Biełaruski arechavy cud. Pad Maładziečnam jość cełyja płantacyi funduka, pra jakija mała chto čuŭ
Kali tak pojdzie tak i dalej, to chutka Biełaruś budzie asacyjavacca nie z bulbaj, a z fundukam. Heta, viadoma, žart (a moža, i nie žart). Ale ŭ 2018-m u vioscy Haradziłava pad Maładziečnam pasadzili pieršaje dreva funduka, i tut pačałosia… Ciapier dreŭ 40 tysiač, jany zaniali saboj 75 hiektaraŭ ziamli i sioleta ŭžo dali ŭradžaj u 10 tys. kiłahramaŭ. I heta jašče mała — u nastupnym hodzie ad hetaha sadu čakajuć u piać razoŭ bolš areškaŭ. Onliner pajechaŭ pahladzieć na fundučnyja płantacyi, kab daviedacca, kali ŭ Biełarusi pačnuć rabić svaju «Nutełu».
Arechavy startap na miljon
Ułasna kažučy, voś jon — fundučny sad, samy vialiki ŭ Biełarusi. Nie ŭvieś, tut tolki kavałačak (ale vy možacie ŭ dumkach pamnožyć hetuju fatahrafiju na vosiem, i tady ŭsio zrazumiejecie). Drevy pakul nizkija — z-za ŭzrostu (amal dzieci!). Paźniej ich usio adno abrežuć — buduć nie vyšejšyja za 4,5 mietra, tamu što zanadta vysokija składana dahladać.
Kiruje ŭsioj hetaj spravaj Hienadź Haŭrys. Jon ža čyścić dla žurnalistaŭ arechi i tłumačyć, čym śviežy biełaruski funduk adroźnivajecca ad taho, jaki my pryvykli kuplać u kramach — sušanaha abo smažanaha.
— Zvyčajna my jamo funduk z Azierbajdžana, Hruzii, Turcyi. U śviežaha funduka inšy smak, vy pasprabujcie. Smak jarčejšy.
Heta jak paraŭnoŭvać śviežy jabłyk i reštki sušanaha.
Śviežy arech z pola sakavity, pa smaku vielmi padobny na śviežy kakos.
Hienadź raskazvaje, što biełarusaŭ pryvučyli da sušanych arechaŭ, tamu što arech — paŭdniovaja kultura, i na poŭdni jon śpieje nie jak u nas, u vieraśni-kastryčniku, a ŭ červieni-lipieni. I tam, na poŭdni, jon vysychaje naturalnym sposabam.
— A my možam zachavać naš arech śviežym, tamu što źbirajem jaho ŭvosień, kali syra i vilhotna.
U nas arech nie sochnie. Na žal, naš pakupnik pryvučany da suchoha arechu i ličyć, što takim jon i pavinien być.
— A jon pavinien być takim, jak u vas?
— Tak, ja chaču, kab biełarusy jeli śviežy funduk. Adzinaja biada — naš čałaviek staŭ lanivym. Jamu lanota čyścić arechi — treba, kab za jaho pačyścili, kab jon dastaŭ vyčyščany z pakunačka. A my pradajem funduk u škarłupinie. Heta ahidna, ale my taksama zrobim heta: budziem čyścić arech i sušyć, kab pradavać, jak usie.
Płanujem užo ŭ nastupnym hodzie rabić tut arechavuju pierapracoŭku. Nam treba arhanizavać pieršasnuju pierapracoŭku, kali arech adździalajuć ad škarłupiny, myjuć, sartujuć, kalibrujuć. A potym budziem rabić pasty, šakaładki, fundukovaje masła. Moža, hadoŭ praź siem-vosiem zrobim «Nutełu», kali ŭsio dobra pojdzie.
Pole zasadzili piać hadoŭ tamu, u 2018-m (ziamlu vydzieliŭ rajvykankam). Heta nie standartnaja historyja krutoha fiermiera. Hienadź naohuł u sadzie mała što robić rukami: kaža, što viaskovy rabotnik ź jaho taki sabie.
Hety startap — kłasičny startap, u jakim jość zamiežny inviestar i kirujučaja kampanija — a&g Partners, jakaja zajmajecca startapami zamiežnych prajektaŭ (ułasna, hetuju kampaniju i pradstaŭlaje Hienadź). I heta nie zvyčajnaja sialanska-fiermierskaja haspadarka, a cełaje TAA «Viazaviecki sad», jakomu naležyć handlovaja marka Funduk Eco.
Funduk — heta akulturany lasny arech. Jon daje bolš ŭradžaju, jaho płod bujniejšy.
— Čamu vy vyrašyli vyroščvać mienavita funduk?
— Naohuł, sprava była takaja. Da mianie źviarnuŭsia litoŭski inviestar i prapanavaŭ na vybar niekalki tem dla Biełarusi, u jakija jon hatovy byŭ ukłaści hrošy. U asnoŭnym jon prapanoŭvaŭ handlovyja temy: zaniacca kramami Lidl, niejkim optam, «beuškaj» na ŭzroŭni sekand-chendu.
Funduk byŭ adzinaj vytvorčaj temaj. Ja miesiac čytaŭ pra funduk u internecie i zrazumieŭ, što heta ŭlotnaja tema, kašernaja.
Arech — dreva ščaścia ŭ mifałohii, a ŭ płanie karyści — naohuł kosmas.
U hety funduk ŭkłali kala miljona dalaraŭ — kali vyroščvać jaho ŭ pramysłovych maštabach, to jon paprosić pa 10 tys. dalaraŭ na kožny hiektar ziamli. Pieršyja piać hadoŭ dreva patrabuje układańniaŭ, a potym pavinna akupić siabie za nastupnyja dva hady.
«Nam dapamahajuć Biełaruskaja akademija navuk i suśvietny kandytarski hihant Ferrero»
Sadžancy pryvieźli ź Italii. Italjanskija kalehi padzialilisia technałohijaj vyroščvańnia funduka, ale zamiežnaha vopytu akazałasia niedastatkova: u Biełarusi funduk staŭ siabie pavodzić tak, jak jon choča, a nie tak, jak ad jaho čakali.
— Italjancy raspaviadali nam, jak dahladać sadžancy. My pasadzili ich funduk u Biełarusi, a ŭ nas zavialisia žučki, jakich u italjancaŭ niama. Jany skazali: «Oj, a što heta za kazurki ŭ vas?»
My pajšli ŭ Instytut pładavodstva našaj Akademii navuk, i tam nam dapamahali zrazumieć, jak pazbavicca ad hetych žučkoŭ. Nam vielmi dapamahła niabožčyca Kazłoŭskaja.
Inšaja biełaruskaja prablema, ź jakoj nie sutykajucca paŭdniovyja narody, — marozaboj. Voś jak jon škodzić: viasnoj, kali jašče lažyć śnieh, jon adbivaje soniečnyja pramiani, funduk z-za śviatła dumaje, što ŭžo paciapleła, i pačynaje pračynacca, puskaje sok. A nočču z-za zamarazkaŭ hety sok zastyvaje. Atrymlivajecca efiekt zakrytaha słoika z vadoj, jaki pastavili na noč u marazilnik — jon łopajecca. A stvoł dreva z-za soku, jaki za noč pieratvaryŭsia ŭ lod, razryvajecca. Niekalki dreŭ u hetym sadzie ŭžo paciarpieli.
Kab abaranicca ad morozaboju, stvały vyrašyli pabialić: chałodnaj viasnoj pabieł pazbavić drevy ad iluzii, što para pračynacca.
Na fonie ŭsiaho hetaha varony i palavyja myšy, jakija kraduć arechi, naohuł nie vyhladajuć prablemaj (kraduć, mabyć, dziela cikaŭnaści, raskryć škarłupinu jany ŭsio adno nie mohuć).
A jašče funduk pačynaje ćviści zanadta rana dla Biełarusi, tamu jaho davodzicca apylać uručnuju. Miljon niuansaŭ.
— My pastajanna majem znosiny z Ferrero, jany dajuć nam biascenny vopyt, viedy. Zaraz my pracujem nad kandytarskimi hatunkami funduka (naprykład, u šakaładki patrebnyja arechi drabniejšyja). Nam u Ferrero padkazvajuć, jak vyroščvać kandytarski funduk.
«U «Ałmi» adrazu pahadzilisia pradavać našy arechi»
Davajcie piarojdziem da samaha hałoŭnaha i jadomaha — da ŭradžaju. Saśpieły arech padaje na ziamlu, i jaho źbirajuć uručnuju.
— Heta, viadoma, nie sprava — źbirać funduk rukami. Ale pakul u nas tak, — Hienadź maryć pra śpiecyjalnuju mašynu, jakaja źbiraje arechi ź ziamli, jak pyłasos. Jana kaštuje kala 50 tys. dalaraŭ. Alternatyŭny «pyłasos» zrabili sami i ŭžo testujuć.
Mašyna dla zboru arechaŭ dapamoža chutčej źbirać uradžaj.
— U sielskaj haspadarcy jość vielmi važny momant: pryroda moža nie dać tabie stolki soniečnych dzion, kolki tabie treba, — jana daść stolki, kolki sama zachoča. Tamu vyjšła sonca, i tabie treba — r-raz! — vyskačyć i za dzień sabrać uvieś uradžaj, tamu što potym doždž, toje-sioje. Mašyna źbiare ŭvieś uradžaj za dzień, a rabotnicy buduć źbirać dva tydni. Dumaju, hady praz dva, maksimum try ŭ nas budzie takaja mašyna z pyłasosam. I paliŭ chočam aŭtamatyčny.
Niešta robaty nie śpiašajucca adbirać pracu ŭ ludziej.
U minułym hodzie drevy z-za maładości dali ŭsiaho 2 tony funduka, zatoje ŭ hetym — adrazu 10 ton. Takoha ŭradžaju ŭžo chopić, kab iści ŭ handlovyja sietki.
— U «Ałmi» adrazu pahadzilisia pradavać našy arechi, ciapier viadziem pieramovy z «Jeŭrahandlem».
My damaŭlajemsia, kab naš funduk pradavali ŭ adździele harodniny ŭ chaładzilniku: u takich umovach śviežy arech daŭžej zachoŭvaje svaje jakaści.
Hienadź raspaviadaje, što biełaruski funduk užo hatovyja kuplać rasijanie i italjancy, ale im patrebnaja fura ŭ 20 ton, a sad pakul stolki arechaŭ nie daje. Ale heta pakul.
Jašče adzin płan — pryjści na «Kamunarku».
Partyja biełaruskaha funduka voś-voś adpravicca na kandytarskuju fabryku.
— Na «Kamunarcy» hatovyja razhledzieć naš arech. Jon dla ich niazvykły, jon saładziejšy. Im na fabrycy treba pahladzieć, jak jon pakaža siabie ŭ cukierkach.
A ŭvohule, fundučny sad daje zarabić nie tolki na arechach.
«Pradajem sadžancy funduka optam pa 5 dalaraŭ, i ŭ nas prosiać źnižku. A na vyroščvańnie sadžanca sychodzić šeść hadoŭ!»
Kali vy chočacie stać fundučnym mahnatam, to možacie pryjazdžać siudy za dvuchhadovymi sadžancami. Niekatoryja fiermiery ŭžo tak i robiać, biaruć i pa 100 sadžancaŭ, i pa 200. U hetym hodzie pradali 12 tys. sadžancaŭ, u nastupnym płanujuć pradać 20 tysiač.
— To-bok vy sami sabie płodzicie kankurentaŭ?
— Viadoma, z zadavalnieńniem.
Suśvietnamu rynku treba šmat funduka, jamu kolki ni daj, budzie niedastatkova.
Adzin sadžaniec u nas kaštuje kala 5 dalaraŭ, praz try-čatyry hady hety sadžaniec daść vam arechi, jakich chopić pajeści — kiłahrama paŭtara-dva. Jašče praź niekalki hadoŭ jon daść užo 3-5 kiłahramaŭ funduka.
Ja ŭśmichajusia, kali mnie kažuć: voś u vas sadžancy pa 5 dalaraŭ, a možna tańniej? Ja adkazvaju: ujavicie, my pavinny hadavać dreva piać hadoŭ, potym jaho abrezać, potym z hetaha dreva praz hod atrymajem «dzietak», ich treba pierasadzić. Pierasadzili — i treba jašče pratrymać u ziamli hod. I voś na siomy hod my atrymlivajem sadžaniec. I za jaho my prosim «až» 5 dalaraŭ.
Darečy, čałaviek u ciomna-siniaj kamizelcy — heta dyrektar Alaksiej. Jamu 37 hadoŭ. Jany z žonkaj žyli ŭ Miensku, u tym hodzie pradali kvateru ŭ stalicy i ciapier žyvuć tut, niepadalok, u viaskovaj chacie.
— Vy pamianiali Minsk na viosku!
— Viadoma, pryčym z zadavalnieńniem. Heta była maja mara, daŭno ciahnuła źjechać ź Minska. Žonka była suprać, potym maŭčała, potym pahadziłasia. My žyviem u Asanavie pobač z Maładziečnam, heta jak Ždanovičy dla Minska.
A raniej Alaksiej jeździŭ siudy na pracu ź Minska. Kali pracoŭny dzień pačynaŭsia a šostaj ranicy, davodziłasia ŭstavać a čaćviortaj-paŭpiataha.
— Vielmi šmat času traciłasia na darohu, hadziny pa try praktyčna. A ciapier usio na miescy, usio dobra.
Hienadź prapanavaŭ Alaksieju pajści vučycca na ahranoma, što toj i zrabiŭ. Ź listapada ŭ 37-hadovaha dyrektara siesija ŭ sielhasakademii ŭ Horkach, heta jaho pieršaja vyšejšaja adukacyja. Vučycca na trecim kursie, zastałosia jašče dva. Pryjdziecca niejak sumiaščać i vučobu, i pracu, tamu što ŭ kampanii pracujuć usiaho piać čałaviek (jašče pryciahvajuć siezonnych rabotnikaŭ).
Jak skončać źbirać uradžaj vosieńniu, treba prajścisia pa sadzie azotaźmiaščalnym rastvoram — i adrazu apadzie liście. Potym treba arhanizavać abrazańnie 40 tys. dreŭ, heta budzie rabicca doŭha. Tolki pryjdzie viasna — treba budzie źbirać pyłok i kasić travu šmat-šmat razoŭ.
Zdajecca, arechajedy mohuć być spakojnyja: impartazamiaščalnaha funduka pavinna chapić. Tym bolš biełarusy jaho jaduć niašmat, usiaho pa 700 hramaŭ na čałavieka ŭ hod (tut uličvajecca ŭ tym liku funduk u cukierkach) — italjaniec źjadaje ŭ 10 razoŭ bolš.
Nu, a raz u nas užo jość jak minimum 40 tys. fundučnych dreŭ pad Maładziečnam, budźcie hatovyja jeści arechi, jak italjancy.
Ci zdaść Tramp Ukrainu Rasii? Čamu demakraty razhromlenyja? Da čaho pryviadzie kantrol respublikancaŭ nad vykanaŭčaj i zakanadaŭčaj uładaj adnačasova?58
Kamientary