Zakuliśsie Lublinskaj unii: da čaho pryviała «pahłyblenaja intehracyja» z Polščaj u pazicyi słabiejšaha
455 hadoŭ tamu, u piatnicu 1 lipienia 1569 hoda, u karaleŭskim zamku ŭ Lublinie pany-rada dy ziemskija pasły Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i Karony Polskaj svajoj prysiahaj zaćvierdzili damovu ab dziaržaŭnaj unii. Vialikaje Kniastva, abiaskroŭlenaje Inflanckaj vajnoj z Maskovijaj, pavodle ŭmovaŭ unii musiła źniknuć z palityčnaj karty Jeŭropy jak asobnaja dziaržava. A pierad hetym karol Žyhimont Aŭhust zabraŭ ad VKŁ terytoryi Padlašša i Ukrainy dy dałučyŭ ich da Polščy. Jak na ŭsio heta reahavała elita Vialikaha Kniastva?
Jan Matejka. Lublinskaja unija. (Hladzi razbor karciny ŭ numary 6 «Našaj historyi» za 2019 hod).
Archivy zachavali šmat pryvatnaj karespandencyi mahnataŭ i šlachty VKŁ taho času. Aŭtary listoŭ ščyra vykazvalisia pra losavyznačalnyja padziei, što razhortvalisia ŭ ich na vačach i ŭ jakich jany sami choćki-niachoćki musili brać udzieł. Dyk čym była «pahłyblenaja intehracyja» ŭzoru XVI stahodździa dla našych prodkaŭ: trahiedyjaj ci ździajśnieńniem mary? Damo im słova.
Kłubok supiarečnaściaŭ
Usie 1560-ja hady pamiž VKŁ i Karonaj išli ciažkija pieramovy ab umovach novaj unii. Elita Vialikaha Kniastva chacieła tolki vajenna-palityčnaha sajuzu z Polščaj, kab atrymać dapamohu ŭ baraćbie z Maskoŭskaj dziaržavaj. Karonnaja ž šlachta vystupała za inkarparacyju VKŁ u skład Karony. Heta supadała ź intaresami karala i vialikaha kniazia. Žyhimont Aŭhust, apošni ź Jahiełonaŭ, nie mieŭ naščadkaŭ mužčynskaha połu i chacieŭ zachavać sajuz VKŁ i Polščy navat paśla zhasańnia dynastyi.
Unijny sojm išoŭ bolš za paŭhoda, da 12 žniŭnia 1569 hoda. Jon pačaŭsia ŭ Lublinie 10 studzienia. Adnak supiarečnaści pamiž karonnaj i vielikakniažackaj delehacyjami pryviali da taho, što ŭ noč na 1 sakavika pradstaŭniki VKŁ źjechali, navat nie papiaredziŭšy pra svaje namiery karala. Vyniki hetaha demaršu byli dla VKŁ katastrafičnymi: Žyhimont Aŭhust svaim rašeńniem dałučyŭ da Polščy Vałynskaje, Padlašskaje i Bracłaŭskaje vajavodstvy, jakija raniej uvachodzili ŭ skład VKŁ.
Pasły Vialikaha Kniastva vymušanyja byli viarnucca ŭ Lublin, kab praciahnuć pieramovy.
I spadziavańni, i piesimizm
Inkarparacyja Padlašša i častki ŭkrainskich ziamiel stała niečakanaściu. Palityčnaja elita VKŁ nie mieła płana dziejańniaŭ dla takoj situacyi.
Chtości prapanoŭvaŭ sklikać paspalitaje rušańnie dla abarony ad palakaŭ, inšyja schilalisia da pieramoŭ z manarcham i pošukaŭ kampramisu. Byli i spadziavańni, što Žyhimont Aŭhust pierahledzić svajo rašeńnie. U krasaviku dvorny maršałak, padkancler VKŁ Astafiej Vałovič pisaŭ da bracłaŭskaha vajavody i vykanaŭcy abaviazkaŭ dvornaha hietmana VKŁ Ramana Sanhuški: «Mam nadzieju ŭ Bozie, že sia [Vialikaje Kniastva Litoŭskaje] paratuje» (što ŭratujecca).
Adnak nastroi vielikakniažackaj mahnateryi rabilisia ŭsio bolš piesimistyčnymi. Vilenski vajavoda, kancler Mikałaj Radzivił Rudy 1 červienia ŭ liście da Mikałaja Kryštafa Radziviła Sirotki adkryta kazaŭ, što «Kniastva Litoŭskaje hinie abo ŭžo zahinuła», a samu palityčnuju situacyju, u jakoj akazałasia dziaržava, nazyvaŭ «našaj litoŭskaj biezdańniu».
Pry kancy maja ŭ Lublin stali źjazdžacca pradstaŭniki Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Ich nastroi taksama byli dalokimi ad aptymizmu. Faktyčny kiraŭnik vielikakniažackaj delehacyi na Lublinskim sojmie ŭletku 1569 hoda, žamojcki starasta i ziemski maršałak Jan Chadkievič, źviartajučysia da Mikałaja Radziviła Rudoha, davoli jaskrava vykłaŭ svaje adčuvańni ŭ toj momant: «Da čaho biednaja i niaščasnaja Reč Paspalitaja (tut i dalej pad Rečču Paspalitaj u pierapiscy majecca na ŭvazie VKŁ. — U. P.) naša pryjšła i z časam jašče bolš prychodzić, taho mnie Vašaj Miłaści, majmu miłaścivamu panu, pisać nie patrebna, bo pan usie hetyja rečy sam dobra viedaje. I taki niezvyčajny bol achoplivaje serca žacham, hledziačy na toje, što z nami adbyvajecca».
Darečy, sam Mikałaj Radzivił Rudy ŭ Lublin bolš nie viarnuŭsia. Aficyjna jon tłumačyŭ manarchu svaju adsutnaść na sojmie chvarobaj. Adnak pryvatnyja listy śviedčać, što vilenski vajavoda bajkatavaŭ pasiadžeńni sojma.
«Ja takoha prymusu abo niaščaścia mahu i doma dačakacca!» — pisaŭ jon 30 maja.
«Ci varta na što dobraje spadziavacca pa toj našaj niazhodzie…»
Tahačasny stan palityčnaj elity VKŁ nie praročyŭ stanoŭčych vynikaŭ. Elita była padzielenaja na hrupoŭki i nie mieła adzinaha płana dziejańniaŭ.
Heta asłablała jaje pazicyi ŭ pieramovach. Nakiroŭvajučysia ŭ Lublin, u kancy maja Jan Chadkievič pisaŭ Mikałaju Radziviłu Rudomu: «Jak razumny čałaviek, sam bačyš, jakija płany jość u dačynieńni da nas i ci varta na što dobraje spadziavacca pa toj našaj niazhodzie». A ŭžo ŭ samim Lublinie žamojcki starasta i ziemski maršałak nieadnojčy paŭtaraŭ: «Pryjazdžaj, Vaša Miłaść, dla ratavańnia toj biednaj Rečy Paspalitaj, bo nivodnaj nadziei na tych, ź jakimi źjechalisia, nie majem…» Zrešty, Radzivił adnosna hetaha i sam nie mieŭ nijakich iluzij: «Jakaja siońnia pamiž nami zhoda, toje i ślapy moža bačyć».
Uviesnu 1569-ha šlachta, jakaja mieła majontki ŭ Padlaššy i na Vałyni, pavinna była prysiahnuć na viernaść karalu i Karonie. Za admovu joj pahražała pazbaŭleńnie pasad i kanfiskacyja ŭładańniaŭ. I heta byli nie pustyja słovy: Žyhimont Aŭhust pazbaviŭ pasad padlašskaha vajavodu Vasila Tyškieviča i padlašskaha kaštalana Ryhora Tryznu, jakija zaŭparcilisia.
Prysiaha pakazała, jaki raskoł panavaŭ siarod vielikakniažackaha šlachiectva. Jak adznačaŭ Jan Chadkievič, «adnyja choć nie rady, ale musiać, druhija ž nasustrač tamu biahuć». Pryčym žadańnie dałučycca da Karony adznačałasia navat na tych ziemlach, jakija mieli zastacca ŭ składzie VKŁ. U pačatku traŭnia Astafiej Vałovič paviedamlaŭ, što siarod šlachty Bieraściejskaha pavieta jość značnaja kolkaść asobaŭ, hatovych dałučycca da Polščy. Na paviatovym sojmiku 10 traŭnia bieraściejskija pasły atrymali ad miascovaj šlachty adnaznačny nakaz: «Zahadała bracija nie viartacca dadomu bieź jakoj-niebudź unii. Z tym dadatkam, što nie choča adryvacca ad bratoŭ svaich, panoŭ vałynskich».
Takaja pazicyja tolki ŭzmacniała razhublenaść palityčnaj elity VKŁ. Ziemski padskarbi, pisar Mikałaj Naruševič z žalem pisaŭ ź Lublina: «Kali tak i ź inšych pavietaŭ vyrašyli adryvacca ad toj niaščasnaj svajoj Ajčyny, to nie viedaju, z čym užo zastaniemsia!»
Z druhoha boku, pytańnie prysiahi na viernaść Karonie vyjaviła dy ŭzmacniła hłybokija patryjatyčnyja pačućci ŭ inšaj častki vielikakniažackaj mahnateryi. Radzivił Rudy zaklikaŭ stryječnaha plamieńnika Mikałaja Kryštafa Radziviła Sirotku jak maha daŭžej uchilacca ad prysiahi sa svaich vałynskich majontkaŭ i padkreślivaŭ: «Jak Radzivił i pryrodžany litvin, a nie padlašanin abo vałyniec, suprać svajoj Rečy Paspalitaj, u jakoj Vaša Miłaść naradziŭsia, prysiahać nie pavinien». Vilenski vajavoda nahadvaŭ maładomu svajaku pra rolu Radziviłaŭ u historyi Vialikaha Kniastva: «Z hetaj prysiahaj adstupiš ad Ajčyny, u jakoj prodki tvaje, moj miły plamieńnik, žyvučy, jaje na plačach svaich nasili, ścierahli, abaraniali, ab joj railisia i tak jaje cełaj nam, svaim naščadkam, pakinuli». Padobny dziaržaŭny patryjatyzm možna było zaŭvažyć siarod mahnateryi roznaha etničnaha pachodžańnia. I dla «litvinaŭ» Radziviłaŭ, i dla «rusinaŭ» Chadkievičaŭ Vialikaje Kniastva Litoŭskaje było «svajoj Rečču Paspalitaj», heta značyć «svajoj respublikaj».
Nadziei ŭžo niama
Paśla viartańnia ŭ Lublin vielikakniažackich radnych panoŭ i ziemskich pasłoŭ Žyhimont Aŭhust nanios udar, jaki «dabiŭ» delehacyju VKŁ.
Karaleŭskim pryvilejem ad 5 červienia da Karony Polskaj była dałučana jašče i Kijeŭščyna. Listy, jakija dasyłali ź Lublina radnyja pany vilenskamu vajavodu, śviedčyli, što nadziej na paśpiachovaje dla VKŁ praviadzieńnie dalejšych pieramoŭ adnosna ŭmovaŭ unii ŭ ich užo niama. Jan Chadkievič pisaŭ: «Usie spravy našyja pa-raniejšamu iduć da horšaha. I nie viedaju, kab [my] čamu mahli ŭžo pieraškodzić».
Paśla niekalkich dzion ciažkich pieramoŭ z palakami, 11 červienia, Mikałaj Naruševič acharaktaryzavaŭ palityčnuju situacyju ŭ Lublinie jak «apošniuju miažu pieršaj Rečy Paspalitaj našaj», a samo Vialikaje Kniastva nazyvaŭ «biednaj dziaržavaj».
Chto vinavaty?
Vinu za adarvańnie Padlašša i Vałyni mahnaty VKŁ uskładali na palakaŭ.
Žyhimonta Aŭhusta na toj momant niepasredna ni ŭ čym nie abvinavačvali.
Jašče ŭ kancy maja krajčy VKŁ Kryštaf Radzivił Piarun prasiŭ Radziviła Sirotku paviedamić jamu, «da jakoha kanca naš narod litoŭski z-za zyčlivaści da nas panoŭ bratoŭ našych [palakaŭ] tam u Lublinie pryjdzie».
Mikałaj Radzivił Rudy nie vieryŭ, što palaki chočuć raŭnapraŭnaj unii pamiž dziaržavami: «…Adnak što sabie palak utvaryŭ da svajho dabra, a na majo zło, toje ty, litvin, prysiahni, pryznaj, paćvierdzi jaho viaršenstva nad taboj i svajo paddanstva jamu».
Jan Chadkievič aburaŭsia, što palaki, adabraŭšy ŭ Vialikaha Kniastva «ŭsich ludziej», nie chočuć dapamahać suprać ahresii Maskoŭskaj dziaržavy: «A toje [robiać], tak razumieju, dla chutčejšaha našaha vyniščeńnia».
Pastupova prychodziła i razumieńnie, što padlašskaja dy ŭkrainskaja šlachta była zusim nie suprać pakinuć Vialikaje Kniastva i ŭvajści ŭ skład Karony. Mikałaj Naruševič 11 červienia 1569 hoda pisaŭ Mikałaju Radziviłu Rudomu: «Užo ab padlašanach zusim nie sumniajusia, što sami prahnuli taho adarvańnia. Adnak i ab panach-vałyncach taksama baču, što nijakaha vialikaha hvałtu na sabie nie mieli, adnak sami paśpiašalisia da taho».
Čym tłumačyłasia takaja pazicyja padlašskaj i ŭkrainskaj šlachty? Pryčyny byli roznyja. Najpierš, u Polščy šlachta mieła bolš mahčymaściaŭ, čym u VKŁ. Dla ŭkrainskaj i padlašskaj šlachty palityčnyja vyhady pieravažvali vialikalitoŭski patryjatyzm. Na Padlaššy ž zdaŭna byli raspaŭsiudžany polskaje prava i polskaja mova, u vyniku čaho da 1560-ch bolšaść miascovaha šlachiectva apalačyłasia. Da taho ž u hetym etnična źmiešanym rehijonie było šmat i etničnych palakaŭ, u tym liku i siarod šlachty. Mienavita tamu ideja dałučycca da Polščy atrymała tut šyrokuju padtrymku.
U svaju čarhu, šlachta i mahutnyja kniažackija rody Vałyni spačatku zaniali pazicyju čakańnia. Nie ŭbačyŭšy, adnak, niejkich rašučych krokaŭ z boku palityčnaj elity VKŁ, jany vyrašyli pahadzicca na dałučeńnie da Karony i ŭžo ŭ jaje składzie zabiaśpiečyć svaje intaresy pry zachavańni sacyjalna-palityčnych pravoŭ dy volnaściaŭ. Isnavali spadziavańni, što macniejšaja ŭ vajennym i ekanamičnym płanie Polšča zdoleje bolš efiektyŭna abaranić ukrainskija ziemli, asabliva Kijeŭščynu, ad razburalnych nabiehaŭ krymskich tatar.
Taksama imavierna, što miascovaja elita raźličvała na pavieličeńnie svajho palityčnaha značeńnia mienavita ŭ «demakratyčnaj» Karonie, a nie ŭ Vialikim Kniastvie, usia ŭłada ŭ jakim naležała faktyčna dvum mahnackim rodam — Radziviłam i Chadkievičam. U lubym razie vyhladaje, što dla vałynskaj šlachty heta byŭ chutčej palityčny vybar u nadzvyčajnaj situacyi, čym ustojlivaje idejnaje žadańnie źmianić dziaržaŭnuju prynaležnaść.
Vidać, asabliva kryŭdna było delehacyi VKŁ ad uśviedamleńnia fakta, što dałučeńnie da Polščy Kijeŭščyny adbyłosia šmat u čym pa inicyjatyvie vałynskaj šlachty. «…Niekatoryja vałynskija pasły raili, kab Karol Jaho Miłaść, kali ŭžo Vałyń dałučyŭ da Polščy, kab i Kijeŭ taksama [dałučyŭ], pakolki nie da Rusi, ale da Vałyni naležyć», — paviedamlaŭ u Vilniu Jan Chadkievič. Žamojcki starasta nie strymlivaŭsia na sojmavych pasiadžeńniach, charaktaryzujučy šlachtu VKŁ, jakaja padtrymała inkarparacyju ŭ skład Polščy: «Tyja, chto ŭžo sam da Karony dałučyŭsia, učynili heta jak niejkija raby, nie ŭžyvajučy svaich volnaściaŭ i svabod».
Hniało patryjotaŭ VKŁ toje, što karol i polskija pany viaduć da zaklučeńnia unii biez zhody Vialikaha Kniastva, nie źviartajučy ŭvahi na jaho pryvilei i volnaści. Radzivił Rudy ŭ liście da Ramana Sanhuški zaklikaŭ palityčnuju elitu da aktyŭnych dziejańniaŭ, kab manarch ich «jaka chłopaŭ, a nie šlachty palakam nie daravaŭ». A Jan Chadkievič kazaŭ, źviartajučysia da karala na adnym z sojmavych pasiadžeńniaŭ: «Ab ludziach volnych i prystojnych nichto ničoha zavočna vyrašać nie moža». Adnak pratesty hetyja nikoha nie chvalavali.
Bitva prajhranaja, ale baraćba praciahvajecca
Toje, nakolki blizka da serca prymali mahnaty-patryjoty inkarparacyju VKŁ, ilustruje nastupny vypadak.
U červieni trocki kaštalan Juryj Chadkievič na sumiesnym abiedzie ź Janam Chadkievičam i sandeckim kaštalanam Jarašam Asalinskim zajaviŭ, što z-za lubovi da svajoj Ajčyny jon nie choča dačakać unii, jakaja «nam prynosić takuju zhubu». U toj ža dzień Juryj Chadkievič pamior ad insultu.
Navat paśla padpisańnia akta unii častka mahnateryi supraciŭlałasia joj — prynamsi, na słovach. Tak, braty kijeŭski biskup Mikałaj Pac i viciebski kaštalan Pavieł Pac, jakija ŭ lipieni 1569-ha znachodzilisia ŭ Zelvie i pierasyłali Radziviłu Rudomu infarmacyju pra padziei ŭ Lublinie, ź vidavočnaj pahardaj adhukalisia pra toje, «što druhija tam, u Lublinie, zrabili matcy našaj Rečy Paspalitaj». Nadzvyčaj admoŭna pastaviŭsia da padpisańnia ŭnijnaha akta i sam vilenski vajavoda. Ź lista Mikałaja Naruševiča my viedajem, što Mikałaj Radzivił Rudy aceńvaŭ uniju jak «pachavańnie i zabojstva na viečnyja časy volnaj i ŭdzielnaj Rečy Paspalitaj, niekali Vialikaha Kniastva Litoŭskaha». Ź vialikim žalem jon užo ŭ kastryčniku 1569 hoda pisaŭ pra «Reč Paspalituju litoŭskuju, kali jana jašče kali-niebudź budzie tym imieniem nazyvacca».
Zastavałasia chiba tolki nadzieja na niabiesnyja siły. 27 lipienia, pry kancy Lublinskaha sojma, Vałovič pisaŭ da Radziviła Rudoha: «Kali lepš być nie mahło, to … Panu Bohu musim daručyć, jaki ŭmieje znoŭ stvarać i vypraŭlać paškodžanaje».
Tym bolš, choć razhublenaja i raskołataja palityčnaja elita VKŁ nie zdoleła supraćstajać rašučym zachadam manarcha i polskaj šlachty, Lublinski sojm 1569 hoda nie stvaryŭ «adzinaje niepadzielnaje i nieadroznaje cieła», jak było abvieščana ŭ padpisanym akcie unii. A heta davała Vialikamu Kniastvu Litoŭskamu šanc zachavać u składzie novaŭtvoranaj Rečy Paspalitaj elemienty ŭłasnaj dziaržaŭnaści.
* * *
Karotkaja historyja polska-litoŭskaj intehracyi
Lublinskaja unija, zaklučanaja pamiž Karaleŭstvam Polskim i Vialikim Kniastvam Litoŭskim 1 lipienia 1569 hoda, faktyčna likvidavała VKŁ — zrešty, jak i Karaleŭstva Polskaje, — jak asobny subjekt tahačasnych mižnarodnych adnosin. Zamiest hetaha była stvorana sajuznaja dziaržava pad nazvaj Reč Paspalitaja — farmalna raŭnapraŭnaja fiederacyja «abodvuch narodaŭ», ale ź jaŭnym daminavańniem polskaha boku.
Jakoje było nie tolki palityčnym, ale i kulturnym — pałanizacyja elity Vialikaha Kniastva, užo vielmi zaŭvažnaja i da unii, paśla 1569 hoda tolki nabrała razmachu. U vyniku naprykancy isnavańnia Rečy Paspalitaj mnohija mahnaty i šlachta VKŁ, choć i zachoŭvali adčuvańnie admietnaści, užo i sami achvotna zvali siabie palakami, a svaju dziaržavu — Polščaj. Chaj sabie i ŭkładajučy ŭ hetyja akreśleńni nie zusim etničny sens.
Da Lublinskaj unii litviny i palaki pryjšli nie za adzin hod i navat nie za adno dziesiacihodździe. Pačynajučy z kanca XIV stahodździa pamiž Vialikim Kniastvam Litoŭskim i Karaleŭstvam Polskim było zaklučana niekalki miždziaržaŭnych pahadnieńniaŭ, jakija mieli ŭ svajoj naźvie słova «unija»: Kreŭskaja unija 1385 hoda, Vilenska-Radamskaja — 1401-ha, Haradzielskaja — 1413-ha, Haradzienskaja —1432-ha, Krakaŭska-Vilenskaja — 1499-ha, Mielnickaja — 1501-ha.
Pieršyja čatyry zhadanyja unii byli pahadnieńniami nie tak ab dziaržaŭnym, jak ab dynastyčnym sajuzie, choć polskaja arystakratyja zaŭsiody trymała ŭ hałavie spadziavańnie na poŭnuju inkarparacyju VKŁ u skład Karaleŭstva Polskaha. U akcie Kreŭskaj unii 14 žniŭnia 1385 hoda vialiki kniaź litoŭski Jahajła, jakoha palaki zaprasili na svoj tron, apuścieły paśla śmierci karala Ludovika Vienhierskaha, navat abaviazvaŭsia «ziemli svaje Litvy i Rusi naviečna dałučyć da karony Karaleŭstva Polskaha».
Ale paśla ŭsio pajšło nie tak hładka, jak taho chaciełasia polskamu boku. Atabaryŭšysia ŭ Krakavie, Jahajła nieŭzabavie faktyčna straciŭ kantrol nad ziemlami VKŁ, jaki pieraniaŭ jahony stryječny brat Vitaŭt — uładar ź vialikimi palityčnymi ambicyjami. I kab jamu zaŭsiody spryjała vajennaja ŭdača, to, mahčyma, na hetym historyja polska-litoŭskaj intehracyi i zaviaršyłasia b. Ale ŭ 1399 hodzie Vitaŭt paciarpieŭ bujnuju parazu ad tataraŭ na Vorskle, a taksama sutyknuŭsia z unutrypalityčnymi prablemami.
U takich umovach jon byŭ vymušany ŭ 1401 hodzie pajści na zaklučeńnie novaj, Vilenska-Radamskaj unii, jakaja choć i zachoŭvała ŭ rukach Vitaŭta vielikakniažackuju ŭładu, ale pryznavała nad im viaršenstva Jahajły. Novaja, Haradzielskaja unija, zaklučanaja 2 kastryčnika 1413 hoda, peŭnyja rečy ŭdakładniała i navat karektavała na karyść VKŁ, ale ahulnaha stanovišča pryncypova nie mianiała.
Pakul byŭ žyvy Vitaŭt, to heta ŭsio nie mieła takoha ŭžo vialikaha značeńnia, bo viarchoŭnaja ŭłada Jahajły była pry im bolš farmalnaj, čym realnaj. Hałoŭnaja ž prablema była ŭ tym, što Vitaŭt nie mieŭ naščadkaŭ, a ŭnijnyja akty praduhledžvali, što ŭ takim vypadku paśla jahonaj śmierci poŭnaja ŭłada nad VKŁ musiła pierajści da Jahajły ci jahonych naščadkaŭ. U kancy žyćcia Vitaŭt sprabavaŭ vyrašyć hetuju prablemu, karanavaŭšysia na karala Litvy, ale zrabić hetaha nie paśpieŭ. Paśla jahonaj śmierci ŭ 1430 hodzie ŭ VKŁ na dva hady vybuchnuła hramadzianskaja vajna, a paśla jaje zakančeńnia 15 kastryčnika 1432 hoda była zaklučana čarhovaja, Haradzienskaja unija, jakaja zbolšaha paŭtarała ŭmovy Vilenska-Radamskaj unii 1401 hoda. U vyniku paśla zabojstva ŭ 1440 hodzie vialikaha kniazia litoŭskaha Žyhimonta Kiejstutaviča, rodnaha brata Vitaŭta, da ŭłady ŭ VKŁ pryjšoŭ syn Jahajły Kazimir. Z 1447 hoda jon paśla hibieli brata Uładzisłava staŭ taksama i polskim karalom. Z hetaha času až da 1572 hoda i VKŁ, i Polščaj kiravała dynastyja Jahiełonaŭ, prytym zvyčajna, ź niešmatlikimi vyklučeńniami, abiedźviuma dziaržavami kiravaŭ adzin i toj ža manarch.
Niekalki dziesiacihodździaŭ takaja situacyja ŭsich zbolšaha zadavalniała, tym bolš što da kanca XV stahodździa i zamiežnapalityčnaja, i ŭnutrypalityčnaja situacyja ŭ rehijonie była adnosna spakojnaj. Ale ŭ toj ža čas na ŭschodzie ŭzmacniałasia Maskoŭskaje kniastva, jakoje ŭ 1480 hodzie kančatkova skinuła ź siabie zaležnaść ad Załatoj Ardy i pačało zmahańnie za ruskija ziemli VKŁ.
Niebiaśpieka na ŭschodzie prymusiła elity Vialikaha Kniastva znoŭ šukać padtrymki z boku Polščy. Taja ž, skarystaŭšy składanuju situacyju, u jakoj apynuŭsia «bracki narod», znoŭ stała surjozna dumać pra inkarparacyju VKŁ u svoj skład. Hetaj mecie musili słužyć zaklučanyja adpaviedna 6 maja 1499-ha i 23 kastryčnika 1501-ha Krakaŭska-Vilenskaja i Mielnickaja unii. Pavodle ŭmovaŭ apošniaj, u budučyni zamiest prynamsi farmalna asobnych spadčynnych manarchaŭ musiŭ abiracca supolny karol dla dźviuch dziaržaŭ, a taksama praduhledžvałasia ŭviadzieńnie adzinaj sistemy hrašovaha abaračeńnia i praviadzieńnie adzinaj zamiežnaj i ŭnutranaj palityki. Mała biez čaho toje samaje, što paśla było ŭviedziena Lublinskaj unijaj.
Tady elitam Vialikaha Kniastva ŭdałosia adbicca ad hetych prapanoŭ — sabrany ŭ 1505 hodzie sojm VKŁ, jaki musiŭ zaćvierdzić akt unii, admoviŭsia heta zrabić. Ale heta, jak akazałasia, tolki na niekalki dziesiacihodździaŭ adciahnuła kaniec Vialikaha Kniastva Litoŭskaha jak asobnaj dziaržavy, ale nie ŭratavała jaho. U 1560-ja hady VKŁ, zmušanaje ŭstupić u raspačatuju maskoŭskim carom Inflanckuju vajnu, apynułasia ŭ jašče bolš składanaj, praktyčna bieznadziejnaj situacyi. I tut užo palaki litvinaŭ dacisnuli…
* * *
Kamientary