Дзе стаяла капліца ў Мінску, у якой адбываліся першыя набажэнствы па-беларуску? У КДБ
Сярод месцаў, дзе пачынала ўжывацца беларуская мова ў храмах, найбольш вядомыя касцёл Святога Мікалая ў Вільні ды касцёл у Жодзішках пад Смаргонню, дзе ў 1920-я служыў ксёндз Вінцэнт Гадлеўскі. Але мала хто чуў, што ў 1918—1920 гадах і ў цэнтры Мінска была капліца, дзе кожную нядзелю збіраліся на малітву па-беларуску, піша Ян Рамэйка.
Пытанне мовы ў рэлігійным жыцці ўздымалі беларускія дзеячы ад самага пачатку нацыянальнага адраджэння, яшчэ ў часы першай «Нашай Нівы». Першая сусветная вайна, Лютаўская рэвалюцыя ў Расійскай Імперыі і наступныя падзеі далі нашым дзеячам акно магчымасцяў, якім яны сталі актыўна карыстацца.
Створаны пасля Лютаўскай рэвалюцыі Беларускі нацыянальны камітэт у Мінску ўжо 12 красавіка 1917 года выдаў мемарыял да духоўных уладаў, які падпісалі Раман Скірмунт, Эдвард Будзька і ксёндз Вінцэнт Гадлеўскі. Там была просьба пра тое, каб духавенства пачало ўжываць родную мову ў касцёле і школе. Гэтыя ж пастулаты былі паўтораныя на з’ездзе беларускіх ксяндзоў 24—25 мая 1917 года ў мінскім катэдральным касцёле.
Аднак, перш чым у Мінску адбылося першае беларускае каталіцкае набажэнства, прайшло яшчэ паўтара года і некалькі зменаў улады. Тое набажэнства адслужыў у Катэдры новапрызначаны мінскі біскуп Зыгмунт Лазінскі а 8-й гадзіне раніцы 6 снежня 1918 года. Імшу служыў сам біскуп па-лацінску (да 60-х гадоў ХХ стагоддзя лаціна была адзінай літургічнай мовай рыма-каталіцкага Касцёла), але падчас набажэнства беларускі хор спяваў старабеларускія рэлігійныя песні. Некаторыя парафіянкі спрабавалі заглушыць хор польскімі песнямі, але гэта ім не ўдалося. У канцы набажэнства біскуп прачытаў па-беларуску Евангелле і сказаў на беларускай мове казанне.
«Бабы-дэвоткі ажно разявілі вусны, пабачыўшы гэткае дзіва. Цэлая імша і казанне ўхапілі за душу не толькі беларусаў-каталікоў, але і беларусаў-праваслаўных. Усе мелі слёзы ў вачах», — пісала віленская газета «Беларуская думка».
Праз чатыры дні, 10 снежня 1918 года, бальшавікі занялі Мінск. Біскуп Лазінскі ўцёк з горада і хаваўся, жывучы ў вёсцы інкогніта пад выглядам селяніна. Але, падобна, што перад сваімі ўцёкамі ён паспеў даць дазвол на рэгулярныя набажэнствы для беларусаў.
«Ад гэтай пары ў Менску, у капліцы Добрачыннасці, ад 11 да 12 г[адзіны] адбывалася набажэнства для Беларусаў, на якім заўсёды пяяліся беларускія рэлігійныя песні, была чытана Евангелія і казана навука па беларуску», — піша ксёндз Адам Станкевіч у выдадзенай у 1929 годзе працы «Родная мова ў святынях».
Ксёндз Станкевіч не падае адрасу гэтай капліцы. Відаць, для ягоных чытачоў, калі яны былі знаёмыя з Мінскам пачатку ХХ стагоддзя, лакалізацыя капліцы Дабрачыннасці не была загадкай. Цяпер жа гэтае месца нават не кожны гісторык ведае. Адказ на пытанне пра месцазнаходжанне капліцы можна знайсці ў старых публікацыях пра каталіцкае жыццё Мінска, але не толькі. Мінская газета «Беларусь» у №1 за 1 студзеня 1920 года надрукавала абвестку:
«Беларускае Набажэнства адбываецца сягоння ў Капліцы Дабрачыннасьці. Фэліцыянская (Багадзельная) вуліца №32».
Вуліца Феліцыянаўская ў Мінску цяпер называецца Камсамольская. Гістарычна вуліца называлася ў гонар святога Феліцыяна, хрысціянскага пакутніка ІІІ стагоддзя з італьянскай Умбрыі. У 1713 годзе труну з ягонымі рэліквіямі змясцілі ў касцёле айцоў езуітаў, цяперашняй Катэдры, а месцічы прызнавалі яго апекуном Мінска. Пасля разгрому паўстання 1863 года расійскія ўлады прыбіралі з гарадской тапанімікі назвы, звязаныя з каталіцтвам — і назву вуліцы Феліцыянаўскай замянілі на Багадзельную. У 1919 годзе частку гістарычных назваў вярнулі.
«Богадельнями» ці «богоугодными заведениями» ў Расійскай Імперыі называлі шпіталі і прытулкі.
У 1811 годзе біскуп мінскі Ігнат Дадэрка заснаваў Таварыства дабрачыннасці. З 1840 года яно размясцілася пры Феліцыянаўскай. Таварыства мела ў сваім распараджэнні дзве камяніцы — трохпавярховую пры самай вуліцы і двухпавярховую ў падворку. У гэтых будынках Таварыства ўтрымлівала шпіталь, прытулкі для старых і сірот, сталоўку для бедных. Адно з памяшканняў было адведзена пад капліцу, дзе штодня служыў адзін з ксяндзоў мінскай катэдры.
Захаваліся некалькі фотаздымкаў капліцы Дабрачыннасці. Яна была невялікая памерамі, мела алтар з порцікам і калонамі ў стылі класіцызму, а паміж калон — вялікая фігура Маці Божай. Сцены былі размаляваныя фрэскамі, якія часткова нагадваюць роспісы Катэдры. Вось у гэтую каплічку і пусціў біскуп Лазінскі маліцца грамадку вернікаў-беларусаў. Але і гэта быў вялікі крок наперад, бо беларусы-каталікі ў Мінску нарэшце атрымалі свае набажэнствы.
У 1918—1920 гадах беларускія набажэнствы ў капліцы Дабрачыннасці вёў ксёндз Фабіян Абрантовіч. Ён быў адным з самых адукаваных беларускіх ксяндзоў таго часу, быў доктарам тэалогіі і рэктарам мінскай семінарыі. Ксёндз Абрантовіч быў таксама кіраўніком беларускай Каталіцкай Дэмакратычнай Злучнасці — арганізацыі, якая згуртавала ў Мінску больш за 500 свецкіх вернікаў і займалася дабрачыннасцю, асветай і кааператыўным гандлем. Апошняе было важным для грамадства ва ўмовах вайны і цяжкасцяў з прадуктамі. Сябры «Злучнасці» збіраліся на супольную вячэру на Каляды і на сняданак на Вялікдзень.
«Дужа многа працуе тут на ніве роднай культуры, на ніве адраджэння Беларускага народу кс. др. праф. Ф. Абрантовіч, рэктар Менскай Каталіцкай Духоўнай Сэмінарыі. Гэты чалавек з беларускай шчырасцяй, з дзіўнай светласцяй і шырокасцяй розуму, з нязвычайна людской і добрай, шляхотнай душой, сапраўды можа быць названы першараднай сілай Беларускага народу і павадыром ягоным, якога працу ацаніць патрапіць толькі гісторыя», — пісала віленская газета «Krynica».
Акрамя ксяндза Абрантовіча, беларускія казанні ў капліцы Таварыства Дабрачыннасці часам прамаўляў ксёндз Андрэй Цікота, пазнейшы генерал ордэна марыянаў, а таксама ксёндз Вінцэнт Гадлеўскі, які служыў у Нясвіжы і час ад часу прыязджаў у Мінск. 14 снежня 1919 года ў капліцы прапаведаваў самы вядомы беларускі каталіцкі дзеяч, ксёндз Адам Станкевіч.
25 сакавіка 1920 года ў капліцы адбылося набажэнства з нагоды другой гадавіны абвяшчэння незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі. Як звычайна, казанне прамовіў ксёндз Абрантовіч, а хор спяваў беларускія рэлігійныя песні. Людзей на святочнае набажэнства прыйшло шмат. «Капліца не магла патоўпіць усіх беларусаў-каталікоў з розных беларускіх арганізацыяў. На набажэнстве былі таксама і дзеці-каталікі з беларускіх прытулкаў, на грудзях якіх красаваліся беларускія нацыянальныя значкі», — пісала віленская «Krynica» ў №9 за 1920 год.
«Krynica» ўзняла і патрэбу асобнага касцёла для беларусаў. «У Менску Беларусы-каталікі ўжо не тоўпяцца ў капліцы, у якой дагэтуль маліліся; яны дамагаюцца для сябе асобнага касцёла. Астаецца толькі пажадаць ім давесці да памыснага канца свае святыя дамаганні».
Калі ў ліпені 1920 года Мінск зноў занялі бальшавікі, не прайшло шмат часу да моманту, калі яны зачынілі Таварыства дабрачыннасці з яго капліцай. Ксёндз Абрантовіч нейкі час служыў беларускія набажэнствы ў Чырвоным касцёле.
У вольны ад набажэнстваў час ксёндз Фабіян Абрантовіч адведваў паэта Янку Купалу, які зімой 1920—21 года правёў тры месяцы ў шпіталі пасля перытаніту і аперацыі. Купала пазней пісаў, што можа і не выжыў бы, калі б не апека ксяндза Абрантовіча. Але неўзабаве святар быў вымушаны пакінуць Мінск і перабрацца ў Навагрудак, дзе была часовая рэзідэнцыя біскупа Зыгмунта Лазінскага і дзе некалькі гадоў працавала семінарыя. Пазней ксёндз Абрантовіч уступіў у ордэн марыянаў, а ў верасні 1939 года яго арыштавалі Саветы. Ён памёр у маскоўскай турме «Бутырка» 2 студзеня 1946 года.
Месца, дзе былі дамкі Таварыства дабрачыннасці, цяпер частка комплексу будынкаў КДБ. На былой Феліцыянаўскай вісіць шыльда чэкісцкага клуба імя Дзяржынскага. Будынкі таварыства моцна пацярпелі ў час Другой сусветнай вайны. Але не выключана, што нейкія часткі сценаў і падмуркаў маглі захавацца і цяпер складаюць частку гэбісцкіх гмахаў.
Месца, дзе беларусы ўпершыню маліліся па-беларуску, варта адзначыць мемарыяльнай шыльдай. Яго варта будзе ўключыць у экскурсійны маршрут па мясцінах БНР — бо менавіта дзякуючы актывізацыі нацыянальнага руху ў канцы Першай сусветнай вайны беларусам удалося дамагчыся набажэнстваў у роднай мове.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ
Каментары