robić, žyvučy tut. Jon apynuŭsia ŭ Paryžy ŭ vielmi dobry momant, kali Matys i Siezan užo nie padavalisia skandalnymi mastakami. U toj momant Šahał byŭ nie toje kab papularnym. I voś chłopčyk ź Viciebska, pabačyŭšy Łuŭr, jedzie da siabie damoŭ i kultyvuje sučasnaść tut. Nie ŭsie hatovyja byli heta pryniać. Navat maładziejšyja vučni.



Čamu Francišak?



Skaryna? Dyk tamu ž, čamu i Šahał: vielmi ikaničnaja bijahrafija. Pjesa pišacca zusim pa-inšamu: tam aŭtaram kirujuć hieroi. Kali jany prydumany trapna, jany pačynajuć bałbatać i ich užo nie strymać, nie spynić, nie suniać.

«Karjera Doktara Raŭsa» była napisana ŭ 2016 hodzie, i heta sproba pieranieści padziei Skarynavaj bijahrafii ŭ sučasnaść u krychu madyfikavanuju jaje viersiju. U 2017-y hod, u jakim nichto nie vynajšaŭ drukavanych knih. I voś «startapier» Skaryna ciahajecca pa ofisach i ŭhavorvaje ŭkłaścisia ŭ hetuju vynachodku. U knihu. Tłumačyć, čamu knižka — štuka karysnaja.

Praciahniem pra vybitnych. Jak doŭha biełaruskaja mas-kultura budzie jašče ekspłuatavać i chajpić «kłasičnych» biełaruskich hierojaŭ? Bo ja niejak užo stamiŭsia ad školnaj prahramy. Moža, dosyć i patrebny inšyja? Ci heta zvyčajny praces u łakalnych kulturach?



Dyk u tym ža i prykoł, što ŭ biełaruskaj kultury jakraz pamiać niadoŭhaja i jaje treba reanimavać. Nam treba napampoŭvać sučasnym žyćciom usich «adlitych u bronzie» hierojaŭ. Skaryna siońnia — heta pomnik la biblijateki. A musić być žyvym čałaviekam, bo jon ža — taki ž, jak i ty, jak ja. Heta jak Haj Ryčy, jaki stavić Šerłaka Chołmsa ci lehiendu pra Karala Artura. I stavić tak, što heta jak by adrazu pra sučasnaść. Kali my «ŭspomnim» Skarynu, kali ŭviadziom u kulturny abarot i zasvoim Damiejku — tady možna budzie dumać i pra novych.

Architektura stvareńnia tekstu. Jak heta ŭsio pracuje ŭ ciabie?



Spačatku ŭźnikaje ideja. Ideja, jakaja ŭtrymlivaje ŭ sabie ŭsie siužetnyja chady i cełyja kompleksy pytańniaŭ. Što budzie, kali ŭsie hadžety zhasnuć? Što budzie, kali adnojčy nie ŭzydzie sonca? Što budzie, kali vakoł nas zapanuje ciemra? Ty ŭjaŭlaješ sabie niejki śviet.


U im jość ty?


Nie, nie. Ty, jak realny čałaviek, pry vytvareńni ramana prosta nie isnuješ. Ja navat i nie pišu adrazu. Ideja ŭspychvaje ŭnutry mianie. I ŭsio pačynajecca z hieroja… Papiaredni raman, «Voziera radaści», uźnik ź idei pra dziaŭčynu, jakuju nichto nie lubić, jakuju nie lubić baćka. Zvyčajnaj dziaŭčyny, jakaja nie vielmi ŭražvaje, jakaja pachodzić z zamožnaj siamji i prahnie lubovi. I bolš ničoha niama. Takija pačućci navat nie treba zapisvać.

Paśla minaje 2−3 hady, kali ja prosta žyvu z hetymi dumkami. Paśla prosta sychodziacca zorki, nastupaje prydatny dla pisańnia čas, čas, kali jość prastora biez zališniaj kamunikacyi, bieź internetu…

Ź Jasiaj ja žyŭ 2 hady. Adnojčy jechaŭ u Vilniu, nie było vajfaju, i ja prosta adkryŭ noŭt i pačaŭ zapisvać sinopsis. Usio toje, što za 2 hady abdumałasia. Try staronki strukturavanaha tekstu. Adrazu pa častkach. I paśla hetaha treba navat nie dazvalać sabie dumać pra hety fajł. Ja prosta bekaplu jaho sabie ŭ archiŭ elektronnaj pošty. I hety fajł, dumki ab im, pavinny ŭžo ŭsprymacca jak tvoj ułasny dośvied. Bo takich fajłaŭ u ciabie — dachalery.

Noč. Šosty raman Marcinoviča. Jak jon uźnik i ab čym ty tam havoryš?



Adnojčy ŭnačy ja nie moh spać,
i ŭ śviatle lichtaryka ad čytałki prymroiŭ suśviet, u jakim zhaśli ŭsie hadžety, a ad našaj tatalnaj padłučanaści ničoha nie zastałosia. Za voknami była ciemra, mnie čamuści było niespakojna. I ja ŭ paŭśnie pabačyŭ hieroja, jaki idzie praz noč pa Biełarusi, jakaja stała nahadvać ci to kazačnaje Siaredniaviečča, ci to Hieradotavu praŭdu.

Heta pryduma źjaviłasia, moža, piać hadoŭ tamu. Dva hady tamu byŭ zanatavany siužet. I voś u minułuju viasnu ja sieŭ za raspracoŭku ramana. Jon pisaŭsia spačatku ŭ Ciurychu, potym — u Vilni i Minsku. Napisany pa-biełarusku. Pravobrazam było pačućcio, stan. Ściudzionaja noč, niaŭtulnaść, stoma i niebiaśpieka.

Raman budzie fantastykaj, ale, zdajecca, fantastyki takoha kirunku pakul niama nie tolki
ŭ biełaruskaj, ale i ŭ suśvietnaj litaratury, ja chacieŭ vynajści niešta svajo. Mnie było kamfortniej žyć u tym śviecie. Kamfortniej časam, čym być tut i ciapier. Ja špacyravaŭ ciomnymi načami pa roznych haradach i vychoplivaŭ maleniečkija detalki ciomnaha śvietu.

Uryvak z novaha ramana Viktara Marcinovča. Drukujecca ŭpieršyniu i sa zhody aŭtara.

Kali «Palaŭničym na śniezie» Brejhiela niechta vyklučyŭ śviatło, a sažałku ŭnizie pahorka ščylna atačyŭ pałatkami handlaroŭ z zoračkami śviečak, dyk atrymałasia b panarama «Pan Knižnik i pani Hierda vychodziać da rynka». Pan knižnik — kožny z markotnych sialan, što spuskajucca da voziera. Pani Hierda — lubaja z čornych sabačyn, jakija supravadžajuć niaŭdałych palaŭničych.

Toje, što Brejhiel dakładna pasuje da hetaha horada, ja zrazumieŭ jašče ščaślivaj paroj śvitankaŭ i źmiarkańniaŭ. U Minska zaŭsiody byŭ Brejhielevy śnieh, Brejhielevy minaki i Brejhielevy drevy.

Nad prastakutnym vozieram navisaje vieličnaja «Zvanarnaja vieža» — vysokaja truba sparachniełaha dy daŭno razrabavanaha zavoda. Mienavita adsiul Hacak štoraz abviaščaje nadychod ranicy i viečara. Adrazu za zavodam pačynajecca pamiežnaja ścienka, što adździalaje našyja ziemli ad Kalvaryi. Sam rynak — centr hramadskaha, palityčnaha i zabaŭlalnaha žyćcia Hrušaŭki. Što praŭda, zabavaŭ tut mała: kropki z roznymi hatunkami brahi, hazieta «Hazieta» dy koŭzanka, zładžanaja na prastakutnym staŭku.

Novaja kniha