Kitaj siadzić na załatoj žyle hienietyčnych danych i nie choča dzialicca
Pavodle śćviardžeńniaŭ ekśpiertaŭ, Kitaj zapuskaje «nacyjanalnaje abśledavańnie hienietyčnych resursaŭ» dla zboru infarmacyi ab najaŭnych u krainie bijadanych i ŭzmacnieńnia nahladu za imi. Heta moža pryvieści da spynieńnia dostupu da ich zamiežnych vučonych.
Jak piša CNN, Kitaj ź jaho nasielnictvam 1,4 miljarda čałaviek moža ŭjaŭlać saboj skarbnicu hienietyčnych danych dla raspracoŭki novych mietadaŭ lačeńnia chvarob. Kraina ŭkładvaje miljardy dalaraŭ u raspracoŭku novych mietadaŭ lačeńnia raku, navatarskich lekaŭ i vakcyn.
Vialikaja kolkaść hienietyčnych danych užo isnuje ŭ bijabankach i daśledčych centrach pa ŭsim Kitai. Ale, u adroźnieńnie ad šmatlikich zachodnich krain, jakija abaviazalisia adkryć infarmacyju dla hłabalnaha abmienu, apošnija hady ŭłady Kitaja pastrožyli kantrol za zamiežnym dostupam da hetych danych.
Bum bijałahičnych navuk
Apošnija hady kitajskija vučonyja i ŭłady padkreślivali, što hienietyčny materyjał moža być karysny dla vyvučeńnia i lačeńnia chvarob, raspracoŭki farmaceŭtyčnych preparataŭ i miedycynskich vyrabaŭ, a taksama dla lepšaha razumieńnia taho, jak farmujucca pryrodžanyja paroki ci jak hieny ŭpłyvajuć na praciahłaść žyćcia čałavieka. Usio heta vielmi važna z ulikam nadychodziačaha demahrafičnaha kryzisu ŭ Kitai, kali źnižajecca naradžalnaść i stareje pracazdolnaje nasielnictva.
Tamu, pa śćviardžeńni čynoŭnikaŭ, hienietyka krainy moža stać «stratehičnym resursam i skarbnicaj» navukovych daśledavańniaŭ dziakujučy tamu, što ŭ hetaj krainie žyvie vielmi šmat ludziej i jość hrupy nasielnictva, jakija adroźnivajucca dobrym zdaroŭjem i daŭhalećciem.
Uzrosłaja cikavaść z boku čynoŭnikaŭ da bijanavuk i hienietyki pryviała da adkryćcia pa ŭsioj krainie novych navukovych centraŭ i kampanij, jakija kaštujuć miljardy dalaraŭ. U 2015 hodzie ŭrad Kitaja zajaviŭ, što jaho baza danych samaja vialikaja ŭ śviecie, u joj kala 44 miljonaŭ zapisaŭ.
Bijatechnałohii byli vyznačanyja jak adna sa «stratehičnych novych halin», na raźvićcio jakich kraina budzie zasiarodžvacca ŭ apošnim piacihadovym płanie.
Ab tym, što z usich krain śvietu Kitaj nazapasiŭ samyja vialikija zapasy hienomu i što heta razam z dostupam da danych u inšych miescach u śviecie daje krainie pieravahi ŭ vyrašeńni niekatorych prablem, było zajaŭlena jašče ŭ 2021 hodzie na słuchańniach u Sienacie ZŠA pa nacyjanalnaj biaśpiecy.
Ekśpierty śćviardžajuć, što jość prykmiety taho, što Złučanyja Štaty — daŭni sapiernik Kitaja ŭ halinie technałohij, rehijanalnaha ŭpłyvu, vajskovaj mocy i ekanamičnaj siły — adčuvajuć cisk. Niekalki spravazdač ad analityčnych centraŭ i daśledčych hrup papiaredžvajuć, što ZŠA ryzykujuć stracić svaju kankurentnuju pieravahu ŭ hetaj śfiery.
Nacyjanalnaje abśledavańnie hienietyčnych resursaŭ
Ale inšyja ekśpierty kažuć, što dla taho, kab hety razryŭ pamienšaŭ, moža spatrebicca jašče niekalki hadoŭ. Ciapier, pa słovach prafiesara Džoj Ju. Čžan (Joy Y. Zhang), bazy danych u Kitai majuć niearhanizavany, razroźnieny charaktar. Hetuju prablemu i sprabuje vyrašyć urad, zajaŭlajučy ab praviadzieńni «nacyjanalnaha abśledavańnia hienietyčnych resursaŭ» dla zboru infarmacyi ab najaŭnych resursach i ŭzmacnieńnia nahladu za imi.
Nacyjanalnaje abśledavańnie i abmiežavańni na zamiežny dostup — heta tolki častka novych praviłaŭ u adnosinach da hienietyčnych resursaŭ Kitaja, jakija ŭstupili ŭ siłu ŭ lipieni.
Novyja praviły pašyrajuć praviły 2019 hoda, jany nakiravanyja, pavodle słoŭ Džoj Ju. Čžan, jakaja ŭdzielničała ŭ kansultacyjnych sustrečach padčas ich raspracoŭki, na centralizacyju i standartyzacyju najaŭnych danych, atrymanych ad instytutaŭ i navukovych centraŭ.
Heta abśledavańnie dazvolić Kitaju stvaryć adzinuju bazu danych ab hienietyčnaj raznastajnaści svajho nasielnictva, a taksama palepšyć jakaść i dastupnaść hetaj infarmacyi dla navukovych met. Akramia taho, hetaje abśledavańnie dapamoža ŭradu ŭzmacnić kantrol za hienietyčnymi resursami i praduchilić ich niezakonnaje vykarystańnie ci pieradaču zamiežnym arhanizacyjam.
Kitaj płanuje pravodzić nacyjanalnaje abśledavańnie hienietyčnych resursaŭ kožnyja piać hadoŭ. Jano budzie achoplivać «važnyja hienietyčnyja siemji» i žycharoŭ «peŭnych rehijonaŭ», naprykład, ludziej sa spadčynnymi zachvorvańniami ci z «asablivymi fizičnymi charaktarystykami abo adaptyŭnymi rysami».
Adnak, jak kažuć ekśpierty, novyja praviły nie vielmi kankretnyja i nie raskryvajuć detalaŭ ab tym, jak budzie pravodzicca heta abśledavańnie, jakija vidy ŭstanoŭ abo danych buduć uklučanyja. Ich realizacyja vyklikaje pytańni ab tym, jak abaranić pryvatnaje žyćcio ludziej u epochu bijadanych, asabliva ŭ krainie ź vialikim ličbavym kantrolem.
Praviły śćviardžajuć, što zbor hienietyčnych resursaŭ budzie pavažać «prava na pryvatnaje žyćcio» ich donaraŭ, supravadžacca «piśmovaj infarmavanaj zhodaj» i adpaviadać normam etyki.
Baraćba z zamiežnym vykarystańniem
Kitaj imkniecca abaranić svaje hienietyčnyja resursy ad zamiežnaha vykarystańnia, bo ličyć ich kaštoŭnym pryrodnym resursam, padobnym da nafty abo hleby. Heta vyklikaje tryvohu ŭ niekatorych vučonych, jakija aścierahajucca stracić mižnarodnaje supracoŭnictva.
Pieršapačatkovyja praviły 2019 hoda zabaraniali zamiežnym subjektam źbirać kitajski hienietyčny materyjał abo pieradavać jaho za miažu, u asnoŭnym kab praduchilić jaho vykarystańnie dla «typovych kamiercyjnych met», naprykład, jak pasłuhi siekvienavańnia hienomu.
Choć takoje navukovaje supracoŭnictva, jak kliničnyja daśledavańni, pa-raniejšamu dazvolena, jany padviarhajucca značna bolš strohamu kantrolu. Ciapier «zamiežnyja baki» i ich kitajskija partniory abaviazanyja apaviaščać ułady i atrymlivać dazvoł urada.
Uzmacnieńnie strohaści pravił adbyvajecca ŭ kantekście ŭzmacnieńnia ŭvahi kiraŭnictva krainy da prablem nacyjanalnaj biaśpieki, pačynajučy ad kontrraźviedki i zakančvajučy bijabiaśpiekaj. Aficyjnyja pradstaŭniki Kitaja kažuć, što bolš strohija abmiežavańni nieabchodnyja, kab praduchilić «niezakonny adtok» kitajskaha hienietyčnaha materyjału i nieetyčnyja daśledavańni.
Ale ŭ Kitaja jość i inšaja matyvacyja: vyśvietlić, što niekatoryja ekśpierty nazyvajuć «hienomnym suvierenitetam» ci poŭnym kantrolem nad hienietyčnym materyjałam u svajoj krainie.
Pa słovach Džoj Ju. Čžan, padychod da hienietyčnych resursaŭ čałavieka nastolki strohi, što «faktyčna daje ekskluziŭny dostup hramadzianam Kitaja, jakija žyvuć u Kitai, da praviadzieńnia hetych daśledavańniaŭ».
«Urad choča mieć vielmi strohuju ruku ŭ hetaj halinie, bo jon razumieje, što heta maje vializny ekanamičny patencyjał, ale… Kitaju patrebna mižnarodnaje supracoŭnictva, kab realizavać hety patencyjał. Siońnia ŭ krainy jość załataja žyła prosta la dźviarej, ale jana nasamreč nie viedaje, jak jaje raspracoŭvać», — cytuje CNN słovy Džoj Ju. Čžan.
Jak u inšych krainach
Chacia mnohija inšyja krainy taksama majuć zakony, jakija rehulujuć vykarystańnie i pieradaču hienietyčnaha materyjału svajho nasielnictva, niamnohija ź ich nastolki strohija, jak kitajskija.
Naprykład, UK Biobank, baza danych, jakaja padtrymlivajecca Nacyjanalnaj słužbaj achovy zdaroŭja Vialikabrytanii, padaje ananimnyja hienietyčnyja danyja žycharoŭ krainy «daśledčykam z usiaho śvietu, jakija vykarystoŭvajuć ich dla novych navukovych adkryćciaŭ».
Hetaksama ŭ ZŠA Nacyjanalny instytut achovy zdaroŭja (NIH) viadzie bazu danych hienomnaj infarmacyi, atrymanaj u vyniku daśledavańniaŭ, jakija finansujucca NIH. Da jaje mohuć źviarnucca navukoŭcy ŭsiaho śvietu.
Čytajcie jašče:
Kitajcy apiaredzili Maska, zapuścili pieršuju ŭ śviecie rakietu na mietanavym palivie
Tur patłumačyŭ, što Łukašenka mieŭ na ŭvazie, kažučy pra pryznačeńnie dyrektaraŭ u pryvatnyja kampanii2
Kamientary