«Samy cymus»: historyk napisaŭ knihu pra toje, jak abaranki skaryli Amieryku, a draniki stali i jaŭrejskaj stravaj
U biełaruskim vydaviectvie Gutenberg Publisher pry ŭdziele Czabor Publishing vychodzić smačnaja navinka — kniha «Samy cymus» ad Alesia Biełaha. Vydatny znaŭca histaryčnych dalikatesaŭ, Bieły pradstaŭlaje narysy pra śviet biełaruska-jaŭrejskaj kuchni, a taksama recepty vybitnych straŭ.
07.07.2024 / 19:01
Kniha «Samy cymus» azdoblenaja aŭtarskimi ilustracyjami Juryja Taŭbkina.
Pieršyja narysy dla knihi Aleś pačaŭ pisać jašče ŭ 2007-m.
«Ciaham času ŭ mianie nazapasiłasia kalekcyja niedzie z 10 narysaŭ, i pastupova čarnaviki pačali abrastać padrabiaznaściami, jakija datyčacca jaŭrejskaha boku straŭ. Kali ŭ 2022-m ja emihravaŭ, spačatku dumaŭ zajmacca inšymi knižkami, a ŭ pieršyja paŭhoda ŭvohule ničoha nie moh pisać. Vosieńniu 2022-ha pačaŭ pracavać nad knihaj bolš metanakiravana i niedzie vosieńniu 2023-ha zdaŭ u vydaviectva jaje tekst», — pryhadvaje aŭtar.
Kniha składajecca z 15 narysaŭ i niekalkich dziasiatkaŭ aryhinalnych receptaŭ, malunki da jaje stvaryŭ biełaruski mastak Juryj Taŭbkin. Što heta za stravy? Kaniešnie, siarod ich jość cymus, jaki trapiŭ i ŭ nazvu knihi:
«Heta desiert, jaki časta robiać z morkvy. U biełaruskaj, polskaj, ukrainskaj i rasijskaj movach vyraz «samy cymus» aznačaje ŭ vuzkim sensie samaje smačnaje, a ŭ bolej šyrokim — samaje istotnaje. Dla knihi heta fłahmanskaja strava. Tolki kali pisaŭ hetuju knihu, daviedaŭsia, što ŭ biełaruskaj sialanskaj kuchni hetaja strava taksama jość, jaje hatujuć na paŭnočnym zachadzie krainy».
Aleś raskazvaje, što zhadanyja ŭ knizie stravy ŭ značnaj stupieni ahulnyja dla biełarusaŭ i jaŭrejaŭ, to-bok jany pryjšli abo ad adnych, abo ad druhich — atrymaŭsia niezapłanavany kulturny abmien. Jość tam i treci ŭdzielnik — šlachta Vialikaha kniastva Litoŭskaha, bo i jana rabiła svoj uniosak u tuju ahulnuju kuchniu, jakaja abjadnała biełarusaŭ i jaŭrejaŭ u našym minułym. Bieły apisvaje hetuju jednaść jak virtualny ahulny stoł, za jaki jon pasprabavaŭ pasadzić biełaruskaha mužyka, litoŭskaha pana i jaŭrejskaha ramieśnika ci handlara, chacia nasamreč hetyja piersanažy nikoli nie siadzieli za adnym stałom.
Ale nie adnym cymusam — kniha raskazvaje ŭ tym liku pra krupnik, abaranki, knyšy, draniki, jakija ŭ jaŭrejaŭ zavucca łatkies, zacirku. Da hetaha dadajecca recept napoju, jaki byŭ nie čužy i jaŭrejam — havorka pra zubroŭku.
Kniha «Samy cymus» azdoblenaja aŭtarskimi ilustracyjami Juryja Taŭbkina.
Aleś nie tolki daje recepty hetych straŭ, ale i vyvučaje ich historyju i simvalizm: «Jaŭrei pazyčyli niekatoryja z hetych straŭ u miascovaha nasielnictva i potym dali im dadatkovuju karjeru, časam navat pieravozili za akijan, jak u vypadku z abarankami-biejhłami, jakija stali papularnymi ŭ amierykanskaj kultury, ci z dranikami-łatkies. Pa takim prykładzie možna raskručvać i biełaruskuju kuchniu.
Heta ŭ niejkim sensie niečakanaja kniha jak dla jaŭrejaŭ, tak i dla biełarusaŭ. Kožny z hetych bakoŭ časta nie ŭ kursie i pra svaju častku pachodžańnia hetych straŭ, tym bolš pra los hetych straŭ u svaich vizavi, a heta ŭsio padrabiazna razhladajecca ŭ knizie. Biełarus, jaŭrej, palak ci litoviec — chto b ni pračytaŭ hetuju knihu, jana istotna pašyryć jaho kulturny dalahlad i zdymie mnohija stereatypy».
Kniha «Samy cymus» azdoblenaja aŭtarskimi ilustracyjami Juryja Taŭbkina.
Štodzionnaje jaŭrejskaje mieniu mała čym adroźnivałasia ad štodzionnaha biełaruskaha racyjonu, to-bok padobnych smakaŭ tam bahata. Aleś tłumačyć, što jon abiraŭ dla knihi tolki tyja stravy, jakija ŭ peŭnym sensie stali lehiendarnymi z abodvuch bakoŭ, pakinuli sapraŭdy hłyboki śled u abiedźviuch kulturach. Naprykład, takija biadniackija supy, jak zacirka i krupnik, byli vielmi raspaŭsiudžanyja, bo heta vielmi prostyja i tannyja stravy, a asnoŭnaja masa biełarusaŭ i tutejšych jaŭrejaŭ była vielmi biednaj.
Jašče adzin kryter adboru — uklučać u knihu tolki tyja stravy, pra jakija šmat viadoma z etnahrafii, ź miemuarnaj i mastackaj litaratury.
U knizie šmat malaŭničych detalaŭ pra stravy ź jaŭrejskaj i biełaruskaj kłasiki, jość roznyja aniekdoty i žarty. Na dumku aŭtara, možna było ŭklučyć u jaje i bolš straŭ, ale ž chaciełasia pakinuć «samy cymus», toje, dzie hetyja dźvie kuchni dakranajucca adna da adnoj, chacia ahulnaje ŭ ich hetym nie vyčerpvajecca:
«Možna było b napisać i pra hałubcy, i pra chaładnik, ale ŭ hetych straŭ nie nastolki zbałansavanyja historyi, kab možna było adnolkava kazać i pra ich biełaruski, i pra ich jaŭrejski baki. Toj ža chaładnik byŭ dobra viadomy ŭ jaŭrejaŭ, ale aproč hetaha ja nie tak šmat mahu skazać pra hety jaho bok».
Kniha Alesia Biełaha «Samy cymus: smaki i vodary biełaruska-jaŭrejskaj kuchni» vyjdzie 25 červienia. Ciapier jana dastupnaja pa pieradzamovie na sajcie vydaviectva Gutenberg Publisher — zamović vydańnie možna tut.
Šnical pa-palesku — papularnaja strava mižvajennaha času. Historyja i recept