«Padčas matčaŭ zvykłaje turemnaje žyćcio niby spyniajecca». Biełaruski futboł za kratami
Stadyjony, forma, prafiesijnyja futbalisty i navat čempijanaty. Samy papularny vid sportu ŭ śviecie isnuje i ŭ biełaruskich kałonijach, piša «Radyjo Svaboda».
Z 20 listapada ŭvahu futbolnych zaŭziataraŭ z usiaho śvietu pryciahvaje čempijanat śvietu pa futbole, jaki sioleta prachodzić u Katary. Biełaruskaja zbornaja jašče nikoli nie ŭdzielničała ŭ takim turniry, a mahčymaści kłubaŭ i zbornaj Biełarusi mocna abmiežavanyja paśla pačatku vajny va Ukrainie i saŭdziełu ŭładaŭ Biełarusi ŭ ahresii suprać krainy-susiedki. Pośpiechaŭ na mižnarodnaj arenie taksama niama, futbalistam zastajecca ŭdzieł va ŭnutranych turnirach — čempijanacie i rozyhryšy futbolnaha kubka. Jość u Biełarusi i taki futboł, pra jaki viedaje tolki davoli vuzkaje koła ludziej. U materyjale Svabody žurnalist i były palitviazień Aleh Hruździłovič raskazvaje pra futboł za kratami.
«Futboł byŭ pieršym, što ja pabačyŭ u kałonii»
Aleh byŭ aryštavany ŭ kancy śniežnia 2021 hoda. Niekalki miesiacaŭ pravioŭ u SIZA, paśla suda adbyvaŭ pakarańnie ŭ kałonii pad Mahilovam. Raskazvaje, što paśla pieravodu tudy spačatku musiŭ adbyć tak zvany karancin — pravieści niekalki tydniaŭ asobna ad inšych viaźniaŭ. Ale ź miascovymi «futbalistami» sutyknuŭsia amal adrazu paśla pieravodu ź SIZA.
«Futboł byŭ pieršym, što ja pabačyŭ u kałonii, — raskazvaje Aleh. — Nas vyvodzili z karancinnaha baraka ŭ łaźniu, pašychtavali na vulicy. Pobač išła budoŭla, ludzi vieźli na vazkach akonnyja ramy. Zeki, ale apranutyja, jak zvyčajnyja rabaciahi. I voś idziom my pamiž dvuch korpusaŭ, niejkaja brama. Pavaročvajem naleva — i tut ja raptam baču stadyjon, zasypany piaskom. A na im haniajuć miač chłopcy. Ź niejkaj varjackaj chutkaściu. Jak byccam u ich niejkaja batarejka ŭnutry. Ja takich chutkaściaŭ u žyćci narmalnym nie bačyŭ. Mahčyma, ludzi tak vysiedžvajucca za kratami, što potym nastolki chutka biehajuć. Ja nie viedaju».
Sa słoŭ Aleha, futbolny stadyjon u kałonii mocna adroźnivajecca ad taho, jaki možna pabačyć u volnym žyćci. Heta prastakutnaja placoŭka, zasypanaja ŭtrambavanym piaskom. Aharodžanaja pa pierymietry. Pa pierymietry taksama prataptanaja ściežka, dzie achvočyja zajmajucca bieham, u tym liku padčas futbolnych matčaŭ.
«Na druhim baku stadyjona arhanizavanyja trybuny, — uspaminaje Aleh. — Tam viaźni zaŭzieli za kamandy stojačy. Zaŭziatary ŭsie ŭ čornym. Viadoma, nichto asabliva nie kryčyć, takoha niama. Ale śvist ci vokličy byvajuć. Achoŭnikaŭ pry hetym nie vidać. Sam stadyjon aharodžany vysokim płotam ź mietaličnaj sietki. Achoŭniki zapuskajuć tudy hulcoŭ i zaŭziataraŭ i sami nie iduć dalej. Nazirajuć zvonku. Stadyjon krychu mienšych pamieraŭ, čym zvyčajny futbolny, ale vialiki. Bramy taksama mienšyja. Heta niešta siaredniaje pamiž chakiejnaj placoŭkaj i zvyčajnym futbolnym stadyjonam».
«Ty byccam na niejki momant zabyvaješ pra turmu»
Jak raskazvaje Aleh, hulajuć u futboł viaźni zvyčajna ŭ spartovaj formie — futbołki, majtki i abutak. Pry hetym padčas «zasialeńnia» ŭ kałoniju mieć pry sabie takija rečy zabaroniena. Usio heta paźniej źniavolenym pieradajuć rodnyja pry spatkańniach.
«Chtości hulaje navat u spartovych štanach, kali choładna, — kaža były palitviazień. — Na nahach krasoŭki. Mnie ŭsio heta vielmi cikava było pahladzieć, viadoma. Jak byccam ty na niejki momant zabyŭ pra turmu i apynuŭsia ŭ narmalnym žyćci. Paśla mianie viarnuli na karancin, a adtul ja ŭžo ŭ ŠYZA trapiŭ. I voś idu adtul sa svaim vializnym matracam, čałaviek viadzie mianie ŭ atrad. I akazałasia, što moj 9-y atrad akurat nasuprać stadyjonu. A tam znoŭ biehajuć, hulajuć zeki. Było ŭražańnie, što jany ŭvieś čas hulajuć u futboł. I tak jano amal što i byvaje».
Sa słoŭ byłoha palitviaźnia, futboł nastolki papularny za kratami, što ŭ kałonii navat pravodziać ułasny čempijanat, jaki ciahniecca niekalki letnich miesiacaŭ. Svaja kamanda jość u kožnym atradzie, a ich u kałonii Aleha było kala dvaccaci. Nie hulali tolki siadzielcy z tak zvanaha «piensijanierskaha» atrada, dzie sabrali viaźniaŭ pažyłoha ŭzrostu.
«Futboł — heta druhi pavodle papularnaści sport u kałonii paśla trenažoraŭ, — raskazvaje Aleh Hruździłovič. — Samarobnyja trenažory kala kožnaha atrada jość. A na stadyjon užo prychodziać tolki amatary futboła. Na vychadnych stadyjon zaniaty ŭvieś čas. Adnyja kamandy prychodziać, inšyja sychodziać. Hrafik robiać. U budny dzień taksama, kali raboty skončanyja. Jany zakančvajucca prykładna kala 14-j hadziny, byvaje i raniej, tady viaźni adrazu iduć hulać albo zaŭzieć».
«Padčas čempijanatu kałonii viaźniam dazvolenaja navat kalarovaja forma»
Aleh kaža, što administracyja kałonii navat vitaje zachapleńnie viaźniaŭ futbołam, bo jany tady čymści zaniatyja i nie siadziać u atradach, ničoha nie robiačy. Ludzi starajucca zapisacca na stadyjon amal pahałoŭna, ale ŭdajecca nie ŭsim.
«Ja pajšoŭ da načalnika atrada z zajavaj, a jon mnie skazaŭ, što nie, što ja tam «budu kučkavacca i jačejki ŭsiakija stvarać», — uspaminaje Aleh. — To mnie zahadali siadzieć u atradzie. I akurat pačaŭsia čempijanat kałonii».
Pavodle byłoha palitviaźnia, dla čempijanatu viaźniam dazvolili mieć niešta nakštałt formy. Zvyčajna viaźniam nie dazvalajuć mieć śvietłaje ci kalarovaje adzieńnie. Tolki ciomnaje i šeraje. Ale futboła heta nie datyčyć.
«Ja sa ździŭleńniem pabačyŭ, što chłopcy prychodziać na stadyjon, pieraadziavajucca — i ŭ ich usio roznakalarovaje, — kaža Aleh. — Akazvajecca, na futbole možna. Heta ŭsio viaźni atrymlivajuć albo ŭ pasyłkach, albo na spatkańniach. Niejak umudrajucca mieć. U vyniku adna kamanda biehaje ŭ čyrvonych futbołkach, druhaja ŭ biełych. A niz, hietry — užo chto jak. Numaroŭ na śpinach nie pamiataju. Kamanda zvyčajna 6—7 čałaviek. Bucaŭ niama, krasoŭki zvyčajnyja. Zamieny taksama inačaj adbyvajucca. Pabiehaŭ čałaviek i adpačyvaje, zamiest jaho niechta inšy. Potym znoŭ mianiajucca».
Pilnujuć paradku na matčach, jak kaža Aleh, admysłova vybranyja sudździ, taksama ź liku viaźniaŭ. Jany navat majuć śvistki. Jość i tabło, na jakim vyviešvajuć lik. Padčas čempijanatu na naviedvańnie stadyjona ŭ peŭny čas zapisvajucca jak hulcy, tak i hledačy. A voś admysłovaha ahladu pry ŭvachodzie na stadyjon u kałonii niama.
«Ludzi za kratami zaŭziejuć bolš addana, bolš emacyjna»
Aleh raskazaŭ, što ŭ kožnaj kamandzie na čempijanacie kałonii možna było vyłučyć 2—3 čałaviek, jakija hulali na vyšejšym za inšych uzroŭni.
«Miačy ŭ kožnaj kamandy svaje, jany zachoŭvajucca ŭ kapitana, — uspaminaje Aleh. — Ja ŭ atradzie akurat trapiŭ u pakoj, dzie žyŭ kapitan našaj kamandy. Miačy zachoŭvalisia ŭ šafie. Pryčym farmalna heta ŭsio zabaroniena trymać. Praviarajuć pa śpisach rehularna. Tumbački, šafy. Byvajuć niezapłanavanyja kantralory ŭ vychadnyja pieryjadyčna. Usio praviarajuć. Ale futbolnych miačoŭ nie čapaje nichto. Da spartovaha adzieńnia taksama nie čaplajucca». Były palitviazień taksama raskazvaje, što futbolnyja matčy ŭ kałonii adroźnivajucca ad hulniaŭ na svabodzie jašče i leksikaj. Za kratami kateharyčna zabaronienaje vykarystańnie maciukoŭ, choć hetaje praviła časta viaźni abychodziać. Karystacca słovami, jakija haniebna apisvajuć asobaŭ nietradycyjnaj seksualnaj aryjentacyi, što časta zdarajecca na stadyjonach na ŭsim śviecie, u kałonijach kateharyčna nielha. Taki ŭčynak moža mieć samyja trahičnyja nastupstvy.
«Kali tak skažaš, to budzieš adkazvać za svaje słovy, — havoryć Aleh. — Emocyi, viadoma, vykazvajuć viaźni-futbalisty i hledačy. Mnie naohuł zdałosia, što tam zaŭziejuć ludzi bolš addana, bolš emacyjna. Kali kamanda z našaha atrada vyjšła ŭ finał, to častka viaźniaŭ pajšła na stadyjon, a častka nazirała za hulnioj prosta z akna. Čałaviek 20 nabilisia tudy. Im užo ciažka było hladzieć. Ja ŭ svaim pakoi byŭ tady i navat adtul dakładna viedaŭ pra padziei hulni. Uvieś korpus trośsia. U finale našy paśla vyjhrali. Cikava, što kali ŭ atrad zachodzili kantralory, to jany nie čapali zaŭziataraŭ, nie haniali ich. Na čas futbolnych matčaŭ zvykłaje turemnaje žyćcio niby spyniałasia, było krychu narmalnaści ŭ nas».
Aleh taksama raskazvaje, što kanfliktaŭ pamiž zaŭziatarami roznych kamandaŭ u kałonii, jak i pamiž futbalistami, nie byvaje. Za hetym vielmi pilna sočać achoŭniki, pry luboj vostraj situacyi ludziej razvodziać pa roznych atradach.
«Čempijanat u našaj kałonii praciahvaŭsia davoli doŭha, — raskazvaje Aleh. — Pamiataju schody viaźniaŭ: kiraŭnik atrada na ich abviaščaŭ, kolki my majem spahnańniaŭ i kolki zaachvočvańniaŭ. Rapartuje tak — što na vytvorčaści, što ŭ kultury ŭ nas. I ahučvali taksama i futbolnyja dasiahnieńni — i jakija ŭ nas jašče sustrečy, i jakija pramiežkavyja dasiahnieńni, i narešcie my vyjšli ŭ finał i my pieramahli. Ja hladzieŭ za hetaj hulnioj. Ale jašče raniej zaŭvažyŭ, što ŭ našym atradzie adzin vielmi dobry futbalist jość. I akazałasia, što heta były hulec «Krumkačoŭ».
Za kraty były prafiesijny futbalist trapiŭ u 2018 hodzie, jon byŭ asudžany pa «narkatyčnym» 328 artykule. Aleh raskazvaje, što ŭ vyniku pieramohi ŭ čempijanacie kałonii byłomu futbalistu dazvolili praciahvać adbyvać pakarańnie ŭžo na «chimii».
«Ja nie viedaju dakładna, ci było heta vynikam našaj pieramohi albo ŭ jaho prosta tak termin padychodziŭ, — kaža Aleh. — Bo kali dźvie traciny terminu prajšło, to mohuć pieravieści, kali spahnańniaŭ niama i jość zaachvočvańni. Ale, chutčej za ŭsio, heta było źviazana z čempijanatam, bo jaho pieraviali ŭžo praz 2—3 dni paśla finału. U nas u atradzie zastaŭsia kubak pieramožcaŭ, hety chłopiec jaho pakinuŭ nam. Takaja typovaja spartovaja vaza. Pastavili ŭ atradzie na palicy».
Aleh taksama kaža, što achova kałonii albo aficery, adkaznyja za atrad, futbołam źniavolenych nie cikaviacca. Prynamsi, jon nie zaŭvažaŭ, kab jany zaŭzieli za kahości. Ale staviacca da «futbalistaŭ» pryjazna, padčas hulniaŭ sočać za padziejami na stadyjonie.
«U televizary futboł u kałonijach nie hladziać»
Aleh havoryć, što naŭrad ci niechta ź viaźniaŭ zaraz maje mahčymaść sačyć za čempijanatam śvietu ŭ Katary. Niejkaja infarmacyja ab hetych matčach moža traplać u kałoniju ad rodnych. Mahčyma, z navinaŭ BT, kali tam štości vyrašać raskazać pra vyniki hulniaŭ. Inšaj infarmacyi niama.
«Tam uvohule dziŭnyja adnosiny da sportu ŭ televizary, — kaža były palitviazień. — U lubym atradzie, jak praviła, pałova moładzi. A druhaja pałova — ludzi siaredniaha ŭzrostu. I ŭ ich vielmi nie supadajuć husty što da prahladu televizara. A jon adzin ža. Zvyčajna televizar zachoplivajuć tyja, kaho bolšaść. Mnie nivodnaha razu nie ŭdałosia pahladzieć futboł. Navat kali ŭdavałasia na piać chvilin uklučyć, to chtości tam siadzieŭ, niejki viazień, jaki pieraklučyć. Znojdzie niejki tupy film i budzie hladzieć. Zvyčajna čamuści tyja zachoplivajuć, chto pavodle 328-ha artykuła siadzić. Takaja publika».
Jak raskazvaje eks-palitviazień, ad futboła za kratami ŭ jaho zastałosia zbolšaha pazytyŭnaje ŭražańnie. Aleh havoryć, što adčuŭ tam sapraŭdnuju ščyruju cikavaść da hetaha vidu sportu.
«Za kratami hulnia ŭ futboł — heta jašče i ŭdzieł u hramadskim žyćci kałonii, atrada, — kaža były palitviazień. — Za heta viaźni atrymlivajuć zaachvočvańni ad kiraŭnictva. Heta ličycca plusam. Tam ža nie tolki spahnańni jość — cełaja sistema isnuje takich rečaŭ, jakaja niby pieravychoŭvaje čałavieka. Šmat kamu važna mieć zaachvočvańni. Kamandy, jakija prajhrajuć, taksama ich atrymlivajuć. Ale ja skažu, što ludzi za kratami hulajuć u futboł nie za heta. Hulajuć, kab atrymać zadavalnieńnie. Heta taki čysty futboł. Ni za hrošy, ni za što, tolki dla siabie, za adčuvańnie svabody».
Kamientary