Prafiesar Maskoŭskaha ŭniviersiteta technałohij i kiravańnia imia Razumoŭskaha Ihar Nikicin, raspavioŭ «Źviadzie» pra karysnuju ježu.
— Charčavańnie — adzin z najvažniejšych faktaraŭ, jaki ŭpłyvaje na zdaroŭje čałavieka ŭ sučasnym śviecie naroŭni z zaniatkami sportam, — kanstatuje Ihar Nikicin. — Heta dva samyja važnyja faktary, jakija dazvalajuć papiaredzić raźvićcio tak zvanych elemientarna zaležnych zachvorvańniaŭ — dyjabietu, infarktaŭ, insultaŭ, asteaparozaŭ. Hetyja zachvorvańni ŭźnikajuć u suviazi ź niapravilnym ładam žyćcia i niapravilnym charčavańniem. Jany śpiejuć vielmi doŭha. U nas ciapier va ŭsich deficyt vitaminu D. Kali vy zdaście kroŭ na analiz, vitamin budzie ŭ vas abo na miažy, abo nižejšy za normu.
Z adnaho boku, heta drenna, ź inšaha — situacyja tryvijalnaja: takoje sustrakajecca amal u 80 % žycharoŭ Rasii i Biełarusi. Dla ŭsich, chto žyvie vyšej 40-j paraleli, heta charakterna. U doŭhaterminovaj pierśpiektyvie heta pryvodzić da asteaparozu. Sto pracentaŭ, što ŭ čałavieka da 60 hadoŭ buduć hetyja zachvorvańni. Taja ž samaja historyja ź vitaminami S, hrupy V (da 50% ludziej majuć deficyt).
Vypravić heta možna, skarektavaŭšy svoj racyjon, normy charčavańnia. Ale, kab heta adbyłosia, treba prykłaści namahańni. Takoha, kab čałaviek skazaŭ sabie, što ź siońniašniaha dnia pačnie pić vitamin D i budzie tak rabić pastajanna, na žal, nie byvaje. Bo jon nie biare pad uvahu, zabyvaje. I dla dziaržavy zadača № 1 — stvaryć takija ŭmovy, pry jakich hetyja chvaroby nie nastupali b. Heta — prapahanda zdarovaha ładu žyćcia, vytvorčaść jakasnych praduktaŭ i ŭkaranieńnie ich u praktyku charčavańnia.
Piersanalnaje mieniu
Prafiesar ličyć, što nielha ŭsich ludziej karmić adnolkava, bo ŭ kožnaha majecca niejkaja svaja schilnaść. Naprykład, dva čałavieki źjeli adnu i tuju ž stravu, ale adzin paśla hetaha adčuvaje siabie dobra, a druhi — nie.
— Uličvać indyvidualnyja patrebnaści siońnia stała mahčyma, pakolki miedycynskija i IT- technałohii nastolki prasunulisia napierad, što my možam z dapamohaj smartfona sabrać usiu infarmacyju pra siabie (kolkaść projdzienych za dzień krokaŭ, praciahłaść snu, častata pulsu i hetak dalej) i na padstavie jaje raspracoŭvać mieniu i racyjon, jakija buduć bolš kankretna zadavalniać našy patreby, — kaža Ihar Nikicin. — Takoje charčavańnie papiaredžvaje raźvićcio niebiaśpiečnych zachvorvańniaŭ u doŭhaterminovaj pierśpiektyvie. My jak navukovaja ŭstanova bolš raspracoŭvajem mietadałohiju i navukovyja asnovy hetaha padychodu. Ale ŭžo jość šerah kampanij, jakija ŭkaraniajuć heta ŭ praktyku. Naprykład, našy kalehi z 1-ha mieduniviersiteta imia I. Siečanava z kafiedry «Malekularnaja bijałohija». Možna pryjści tudy i zrabić płatny analiz. A my ŭ svaju čarhu raspracavali prahramnaje zabieśpiačeńnie, jakoje dazvolić aŭtamatyčna składać racyjon. Zastajecca tolki prytrymlivacca jaho. Heta moža źvieści pachody da ŭračoŭ da minimumu. Charčavańnie budzie kantralavacca pastajanna ŭ režymie anłajn.
Jość takoje paniaćcie — mikrabijota. Heta kolkaść bakteryj, jakija žyvuć u našym kišečniku. Ich skład mianiajecca ŭ zaležnaści ad taho, što my jadzim, jakija prymajem leki, chvarejem albo zdarovyja. Zhodna z teoryjaj akademika Alaksandra Uholeva, mikrabijota sintezuje da 10 % karysnych rečyvaŭ dla našaha arhanizma. A 90 % hetych rečyvaŭ my atrymlivajem ź ježaj. Mikrabijota, jakaja funkcyjanuje niapravilna, z časam pryvodzić da surjoznych zachvorvańniaŭ.
Miasa z prabirki
Dastaŭka ježy z dapamohaj dronaŭ, charčovyja pryntary, kartrydžam dla jakich źjaŭlajecca charčovaja sumieś, — usio heta pakul zdajecca niečym fantastyčnym. Miž tym heta naša nie vielmi dalokaja budučynia.
— Robicie charčovuju sumieś, a pryntar vydaje toje piečyva, jakoje vam patrebna, — uśmichajecca prafiesar. — Kali kazać pra charčovyja pradukty, to my z vami siońnia znachodzimsia ŭ takim časie, kali ŭźnikaje šmat novych, jakich raniej nie było. Tradycyjnyja stanoviacca navat užo niezapatrabavanymi. Źviarnicie ŭvahu na toje, čym charčujecca moładź: śnikiersy, čypsy i hetak dalej. Heta dastatkova škodnaja ježa, ale jaje možna zrabić karysnaj. Moj kaleha ź Piciera raspracavaŭ sposab aščadnaj suški jabłyk, morkvy, harbuza: sušyć ich biez straty vitaminaŭ i robić sneki. Tyja sneki, jakija siońnia raspaŭsiudžany, — nie naš pradukt. A treba ŭsio pierakanviertavać tak, kab dzieci kuplali svajo i jeli na zdaroŭje.
— A što vy majecie na ŭvazie, kažučy pra novyja pradukty?
— Uziać, naprykład, chleb. Nie ŭsio, što my nazyvajem chlebam, im źjaŭlajecca. U kłasičnaj terminałohii chleb — heta pradukt bradžeńnia. A siońnia šmat jakija pradpryjemstvy ihnarujuć hetuju stadyju, vykarystoŭvajuć chimičnyja razrychlalniki, uźbiŭny chleb, jaki atrymlivajecca šlacham pienaŭtvareńnia. Źniešnie heta chleb, a pa technałohijach nieviadoma što. Abo ŭziać, naprykład, raślinnaje miasa. My nazyvajem heta miasam, chacia jano takim i nie źjaŭlajecca. Ale ź jaho mohuć zrabić takuju katletu dla hamburhiera, što nie adroźnić. I heta pry tym, što ŭ joj ni hramu miasa. Heta vyjście dla praduktovaj sistemy, tamu što vytvorčaść kiłahrama śviežaj jałavičyny abychodzicca dla ekałohii vielmi doraha. Ja ŭžo nie kažu pra canu vytvorčaści. Siońnia jość navat takoje, što raślinnaje miasa robiać nie z raślinnaha, a z kletačnaha. Vyroščvajuć jaho ŭ prabircy. Heta pytańnie najbližejšych 5—10 hadoŭ. Jano navat pa kletačnym składzie budzie identyčnaje.
Pałasavacca nasiakomymi nie žadajecie?
Maskoŭski prafiesar raskazaŭ, što ŭžo ciapier niekatoryja vytvorcy atrymlivajuć tanny i vysakajakasny białok z alternatyŭnych krynic białku, takich jak, naprykład, koniki albo muchi.
— Žyvioł im užo kormiać i ludziej u najbližejšy čas buduć hetym karmić, — papiaredžvaje vučony. — Białok z nasiakomych pa svaich pakazčykach, darečy, ničym nie horš. Kali vy nie viedajecie, što heta, nikoli nie padumajecie pra much i konikaŭ.
— A navošta nam takoje treba? Čamu b nie raźvivać naturalnuju haspadarku — karoŭ, śviniej i hetak dalej?
— Tut jość jak minimum dva faktary. Pa-pieršaje, isnujučaja sistema charčovaha zabieśpiačeńnia pabudavana na pramysłovych maštabach vytvorčaści i źjaŭlajecca pryčynaj vialikaj kolkaści zachvorvańniaŭ u ludziej. Tamu što jana zabiaśpiečvaje kolkaść, ale nie zaŭsiody jakaść. Pamidory, jakija vyraśli na letniku, abo tyja, što ŭ ciaplicy na hidraponicy — dźvie pryncypova vialikija roźnicy. U ich rozny skład, u apošnich vitaminaŭ našmat mieniej. Ale pramysłovaja vytvorčaść maje inšyja mety — usich nakarmić. Druhaja prablema ŭ tym, što vytvorčaść praduktaŭ nanosić škodu navakolnamu asiarodździu. Nielha heta biaskonca raźvivać. Treba šukać novyja padychody.
Zdarovaje charčavańnie pierš za ŭsio
Biełaruś słavicca jakaściu praduktaŭ. Jašče my možam sabie dazvolić stvarać ekałahična čystuju i jakasnuju pradukcyju. Ale tak adbyvajecca daloka nie va ŭsich krainach. Da taho ž u charčavańni taksama jość trendy. I šmat paśladoŭnikaŭ.
— Heta jak z aŭto, — pryvodzić prykład surazmoŭca. — 120 hadoŭ tamu ludzi jeździli na koniach, ale źjavilisia mašyny, i jany pierasieli na ich. Z charčavańniem adbyvajecca niešta padobnaje. Heta praces, jaki jak chvala: jaho nielha prypynić, možna tolki pravilna da jaho adnosicca i staracca ŭpłyvać, kab nie adbyvałasia złoŭžyvańniaŭ i škody.
— I jakija pradukty vy b paraili jeści?
— U sučasnym śviecie składana davać jakija-niebudź parady. Paŭtaru słovy hrečaskich i słavianskich fiłosafaŭ. Avicena kazaŭ, što roźnica pamiž lekami i jadam tolki ŭ daziroŭcy. A Pavieł Fłarenski papiaredžvaŭ, što niama nivodnaj dobraj rečy, jakaja b u spałučeńni sa słovam «šmat» nie stała b žachlivaj. U charčavańni, jak u luboj śfiery žyćcia, pavinna być pamiarkoŭnaść. Niama praduktaŭ, jakija vylečać vas, i niama takich, jakija, źjeŭšy adzin raz, vy na ŭsio žyćcio sapsujacie sabie zdaroŭje. Pytańnie ŭ sistemie. Pravilna pabudavanaja sistema charčavańnia zabiaśpiečyć žyćcio i zdaroŭje na doŭhija hady, a niapravilnaja, naadvarot, zabje, ale heta adbudziecca nie za dzień i navat nie za hod. Tamu važna pravilnyja zvyčki ŭ charčavańni zakłaści ź dziacinstva.
— I jakim čynam?
— Dla mianie jak baćki heta taksama prablema. Dzieci — hiedanisty, jany lubiać usio sałodkaje i stračvajuć volu, jakaja ŭ ich jašče słabaja. Hatovy za marožanaje rabić uroki ceły dzień. Ale tut lepš vychoŭvać dziaciej ułasnym prykładam. Kali baćki jaduć sasiski, a dzieciam kažuć, što heta škodna, ni da čaho dobraha takoje nie pryviadzie. U siamji pavinna być pravilnaja sistema charčavańnia.
— A jak vy charčujeciesia? Kavu, naprykład, ranicaj užyvajecie?
— Kavu nie pju zusim. Ja jaje prosta nie lublu. Ale ja za toje, kab ranicaj śniedać. Siońnia, naprykład, źjeŭ aŭsianku, sałatu z kapusty i navat katletu. Vialikija pierapynki ŭ charčavańni — nie vielmi dobra. Treba charčavacca časta i nievialičkimi porcyjami. Kali ranicaj ničoha nie jaście, u abied niešta pierachoplivajecie, a viečaram najadajeciesia, ničoha dobraha z hetaha nie atrymajecca. Treba jeści 3-4 razy — spartsmieny, naprykład, charčujucca pa 8 razoŭ, kožnyja 2 hadziny. Paŭtarusia, pravilnaje charčavańnie pavinna farmiravacca ź dziacinstva i stać zvyčkaj.
Kamientary