«Baćka zaŭsiody daryŭ svaje knihi ad usiaho serca i ad usioj dušy». Upieršyniu adnoj knihaj sabrany aŭtohrafy Jakuba Kołasa
Tolki što pabačyŭ śviet katałoh «Ad usiaho serca, ad usioj dušy»: darčyja nadpisy Jakuba Kołasa na knihach», piša «Źviazda».
06.12.2023 / 10:29
Układalnikami pa-svojmu ŭnikalnaj (a što jašče važna — pieršaj u takim kirunku!) pracy źjaŭlajucca kandydatka sacyjałahičnych navuk Vasilina Mickievič, Natalla Šuvahina-Adamovič. Kiraŭnica prajekta — dyrektarka muziej Iryna Macias. Recenzientam vystupiŭ doktar fiłałahičnych navuk Aleś Bielski.
Kniha składajecca z čatyroch raździełaŭ: «Knihi z darčymi nadpisami Jakuba Kołasa, padaravanyja paetam u 1920-ja hady»; «Knihi z darčymi nadpisami Jakuba Kołasa, padaravanyja paetam u 1930-ja hady»; «Knihi z darčymi nadpisami Jakuba Kołasa, padaravanyja paetam u 1940-ja hady»; «Knihi z darčymi nadpisami Jakuba Kołasa, padaravanyja paetam u 1950-ja hady».
Jak farmiravałasia kalekcyja kołasaŭskich aŭtohrafaŭ na knihach u muziei, raskazvajecca va ŭstupnym artykule da katałoha (aŭtary — V. Mickievič, N. Šuvahina-Adamovič): «… Michaś Kanstancinavič Mickievič (małodšy syn Ja. Kołasa — K. Ł.) padkazaŭ nazvu katałoha, viedaŭ, što baćka zaŭsiody daryŭ svaje knihi ad usiaho serca i ad usioj dušy, lubiŭ nadpisvać radki na pamiać čornymi čarniłami, piarom N 86.
U fondach Dziaržaŭnaha litaraturna-miemaryjalnaha muzieja Jakuba Kołasa zachoŭvajecca 98 knih ź inskryptami paeta. Heta kalekcyja biare svoj pačatak z 1962 hoda, kali ŭ fondy muzieja była pieradadziena pieršaja kniha z aŭtohrafam pieśniara ad piśmieńnika i publicysta Usievałada Barysaviča Azarava.
Vialikuju pošukavuju rabotu ŭ hetym kirunku vioŭ starejšy syn Jakuba Kołasa, pieršy dyrektar muzieja Daniła Kanstancinavič Mickievič, jaki dobra viedaŭ asob z akružeńnia svajho baćki. Zvyš 50 knih ź inskryptami Jakuba Kołasa papoŭnili fondy muzieja, dziakujučy jaho namahańniam. Maryja Ničyparaŭna Dalidovič i Natalla Alaksandraŭna Šuvahina-Adamovič spryjali papaŭnieńniu kalekcyi knihami ź inskryptami paeta, jakija byli adrasavany Maksimu Łužaninu.
Značny ŭniosak u papaŭnieńnie fondaŭ zrabili rodnyja, svajaki i naščadki paeta. Siastra Jakuba Kołasa Alena Michajłaŭna Łojka pieradała ŭ fondy 8 knih z pryśviačeńniami. Knihi z dedykacyjami Jakuba Kołasa S. M. Haradzieckamu, A. S. Novikavu-Pryboju, Ja. V. Astroŭskamu papoŭniŭsia zbor muzieja, dziakujučy namahańniam unučak pieśniara Viery i Maryi Mickievič. U 2022 hodzie ŭ fondy muzieja byli pieradadzieny try knihi z aŭtohrafami Jakuba Kołasa, adrasavanymi A. A. Kietler, dziakujučy hałoŭnamu zachavalniku fondaŭ muzieja Vasilinie Mickievič».
Apisańnie kožnaha z aŭtohrafaŭ, kožnaj knihi z aŭtohrafam ujaŭlaje saboju sapraŭdnaje navukova-publicystyčnaje ese. Naprykład, siarod pieršych viadomych aŭtohrafaŭ na knihach — nadpis na zborniku apaviadańniaŭ «U cichaj vadzie» (Minsk, Dziaržaŭnaje vydaviectva Biełarusi, 1925 hod) Uładzisłavu Vikienćjeviču Čaržynskamu (1897 — 1974).
Adrasat — biełaruski krytyk, litaraturaznaŭca, jaki vystupaŭ pad psieŭdanimam Uładzisłaŭ Dziaržynski. Voś jaki «darčy śled» pakinuŭ Ja. Kołas na tytulnym liście knihi: «Vydatniejšamu biełaruskamu litaraturnamu krytyku U. Čaržynskamu ad aŭtara. Miensk. 30. III. 1925 h.».
Darečy, pra heta my daviedvajemsia z tłumačalnaha artykuła. Uładzisłaŭ Dziaržynski napisaŭ pra Kołasa krytyčna-bijahrafičny narys «Jakub Kołas», jaki vyjšaŭ u pieršym tomie zboru tvoraŭ paeta ŭ 1928 h., recenziju na knihu Jakuba Kołasa «Symon-muzyka», recenziju na knihu Jakuba Kołasa «U hłybi Paleśsia», artykuły «Da partretu Ja. Kołasa ŭ litaraturnaj krytycy», «Pramieniacca dali», «Na pavarocie» (try apošnich teksty ŭvajšli ŭ knihu «Jakub Kołas u litaraturnaj krytycy», jakaja była nadrukavana ŭ Minsku da dvaccacihadovaha jubileju tvorčaj dziejnaści narodnaha pieśniara.
Uładzisłaŭ Vikienćjevič byŭ aryštavany ŭ 28 červienia 1930 h. Krytyka vysłali ŭ Kazań terminam na 5 hadoŭ. Paśla aryštu i vysyłki daśledčyk adyšoŭ ad litaraturnaj dziejnaści, pracavaŭ vykładčykam u roznych VNU. U 1940-50-ja hh. pierapisvaŭsia ź Jakubam Kołasam. Takoje łakaničnaje ese samym padrabiaznym čynam ilustruje historyju adnosin paeta i adrasata, jakomu skiravany darčy nadpis.
A jašče i pašyraje našy ŭjaŭleńni pra taho samaha U. Dziaržynskaha. Mo niekamu ź litaraturaznaŭcaŭ hety tekst, zvarot da ŭzajemaadnosin paeta i krytyka nahadaje, što daŭno naśpieła patreba pieravydać tvory zabytaha litaraturaznaŭcy..?
Pratatypam Alesia Sadoviča ŭ tryłohii «Na rostaniach» i Basa-Hrenki ŭ pjesie «Zabastoŭščyki» Jakuba Kołasa, a taksama doktara Stašynskaha ŭ ramanie Alaksandra Fadziejeva «Razhrom» byŭ Alaksandr Antonavič Siankievič (1884 — 1934) — biełaruski dziaržaŭny i partyjny dziejač, vučony, piśmieńnik, narkam achovy zdaroŭja respubliki ŭ pieršyja hady Savieckaj ułady na Biełarusi. Jaho synu — Hieorhiju Alaksandraviču Siankieviču — Jakub Kołas doryć zbornik apaviadańniaŭ «Krok za krokam» (Miensk, Dziaržaŭnaje vydaviectva Biełarusi, 1925) z takim nadpisam: «Žoržyku Siankieviču ad Jakuba Kołasa. 13. IV. 1925 h.».
Za kožnym apisańniem aŭtohrafaŭ schavany nie prosta admietnyja, cikavyja losy, za kožnym apisańniem, jakija zhodna zadačam vydańnia i źjaŭlajucca davoli łakaničnymi, ale pry hetym vyhladajuć nasyčanymi, davoli bahatymi na kamientaryi da samoha faktu dareńnia, paŭstajuć prosta ŭnikalnyja historyi.
Dziakujučy hetamu katałoh źjaŭlajecca novym, enierhietyčnym hruntam dla raźvićcia, pašyreńnia novaj prastory kołasaznaŭstva. Piatro Hlebka, Maksim Łužanin, Michaś Łyńkoŭ, Siarhiej Haradziecki…
Aŭtohrafy, adrasavanyja piśmieńnikam, hramadskim dziejačam, prosta zvyčajnym ludziam, — heta jašče i historyja ich adnosin ź Jakubam Kołasam. Apisańnie darčych nadpisaŭ bahata ilustravana, nasyčana roznymi mastackimi dakumientami, tvorami, pryśviečanymi tym ludziam, kamu kłasik biełaruskaj litaratury nadpisvaŭ svaje knihi.
Praca, praroblenaja ŭkładalnicami Vasilinaj Mickievič i Natallaj Šuvahinaj-Adamovič, — jarki ŭzor nastupnikam u nakirunku da stvareńnia padobnych navukova-tvorčych prajektaŭ. Biełaruskaje litaraturaznaŭstva, niesumnienna, patrabuje apisańnia aŭtohrafaŭ, darčych nadpisaŭ Michasia Łyńkova, Pietrusia Broŭki, Arkadzia Kulašova, Pimiena Pančanki, Kandrata Krapivy, Vasila Bykava, Ivana Šamiakina, Maksima Tanka, inšych narodnych paetaŭ i narodnych piśmieńnikaŭ Biełarusi.
Čytajcie taksama:
«Jon viedaŭ, jak pad nosam u KDB stvaryć štab nacyjanalnaha adradžeńnia»