Vocatnaje dreva i «pomsta susieda». Hetaja raślina ŭvachodzić u modu ŭ Biełarusi, bo jana i pryhožaja, i praktyčnaja
Apošnim časam u sadach dy kvietnikach biełarusaŭ usio čaściej možna zaŭvažyć dekaratyŭnuju raślinu, liście jakoj afarboŭvajecca ŭ dziŭnyja kolery. Jana moža vyhladać jak kust ci nievialikaje dreva 3-10 mietraŭ u vyšyniu. U pieršyja hady raście vielmi chutka, adnak paźniej rost zapavolvajecca.
Heta raślina maje roznyja nazvy — sumach aleniarohi, sumach pušysty, sumach vocatny, vocatnaje dreva, sumach karotkavałosy. Łacinskaja jaje nazva — Rhus typhina, a rodam jana z uschodniaj častki Paŭnočnaj Amieryki (pieravažna paŭdniova-uschodniaja Kanada i paŭnočny ŭschod ZŠA).
Maładyja haliny i listavyja chvastki hetaj raśliny pakryvajuć aksamitnyja vałasinki. Viasnoj sumach raduje svaimi kvietkami, sabranymi ŭ hustyja konusapadobnyja miaciołki 10-20 sm daŭžyni i 4-6 sm u dyjamietry, jakija majuć amarantavy koler.
Kvietki miedanosnyja, dajuć šmat pyłku i niektaru. Liście raśliny padobnaje da paparaci, dasiahaje 50-60 sm daŭžyni. Jano vielmi prykmietnaje vosieńniu svaim čyrvona-karyčnievym koleram.
Rekamiendavanyja sarty
Sumach chutka raspaŭsiudžvajecca dziakujučy karniavym atožyłkam. Kali vy nie chočacie, kab raślina zachapiła vaš sad, varta źviarnuć uvahu na takija sarty, jak Dissecta i Tiger Eye. Sort Dissecta vyłučajecca razhalistaj kronaj i nachilenym stvałom. Jaho liście vosieńniu robicca aranžavym.
Sort Tiger Eye — pa sutnaści mutant papiaredniaha sortu. Ale jon značna nižejšy — da 2 mietraŭ. Liście ŭ Tiger Eye na praciahu siezona mianiaje koler sa śvietła-zialonaha na žoŭty. Vosieńniu jon robicca punsovym, a krona maje formu parasona.
Dohlad
Dreŭcy nie patrabujuć ni abrezki, ni ŭradlivaj hleby. Jany idealna padychodziać dla sadoŭ, ustojlivyja da chvarob i škodnikaŭ.
Dla rostu sumachu patrebna soniečnaje miesca. Jon dobra raście na roznych hlebach, ale najlepš dla jaho padychodziać piasčanyja vodapranikalnyja hleby ad słabakisłych da ščołačnych. Pry hetym raślina nie lubić vilhotnuju hlebu, ustojlivaja da zasuchi, vysokich tempieratur pavietra i da marazoŭ. Tolki chiba mocnyja viatry mohuć sumach pavalić.
Abrezki dreva nie patrabuje, a voś vydalać karaniovyja atožyłki davodzicca rehularna. U inšym vypadku sumach vielmi chutka zachopić učastak i pierabiarecca na susiedni (niezdarma jaho nazyvajuć «pomstaj susieda»).
Zvyčajna razmnažeńnie raśliny adbyvajecca karaniovymi atožyłkami. Ale možna vykarystać i karaniovyja čaranki. Ich biaruć u lutym ź vielmi dobra raźvitych karanioŭ.
Čaranki dzielać na kavałki prykładna 2,5 sm daŭžyni i sadziać u pryhatavanuju sumieś z torfu i piasku ŭ praporcyi 1:1. Rasadu źmiaščajuć u ciopły parnik z tempieraturaj kala 20 hradusaŭ.
Na pastajannaje miesca, jakoje znachodzicca na soniečnym baku, ukaraniony čaranok možna vysadžvać u sakaviku-krasaviku.
Prydasca ŭ haspadarcy
Vocatnaje dreva nie źjaŭlajecca mocna niebiaśpiečnym vidam dla čałavieka, ale sok pry pryjomie ŭnutr ci kali trapić na ślizistyja abałonki moža vyklikać atručeńnie, a pry kantakcie sa skuraj — lohkaje smyleńnie. Tamu treba być aściarožnym, pry padrychtoŭcy rasady vykarystoŭvać palčatki.
Sumach vocatny maje vysokuju dekaratyŭnuju vartaść dziakujučy svajmu liściu i sukviećciam.
Vosieńniu hetaja raślina afarboŭvaje sad u žoŭty, punsovy, aranžavy i čyrvony kolery. Zimoj ža voka ciešać intensiŭna-čyrvonyja i vializnyja hałoŭki pładoŭ, jakija dajuć ježu ptuškam.
U haspadarcy taksama vykarystoŭvajuć smału hetaj raśliny. Jaje zdabyvać praz nadrezy ŭ kary. Smała maje vielmi vysokuju tryvałaść i jaje vykarystoŭvajuć dla vytvorčaści łaku dla ciamnieńnia dreva.
Nasieńnie sumacha ŭtrymlivaje alej, jaki pry chatniaj tempieratury zastyvaje i vykarystoŭvajecca dla vyrabu śviečak.
Dziakujučy raźvitoj karaniovaj sistemie i zdolnaści raści na piasčanych hlebach, raślina vykarystoŭvajecca dla ŭmacavańnia schiłaŭ.
Na sumach rekamiendujecca źviarnuć uvahu tym, chto tolki pačynaje zakładać svoj sad. Hetaja raślina ŭ pieršyja hady žyćcia daje pryrost da 50 sm. Niedachop — jaje niadoŭhi čas žyćcia, maksimum 30 hadoŭ.
Sumach jak śpiecyja
U Jehipcie, Siryi, Livanie płady sumacha — važnaja pryprava. Ich vykarystoŭvajuć zamiest limona, na smak jany takija ž kisłyja.
U Turcyi i Iranie sumach dadajuć u rys dla nadańnia apietytnaha pachu i čyrvonaha adcieńnia. Hetaja śpiecyja abaviazkova prysutničaje va ŭschodnim chumusie.
Płady možna sušyć, varyć ci zdrabniać. Paśla zamočvańnia na paŭhadziny ŭ haračaj ci ŭ chałodnaj vadzie atrymlivajecca kisłavaty napoj. Tolki nie rekamiendujecca płady kipiacić, bo jany vydzialajuć taninavuju kisłatu, a advar atrymlivajecca daŭkim na smak.
Kab zachavać ułaścivaści pładoŭ, ich treba zachoŭvać u ščylna zakrytaj jomistaści ŭ ciopłym i suchim miescy.
Akramia taho, sok hetaj raśliny dadajuć u sałaty i marynady, a parašok — u kurynaje rahu i zapiakanki z aharodniny.
Lekavyja ŭłaścivaści
Pra lekavyja ŭłaścivaści sumacha viedali jašče indziejcy. U Siaredniavieččy jaho šyroka vykarystoŭvali lekary na Blizkim Uschodzie. Kara prymianiałasia jak antysieptyk ci macavalny srodak. Kareńnie vykarystoŭvali jak mačahonny srodak ci kab vyklikać vanity.
Liście, kvietki, płady i karu vykarystoŭvali jak viažučy srodak. Liście ŭžyvali dla lačeńnia astmy, dyjarei. Płady žavali jak srodak suprać načnoha nietrymańnia, a taksama dla palapšeńnia apietytu. Advar z kvietak vykarystoŭvaŭsia pry bolach u žyvacie.
Takim čynam, sumach idealna padychodzić dla sada biełarusa.
Da jaho asnoŭnych pieravah, takich jak vysokaja dekaratyŭnaść i lohkaje vyroščvańnie, nieabchodna dadać šmatlikija sposaby vykarystańnia kareńnia, kary, liścia, kvietak i pładoŭ. A što jašče treba praktyčnamu biełarusu?
Ach, zabylisia, jašče i susiedu naškodzić. Z hetym sumach taksama spravicca.:)
Kamientary
invaziŭny vid. jak klon. jak barščavik