Pačali z cenaŭ na haz, a ciapier patrabujuć adchileńnia Nazarbajeva. Što adbyvajecca ŭ Kazachstanie
Prezident Kazachstana adpraviŭ u adstaŭku ŭrad, choć jašče ŭčora zajaŭlaŭ, što palityčny ład u krainie zastaniecca niaźmiennym. Udzielniki pratestu vyjšli z pratestam suprać pavyšeńnia cen na haz, jaki ŭ Kazachstanie šyroka vykarystoŭvajecca jak paliva dla aŭto. Abiacańni adkacić canu nazad ludziej užo nie zadavalniajuć, jany patrabujuć palityčnych źmienaŭ, najpierš, adchileńnia ad ułady Nazarbajeva i členaŭ jaho siamji. Plamieńnika Nazarbajeva, jaki byŭ pieršym namieśnikam staršyni Kamiteta nacyjanalnaj biaśpieki, adpravili ŭ adstaŭku, a jaho ličyli adnym z mahčymych pierajemnikaŭ prezidenta.
Pratesty ŭ Kazachstanie pačalisia na nastupny dzień novaha hoda i nie prahnazavalisia, asabliva takimi žorstkimi: u siecivie šmat videa brutalnych razhonaŭ demanstrantaŭ, z vadamiotami i śviatłašumavymi hranatami, sutyknieńniaŭ ź siłavikami i zachopu śpiectechniki.
Prezident Kasym-Žamart Takajeŭ paviedamiŭ, što pryniaŭ adstaŭku premjer-ministra, heta značyć, što ŭ adstaŭku adpravili ŭvieś urad. Vykonvać abaviazki premjera budzie jaho namieśnik, astatnija ministry praciahnuć pracu ŭ statusie vykonvajučych abaviazki.
Plamieńnika Nazarbajeva, jaki kantralavaŭ siłavy błok, zamienić dypłamat, jaki byŭ namieśnikam kiraŭnika administracyi Takajeva. Adchileńnie ad ułady ludziej Nazarbajeva — adno z asnoŭnych patrabavańniaŭ kazachaŭ.
Z čaho pačaŭsia pratest?
Pratesty pačalisia 2 studzienia ŭ Manhistaŭskaj vobłaści, u naftavym horadzie Žanaazien. Jaho žychary pierakryli darohu, jany patrabavali sustrečy z pradstaŭnikami ŭłady. Pryčyna była sacyjalnaja — rezka vyraśli ceny na haz, jaki mnohija kazachi vykarystoŭvajuć jak paliva dla aŭto.
Za minuły hod canu padymali niekalki razoŭ, jašče niadaŭna haz kaštavaŭ 38 tenhie za litr, a ŭ noč na 1 studzienia canu padniali da 120 tenhie. I heta nie pieršy pratest, žychary Žanaaziena aburalisia i ŭ 2020-m, a ŭ 2011-m hodzie padčas pratestaŭ zahinuła 16 čałaviek, kala 100 byli paranienyja. Tady ŭsio pačałosia z zabastoŭki naftavikoŭ, jakija patrabavali pavysić zarobki.
Kiraŭniki Žanaaziena i Manhistaŭskaj vobłaści vyjšli na pieramovy ź ludźmi, zajavili, što cana na haz moža być źnižanaja da 90 tenhie, ale pratestoŭcaŭ heta nie zadavoliła: jany zapatrabavali canu ŭ 50 tenhie.
I choć spačatku ŭłady zajavili, što heta niemahčyma, chutka źmianili svajo rašeńnie i paabiacali, što taki varyjant usio ž mahčymy. Ale heta pratest nie spyniła, ludzi vyjšli ŭžo ŭ inšych bujnych haradach: u Aktau, Ałmaty, Nur-Sułtan, Uralsk, Aktabie.
Prezident Takajeŭ zapisaŭ zvarot, u jakim prasiŭ udzielnikaŭ pratestu «nie paddavacca na pravakacyi znutry i zvonku, ejfaryi mitynhaŭ i ŭsiodazvolenaści».
Prapahanda tut ža zajaviła, što za pratestami stajać źniešnija zachodnija siły, mitynhoŭcy prapłačanyja i dziejničajuć pa mietadyčkach. Palicyja zatrymała sotni čałaviek pa ŭsioj krainie, sieciva ablacieli kadry žorstkaha zatrymańnia, u tym liku i žančyn.
I čym adznačyŭsia Kazachstan — u busik z zatrymanymi siłaviki zaciahnuli vazok ź piacimiesiačnym dziciom. Spačatku pa ŭsioj krainie pierastali pracavać miesiendžary WhatsApp, Telegram i Signal, potym ułady vyklučyli mabilny internet, a ŭ Ałmaty jašče i pravadny, a taksama mabilnuju suviaź.
Niezaležnaja presa ŭžo daŭno nie moža paŭnavartasna pracavać u Kazachstanie, padčas pratestaŭ zatrymlivali tych niamnohich niezaležnych žurnalistaŭ i błohieraŭ, jakija zastalisia ŭ krainie.
Z adnaho boku, ułady sprabavali supakoić ludziej, z druhoha — žorstka zatrymlivali ŭdzielnikaŭ pratestu, ale heta nie spyniła aktyŭnaść.
Naadvarot, jana stała bolš radykalnaj i žorstkaj: mitynhoŭcy zachoplivali śpiectechniku siłavikoŭ, pačali palić ich mašyny, u adkaz na heta palicejskija pačali kidać śviatłašumavyja hranaty, puskać ślezaciečny haz, zadziejničali i vajskovuju techniku — darohi pierakrytyja bronietransparciorami.
Adnak pakul narod nie spyniajecca, idzie sproba zachopu budynkaŭ administracyj. U Aktabie siłaviki zapuścili vadamioty, niahledziačy na maroz.
Hramadzianskija i palityčnyja svabody ŭ Kazachstanie zacisnutyja pa maksimumie. U krainie faktyčna niama apazicyi, Nursułtan Nazarbajeŭ kiravaŭ z 1991 pa 2019 hod i pieramahaŭ na vybarach, pa aficyjnych ličbach, ź ličbaj 97,7%. Adnak pratesty pieryjadyčna vybuchali.
Naprykład, u 2019 hodzie ŭ vyniku pažaru zažyva zhareli piaciora dziaciej, ich baćki ŭ hety čas byli na pracy, siamji nie dali sacyjalnaje žytło, jany nie mahli ŭładkavać dziaciej u miascovy dziciačy sadok. Paśla hetaha šmatdzietnyja maci pačali praciahłuju baraćbu za pavyšeńnie vypłat siemjam.
Što da ekanamičnych patrabavańniaŭ, to ciapier ludzi vystupajuć taksama za źnižeńnie cen na pradukty i kamunalnyja pasłuhi, skardziacca na vysokija kredyty i niedastupnaść žytła. Ale vidavočna, što hetym razam kazachi nie spyniacca tolki na sacyjalnych pytańniach, pratest užo pieraŭtvaryŭsia ŭ palityčny.
Adno z klučavych patrabavańniaŭ — adchileńnie ad ułady Nazarbajeva
U sacsietkach źjavilisia patrabavańni ŭdzielnikaŭ pratestu:
- heta adstaŭka ŭrada (hetaje patrabavańnie farmalna ŭžo vykananaje, ale pakul niezrazumieła, nakolki novym pa składzie budzie novy ŭrad),
- adstaŭka ŭsich kiraŭnikoŭ rehijonaŭ i praviadzieńnie novych vybaraŭ, sklikańnie Kanstytucyjnaj rady,
- zabarona pakidać Kazachstan čynoŭnikam i deputatam (u krainie vysoki ŭzrovień karupcyi, i ludzi bajacca, što pradstaŭniki ŭłady mohuć źbiehčy i vyvieźci šmat hrošaj, aścierahajučysia pieraśledu),
- vyzvaleńnie i amnistyja dla palitviaźniaŭ, u tym liku dla tych, chto byŭ vymušany źjechać za miažu,
- adklikańnie vajskovych siłaŭ na bazy ich znachodžańnia.
Adno z klučavych patrabavańniaŭ — adchileńnie ad ułady Nazarbajeva, jaki choć farmalna i nie kiruje krainaj, ale paśla sychodu pakinuŭ za saboj pasadu kiraŭnika Rady biaśpieki (pažyćciova) i člena Kanstytucyjnaj rady.
Pasadu staršyni kirujučaj partyi jon pieradaŭ Takajevu tolki ŭ listapadzie 2021-ha. Zakonam harantavanaja niedatykalnaść byłoha prezidenta Kazachstana, i heta taksama nie zadavalniaje ŭdzielnikaŭ pratestu.
Aproč taho, va ŭładzie zastajucca svajaki Nazarbajeva, praź jakich jon moža vyrašać svaje pytańni. Jaho starejšuju dačku, muža druhoj dački i plamieńnika ličać mahčymymi pierajemnikami prezidenta.
Kasym-Žamart Takajeŭ, kaniečnie, nie samastojny palityk, a pierajemnik Nazarbajeva, tamu ad jaho pryznačeńnia, uzhodnienaha z Maskvoj, vialikich čakańniaŭ nie było. Adnak niekatoryja pasłableńni ŭsio ž adčuvalisia.
Dypłamat Takajeŭ zacikaŭleny ŭ źmienie imidžu Kazachstana na Zachadzie, dzie rehularna vychodziać spravazdačy ab parušeńniach pravoŭ, a heta častkova ŭskładniaje prychod inviestycyj, asabliva novych technałohij.
Apošnija hady Kazachstan sprabuje pieratvaryć Nur-Sułtan u rehijanalny finansavy centr, centr sučasnaj adukacyi i raźvićcia ŭ rehijonie.
U svoj čas była raspracavanaja dziaržaŭnaja prahrama pa navučańni maładych kazachaŭ na Zachadzie z umovaj, što jany abaviazkova viernucca, kab padniać uzrovień žyćcia na radzimie. I siońnia vypuskniki hetaj prahramy składajuć kaściak kiraŭničaj elity krainy.
Na publicy Takajeŭ i Nazarbajeŭ demanstrujuć poŭnuju zhodu, adnak uskosnyja prykmiety roznahałosśsiaŭ usio ž isnujuć: prezident sprabavaŭ adsunuć ad palityki starejšuju dačku Nazarbajeva Daryhu.
Ciapier Takajeŭ abiacaje pravieści reformu hazavaj haliny, na 180 dzion uviedzienaje rehulavańnie cen i na haz, i na bienzin, i na dyzielnaje paliva, taksama paŭhoda abiacajuć kantralavać ceny na pradukty.
Mahčyma, uviaduć maratoryj na pavyšeńnie cen za kamunałku, abiacajuć raspracavać zakon ab bankructvie hramadzian i vyrašyć pytańnie z subsidyjami na arendnaje žyllo.
Takim čynam ułady sprabujuć pieravieści ŭvahu pratestoŭcaŭ na vyklučna sacyjalnyja prablemy i ich vyrašeńnie.
«Palityčny ład zastaniecca niaźmiennym», — padkreśliŭ Takajeŭ. Ale spačatku i pra rospuk urada havorki nie išło.
Dalejšaja situacyja budzie zaležać ad taho, ci zadavolacca ludzi vyrašeńniem sacyjalnych prablem, i jak buduć pavodzić siabie siłaviki i sudy ŭ dačynieńni da ŭdzielnikaŭ pratestu i ŭžo zatrymanych hramadzian.
Represiŭny padychod da inšadumcaŭ, jakich pryličvajuć da ekstremistaŭ, u Kazachstanie raspačaŭsia jašče ŭ 2016-m. Heta ŭ Biełarusi tolki ŭ 2021-m stali kidać za kraty za niehatyŭnyja kamientaryi i łajki. A ŭ Kazachstanie ŭžo daŭno isnujuć «śpisy ekstremistaŭ». I navat paśla adbyćcia pakarańnia jany žyvuć z abmiežavańniami — naprykład, siłaviki vyznačajuć, kolki hrošaj u miesiac jany mohuć patracić.
Pakul Rasija aściarožna prakamientavała situacyju ŭ Kazachstanie.
«Pierakananyja, što našy kazachskija siabry mohuć samastojna vyrašyć svaje ŭnutranyja prablemy», — vykazaŭsia pres-sakratar Pucina Dźmitryj Piaskoŭ
Ale naŭrad ci Kreml uchvalić palityčnyja sastupki narodu, luboje paŭstańnie na postsavieckaj prastory Pucin usprymaje jak patencyjnuju pahrozu dla rehijona. I mienavita Nazarbajeŭ załahodžvaŭ mnohija kanfliktnyja pytańni, kali Kazachstan abvinavačvali i ŭ niedastatkovaj intehracyi, i ŭ praźmiernym nacyjanaliźmie.
Kamientary