Nahavory i stukactva, pakaznaja łajalnaść, kvaterniki i mižsabojčyki. Apublikavany vyniki apytanki dziejačaŭ kultury ŭnutry Biełarusi
Biełaruski PEN pravioŭ daśledavańnie stanu śfiery kultury Biełarusi ŭ 2022-2023 hadach. Jano hruntavałasia na asabistych hutarkach z 42 dziejačami kultury, jakija zastajucca ŭnutry krainy. Znajomim ź jaho asnoŭnymi vynikami.
Aŭtary daśledavańnia źviartajuć uvahu, što ŭ siońniašnich umovach dla taho, kab acanić stanovišča ŭ śfieru kultury Biełarusi, niedastatkova źviestak z adkrytych krynic, manitorynham jakich zajmajecca Biełaruski PEN. Usio bolš faktaŭ parušeńniaŭ nabyvajuć niepubličny charaktar, nie vychodziać za miežy siamji ci blizkaha koła znajomych.
Tamu dla taho, kab atrymać najbolš poŭnuju karcinu, byli praviedzienyja 42 ekśpiertnyja intervju ź dziejačami kultury dziaržaŭnaha i niezaležnaha siektaraŭ.
Źmieny situacyi
Respandenty adznačali, što na praciahu apošnich paŭtara hadoŭ situacyja ŭ śfiery kultury Biełarusi praciahvała horšać. Na ich pohlad, niejkaje raźvićcio kultury ŭnutry krainy adsutničaje, zamiest hetaha adbyvajecca zvužeńnie kulturnaj dziejnaści i płanamiernaje źniščeńnie cełych płastoŭ kultury na ŭzroŭni instytucyj.
Naprykład, u Muziei Azhura całkam była źmieniena kamanda. U inšych ustanovach źmianili kiraŭnictva, zvolnili śpiecyjalistaŭ. Zamiest prafiesijanałaŭ časta biaruć ludziej «pa znajomstvie, asabliva načalnikami».
Samy papularny vid represij — cenzura, jakaja patrabuje, kab usio było sterylnym z hledzišča palityki i krytyčnych vykazvańniaŭ. Isnuje tendencyja čystki fondaŭ biblijatek, źnižajecca jakaść papaŭnieńnia fondaŭ, u tym liku ŭ vyniku samacenzury biblijatekaraŭ.
U śfiery mastactva cenzura nabyła niekalki ŭzroŭniaŭ. Z 1 studzienia 2023 hoda kožnaja vystava musić prajści praceduru ŭzhadnieńnia. Ale akramia hetaha nie vyklučana, što niepasredna ŭ dzień adkryćcia vystavy moža pryjści pradstaŭnik kamisii i zapatrabavać źniać niekatoryja raboty.
Treci ŭzrovień — sučasnyja bende i kučary. Mierapryjemstva mohuć naviedać takija asoby, jak Bondarava, Sidarovič ci Žyhimont. I paśla ich vizitu vystava moža być zakryta.
Kab paźbiehnuć niečakanaściaŭ, mastaki vymušany vystaŭlać svaje tvory pad psieŭdanimami.
Z uviadzieńniem rejestra arhanizataraŭ kulturna-vidoviščnych mierapryjemstvaŭ maksimalna ŭskładniłasia pracedura atrymańnia hastrolnych paśviedčańniaŭ, bolš žorstkimi zrabilisia patrabavańni da praviadzieńnia luboha vidu mierapryjemstvaŭ.
U krainie abmiežavany dostup niełajalnych režymu dziejačaŭ kultury da hledača — składzieny śpisy «niadobranadziejnych» jak tvorcaŭ, tak i prostych rabotnikaŭ śfiery.
Pry hetym nichto dakładna nie viedaje, jak jany vyhladajuć i ŭ jakoj formie isnujuć, ale ni ŭ koha nie vyklikaje sumnievu, što jany jość.
Respandenty raskazvali pra hradacyju śpisaŭ rabotnikaŭ. Jany byvajuć «pieršaj linii i druhoj linii», «čornyja i šeryja», «adnoj hrupy i druhoj hrupy». Takija śpisy rehulujuć mahčymaść/niemahčymaść pracaŭładkavańnia, abo zvalnieńnia/niezvalnieńnia.
Dziaržaŭnyja instytucyi pracujuć pieravažna na absłuhoŭvańnie ideałahičnych zapytaŭ ułady. A pad ehidaj rusifikacyi idzie ataka na biełaruskuju nacyjanalnuju kulturu i jaje pastupovaje źniščeńnie, raście kolkaść zabaronienych tem.
Praciahvajecca vymušanaja emihracyja śpiecyjalistaŭ. U toj ža čas mnohija dziejačy kultury śviadoma zastajucca ŭ krainie.
Źmieny situacyi z represijami
Bolšaść respandentaŭ sychodziacca ŭ dumcy, što represii ŭ śfiery kultury nie źjaŭlajucca metanakiravanaj atakaj na kulturu.
Hałoŭnaja pryčyna pieraśledu — hramadzianskaja pazicyja asobnych tvorcaŭ. Śpiecyjalistaŭ sa śfiery kultury zvalniajuć, niahledziačy na ich prafiesijanalizm, vysokuju kampietentnaść, uzrovień navukovych viedaŭ i zasłuhi.
Ułady pastavili pierad saboj «manijakalnuju zadaču» — pakarać usich, chto ŭdzielničaŭ u mirnym prateście, i ludzi tvorčych prafiesij uklučany ŭ ahulny marazm taho, što adbyvajecca ŭ krainie.
Adna ź litaratarak mietafaryčna paraŭnała represii z mašynaj, jakoj patrebnyja łancuhi, kab prabiracca pa śniežnaj darozie, — tak i da bieśpierapynnaha katka represij prymajstravali łancuhi, «takija łancuhi zastrašvańnia».
Adkazvajučy na pytańnie, jak źmianiajecca situacyja z represijami, respandenty kazali pra rost ich kolkaści i ŭzmacnieńnie žorstkaści. Toje, što raniej zdavałasia niedapuščalnym z boku pradstaŭnikoŭ ułady i funkcyjanieraŭ, ciapier stała prymalnym. Pry hetym miaža dazvolenaha ŭsio bolš adsoŭvajecca.
Siarod pryčyn zvalnieńnia — hramadskaja pazicyja, admova ŭstupać u psieŭdaprafsajuz Fiederacyi prafsajuzaŭ Biełarusi. Jość vypadki, kali zvalnieńni adbyvalisia pa danosie.
Zvolnienamu «za palityku» dziejaču kultury bolš niama miesca ŭ sistemie dziaržaŭnych ustanoŭ, bo pra jaho niełajalnaść sistemie budzie pakazana ŭ charaktarystycy, jakuju ŭ lubym vypadku zapytaje novy patencyjny pracadaŭca.
Tamu zvalnieńnie — heta nie tolki strata dachodu i srodkaŭ dla isnavańnia, ale i pazbaŭleńnie sacyjalnaha žylla tych pracaŭnikoŭ śfiery, kamu jano davałasia, a dla kahości taksama zabarona na prafiesiju ŭ Biełarusi ŭ cełym.
Dziaržaŭnyja kulturnyja instytucyi pieratvarajucca ŭ režymnyja abjekty, jakija patrabujuć usio bolš «niejkaj takoj pakaznoj łajalnaści», dzie, siarod inšaha, mohuć kvitnieć «nahavory i stukactva». U vyniku zastajecca ŭsio mienš mahčymaściaŭ dla tvorčaści. Raście kolkaść zabaronienych tem.
Ekspansija ruskaj kultury
Jak minimum kožny treci dziejač kultury źviarnuŭ uvahu na toje, što adbyvajecca ekspansija ruskaj kultury.
U kniharniach stała zaŭvažna bolej rasijskich aŭtaraŭ, vyrasła kolkaść hastrolaŭ rasijskich teatraŭ, a ŭ fiłarmonii — kolkaść vystupaŭ ruskich muzykaŭ, na kancertach vystupajuć rasijskija śpievaki, muziei zaklučajuć damovy z kalehami z Rasii, u mastackich halerejach bolš vystaŭlajucca rasijskija mastaki, čym biełaruskija, u tematycy lekcyj usio bolš ruskich tvorcaŭ. Tvorčyja sajuzy sutyknulisia z pahrozaj być pahłynutymi adpaviednymi rasijskimi strukturami. A najlepšyja vypuskniki škoł ciapier biez ekzamienaŭ pastupajuć u Rasiju.
Respandenty zaŭvažyli, što navat u śfiery estetyki i architektury ŭsio bolš pranikaje ruskaja estetyka. A na biełaruskim telebačańni panuje antybiełaruskaja prapahanda.
Nastupstvy
Aŭtary adznačajuć, što adnym z nastupstvaŭ zaciažnoha charaktaru represij u dačynieńni da dziejačaŭ kultury i bieśpierapynnaha cisku režymu na dziaržaŭnyja instytucyi i arhanizacyi hramadzianskaj supolnaści źjaŭlajecca «narmalizacyja» taho, što adbyvajecca. Represii stanoviacca zvyčajnaj źjavaj žyćcia.
Razam sa źjaŭleńniem «novaj normy» adbyvajucca takija pracesy ŭ śfiery kultury ŭnutry Biełarusi, jak deprafiesijanalizacyja dziaržaŭnaha siektara.
Aŭtary daśledavańnia adznačajuć, što masavyja zvalnieńni vysokaprafiesijnych śpiecyjalistaŭ i ciažkaści z papaŭnieńniem kadraŭ, źnižeńnie kolkaści matyvavanych śpiecyjalistaŭ, razbureńnie prafiesijnaj infrastruktury i paharšeńnie ŭmoŭ pracy, usio novyja źmianieńni i zadačy, što staviacca dziaržavaj pierad ustanovami kultury, z adnaho boku viaduć da prafanacyi i źjaŭleńnia surahatu kultury (za niekatorym vyklučeńniem) z hledzišča vyrablenaha joju praduktu, a z druhoha boku robiacca vyklikam dla samoj sistemy, jakaja vymušana rašać zadačku na vyžyvańnie.
Dla niezaležnaj kultury zastałosia vielmi mała alternatyŭ, tamu adbyłosia viartańnie da «stratehij ekspanavańnia mastactva, jakoje było ŭ saviecki čas» — kvaternikaŭ i mižsabojčykaŭ. Art-žyćcio pierajšło ŭ «režym cišyni», zrabiłasia bolš kamiernym i mienš publičnym.
Samacenzura i ananimnaść (praca pad psieŭdanimam), robić niemahčymym raskazać pra svaje pracy (akramia jak praz sarafannaje radyjo), i viaduć da źniknieńnia dziejačaŭ kultury ź infarmacyjnaj prastory. Hublajucca suviazi, niščacca sietki.
Sposaby dapamohi
Dziejačy kultury ź dziaržaŭnaha i niezaležnaha siektaraŭ kultury havaryli pra najaŭnaść jak minimum dvuch farmalnych vodapadziełaŭ pamiž biełarusami: na linijach «svoj — čužy» i «źjechali — zastalisia». I adsiul vyciakaje adzin ź ich zapytaŭ, adzin z mahčymych sposabaŭ dapamohi tym, chto siońnia žyvie i pracuje ŭ Biełarusi.
Respandenty źviartali ŭvahu na nieabchodnaść «być pryjaźniejšymi da tvorčych dziaržpracaŭnikoŭ» i «praciahvać adno adnamu ruki, tym bolš u spravie kultury».
Akramia hetaha jany padkreślivali važnaść maralnaj padtrymki tych, chto zastajecca ŭ Biełarusi.
Hołasam tych, chto zastaŭsia i isnuje ŭ režymie maŭčańnia, mohuć stać biełarusy za miažoju. Važna, kab jany raspaviadali pra toje, što ŭ Biełarusi «jość roznyja ludzi», jakija nie padtrymlivajuć vajnu i praciahvajuć rabić dobryja važnyja prajekty.
Važnym dla tvorcaŭ u Biełarusi zjaŭlajecca najaŭnaść mahčymaści vyjazdžać i vystaŭlacca za miažoj, na ŭmovach ananimnaści stvarać tam art-vykazvańni, kab biełaruski paradak dnia nie vymyvaŭsia ź jeŭrapiejskich ŚMI, kab niejkim čynam pierakanstrujavać toj niehatyŭny vobraz biełarusa, što stvaryŭsia paśla vajny va Ukrainie.
Respandenty havaryli ab važnaści złučeńnia ludziej u roznych krainach, uklučeńnia ich u kantekst, važnaść raźvićcia hramadzianskaj i vyšejšaj adukacyi, naładžvańnia sistemy pavyšeńnia kvalifikacyi pa-za miežami Biełarusi, praviadzieńnia tam kanfierencyj i pradstaŭleńnia mahčymaści publikavacca. Pry hetym vielmi važna dla tych, chto zastajecca ŭ Biełarusi, kab hetyja rečy byli adarvany ad palityčnaha paradku dnia — «inačaj heta budzie bilet u adzin kaniec».
Čytajcie jašče:
Zvalnieńni ŭ Muziei-majsterni Zaira Azhura, źmianiajuć u tym liku dyrektara
Kamientary