Zahadka Y-chramasomy
Roznyja daśledavańni pakazvajuć supiarečlivyja vyniki adnosna roli prysutnaści Y-chramasomy ŭ kletkach čałavieka
06.09.2023 / 21:37
Ličbavaja vyjava Ch i Y chramasom čałavieka. Fota: Yuichiro Chino/Getty Images
Jak piša Le Monde, hipoteza ab «taksičnym uździejańni» Y-chramasomy hruntujecca na faktach ab tym, što ŭ pieravažnaj bolšaści sysunoŭ (ilvy, azijackija słany, kasatki i inš.) XX-asobiny (samki) žyvuć u siarednim daŭžej, čym XY-asobiny (samcy).
Siarod ludziej žančyny taksama žyvuć u siarednim na 7% daŭžej za mužčyn. Akramia hetaha, navukoŭcy zaŭvažyli, što roźnica ŭ praciahłaści žyćcia pamiž samcami i samkami bolš prykmietnaja ŭ vidaŭ z daŭžejšaj Y-chramasomaj.
Y-chramasoma, abo, jak jaje jašče nazyvajuć, mužčynskaja chramasoma, u chodzie evalucyi nazapasiła paŭtaralnyja paśladoŭnaści DNK i pastupova skaraciłasia. Ale hetyja paŭtaralnyja paśladoŭnaści taksama vielmi mabilnyja: jany mohuć mihravać i ŭkaraniacca ŭ inšaje miesca kletkavaha hienomu. Kali ich zychodnym punktam źjaŭlajecca važny hien, to jany mohuć paŭpłyvać na jaho funkcyjanavańnie.
Navukoŭcy vyjavili, što ŭ pačatku žyćcia mužčynskaha indyvida hetyja paŭtaralnyja paśladoŭnaści padaŭlajucca maleńkimi chimičnymi złučeńniami, jakija dałučajucca da białka, złučanaha z DNK. Ale pa miery taho, jak hety indyvid stareje, takija «mietki» źnikajuć, zdymajučy padaŭleńnie. Heta mahło b rastłumačyć uźniknieńnie kletkavych paškodžańniaŭ padčas stareńnia, a takim čynam, i «taksičny efiekt» Y, źviazany z uzrostam.
Nijakaha ŭździejańnia na drazafiłu
Adnak hetaja zdahadka nikoli nie praviarałasia ekśpierymientalna. Tamu kamanda navukoŭcaŭ ź Instytuta bijałohii Vałroz Univiersiteta Łazurnaha Bierahu ŭ Nicy praviała daśledavańnie na pładovaj musie (Drosophila melanogaster). Viadoma, što samki (XX) hetaj muchi žyvuć na 10% daŭžej samcoŭ (XY).
Z dapamohaj hienietyčnych nažnic daśledčyki atrymali tkanki i linii samcoŭ drazafił, jakija vałodajuć ci nie vałodajuć Y-chramasomami roznaha pamieru.
U vyniku jany zaŭvažyli, što źmiena kolkaści ci pamieru Y nie akazała nijakaha ŭpłyvu na praciahłaść žyćcia hetych much. Taki vynik abviarhaje hipotezu taksičnaj Y-chramasomy, pa mienšaj miery, u drazafił.
Ale kali tezis ab taksičnaści Y niapravilny, to čamu žančyny žyvuć daŭžej? Pytańnie zastajecca adkrytym. Navukoŭcy ličać, što nieabchodna pravieryć atrymany vynik na inšych vidach, bo viadoma, što płacentarnyja sysuny majuć sistemu vyznačeńnia połu, zasnavanuju na X- i Y-chramasomach, jakaja prykmietna adroźnivajecca ad padobnaj u much.
Rola ŭ ryzycy rakavych zachvorvańniaŭ
Viadoma, što z uzrostam peŭnyja samatyčnyja kletki ŭ mužčyn majuć tendencyju naturalnym čynam hublać Y-chramasomu. Ale, jak pakazvajuć vyniki dvuch daśledavańniaŭ, upłyŭ hetaj straty na ryzyku raźvićcia dvuch ahresiŭnych vidaŭ raku ŭ mužčyn kantrastuje.
Pry raku mačavoha puzyra mužčynskaja chramasoma, vidać, adyhryvaje achoŭnuju rolu, tady jak pry raku toŭstaj kiški jana škodzić.
Pavodle pieršaha daśledavańnia kamandy ź Miedycynskaha centra Sidars-Sinaj u Łos-Andželesie, poŭnaja strata (spantannaja, albo atrymanaja z dapamohaj hienietyčnych nažnic) Y-chramasomy ŭ kletkach pry raku mačavoha puzyra čałavieka pavialičvaje ahresiŭnaść chvaroby.
Akramia taho, imunnyja kletki, jakija atačajuć puchliny i stracili svoj Y, čaściej biaździejnyja. Adnavić dziejańnie takich kletak u myšej dapamahło terapieŭtyčnaje antycieła (tak zvanaja imunaterapija anty-PD1 preparatami).
Navukoŭcy miarkujuć, što ŭ ludziej z dapamohaj imunaterapii možna budzie aktyvizavać kletki, jakija stracili Y-chramasomu, i damahčysia stanoŭčaha efiektu lačeńnia ŭ ad 10% da 40% vypadkaŭ raku mačavoha puzyra.
Druhoje daśledavańnie, praviedzienaje kamandaj navukoŭcaŭ z Techaskaha ŭniviersiteta, vyniki jakoha apublikavanyja ŭ časopisie Nature, było pryśviečana raku toŭstaj kiški. Jano pakazała, što admysłovy hien Y-chramasomy (nazvany KDM5D) pavialičvaje ŭ myšej ryzyku mietastatyčnaha raspaŭsiudžvańnia hetaha vidu raku. Hety hien asłablaje suviazi pamiž rakavymi kletkami, dapamahajučy im adłučacca adzin ad adnaho i raspaŭsiudžvacca pa ŭsim arhaniźmie.
Ale kali jaho vydalić, to rakavyja kletki stanoviacca mienš invaziŭnymi i lepš raspaznajucca imunnaj sistemaj.
Što ź inšymi zachvorvańniami?
Kali raniej mnohija daśledavańni byli skancentravanyja na kolkaści kopij i varyjantaŭ hiena mužčynskaj chramasomy, jaki adkazvaje za fiertylnaść, to ciapier navukoŭcy zrazumieli, što
rola Y-chramasomy ŭ zdaroŭi čałavieka raspaŭsiudžvajecca i na mnohija inšyja vypadki, takija jak raźvićcio raku, chvaroba Alchiejmiera i sardečna-sasudzistyja zachvorvańni, uklučajučy infarkt mijakarda i insult.
Adnak takija vysnovy patrabujuć udakładnieńnia. I ŭ hetym pavinna dapamahčy poŭnaja rasšyfroŭka paśladoŭnaści Y-chramasomy, ab paśpiachovaści jakoj niadaŭna paviedamili navukoŭcy.
Čytajcie jašče:
U Hiermanii kožny zmoža pa ŭłasnaj zajavie źmianić poł i imia. I heta možna budzie rabić štohod
Kitaj siadzić na załatoj žyle hienietyčnych danych i nie choča dzialicca
Brytanski navukoŭca vyśvietliŭ, kali źniknie mužčynski poł u ludziej
Hienietyka budučyni: technałohii ŭžo dazvalajuć uziać zihotu i hienietyčna źmianić jaje jak zaŭhodna