Kärcher вырабляе сучасную бытавую і прафесійную тэхніку для дома і сада. Прылады гэтай кампаніі ўвасабляюць нямецкую якасць і дасканаласць. Мінімыйкі, пыласосы, садовая тэхніка, шклоачышчальнікі, аконныя пыласосы, прасавальныя сістэмы і шмат іншых карысных прылад Kärcher значна спросцяць вам жыццё. Вы набываеце рэч аднойчы і доўгія гады атрымліваеце задавальненне ад карыстання. Будзьце ўпэўненыя: з тэхнікай Kärcher у вас з'явіцца час на тое, каб падарожнічаць і адкрываць Беларусь. Вандруйма разам!
Лясы намнога старэйшыя і трывалейшыя за людскі род.
Лясы перажылі шэсць (а некаторыя навукоўцы кажуць — трынаццаць ці дзевятнаццаць) пахаладанняў, падчас якіх зямля ўкрывалася ледавіком у некалькі кіламетраў вышынёй.
На досвітку гісторыі (а пад «гісторыяй» мы звычайна маем на ўвазе гісторыю дзяржаўных утварэнняў) вялікая пушча цягнулася ад Парыжа да ўральскіх хрыбтоў. Культурныя грэкі і рымляне апісвалі Еўропу на поўнач ад сябе як дзікі некрануты лес.
Ці засталіся ў Беларусі сёння некранутыя пушчы? З двух дзясяткаў запаведных лясоў, заказнікаў, нерушаў Беларусі, якія маюць у назве слова «пушча», мы выбралі тры.
Налібоцкая: самая вялікая
Налібоцкая пушча, нібы пэчварк, складаецца з меншых. У яе склад траплялі Дзераўнянская і Хатавіцкая пушчы, а таксама мноства ўрочышчаў. Агульная назва і ўспрыманне яе як адзінай прасторы замацавалася дзякуючы князям Радзівілам, якія яшчэ ў 16 стагоддзі выкупілі Налібокі, а пасля скуплялі вакольныя лясы, пакуль не завалодалі большай часткай пушчы.
Налібокі, магчыма, сталі «сталіцай» пушчы, бо ў мястэчку была рэзідэнцыя лоўчага — таго, хто ад імя князя Радзівіла камандаваў цэлым войскам падлоўчых, стральцоў, стражнікаў, асочнікаў, баброўнікаў, базантарнікаў (так называліся службоўцы, якія наглядалі за дзікімі фазанамі), бортнікаў…
Але ці ёсць у нашай краіне 500- і 800-гадовыя дрэвы — вялікае пытанне, кажа загадчык лабараторыі Інстытута батанікі Акадэміі навук Максім Ярмохін. Прычым ёсць такі парадокс: чым у горшых умовах дрэва расце, тым болей шанцаў яно мае доўга пражыць.
А эфектныя дубы ў некалькі абхватаў, якія мы часта бачым у полі, маюць «усяго» гадоў пад трыста. Напрыклад, дуб Якуб у Нясвіжскім раёне з дыяметрам ствала ў тры метры. Яго проста распірае ад салодкага жыцця: расце ў полі, пад сонцам, на добрай глебе, а непадалёк яшчэ і ферма, ад якой дрэва падсілкоўваецца.
Бур Прэслера
Праўда, здараецца, што ўсярэдзіне дабрэзны з выгляду дуб можа быць згнілы і пусты. Даводзіцца кернаваць некалькі разоў, спрабуючы адшукаць здаровае месца з поўным колам пражытых дрэвам год.
Літаральна насупраць Баравікоўшчыны, за Іслаччу, знаходзіцца ўрочышча з колішняй сядзібай графаў Тышкевічаў. Але трапіць туды машынай, калі не фарсіраваць раку, можна толькі ў аб’езд цераз Івянец ды Сівіцу.
Белавежская: самая славутая
У гэтых запаветных лясах Ягайла разам са сваім дваром пераседзеў эпідэмію чумы, што лютавала ў Польшчы, тут нарыхтоўвалі дзічыну для вялікага паходу на Грунвальд.
Цягам усёй сваёй гісторыі Пушча была статуснай — княскай, а пасля каралеўскай, царскай ды партыйнай уласнасцю, куды прыязджалі пацешыцца наймагутнейшыя ўладары.
У савецкі час Белавежская Пушча спярша была запаведнікам, а пасля — «запаведна-паляўнічай гаспадаркай». Але паляваць тут можна было толькі найвышэйшым кіраўнікам. Расказваюць, што Леанід Брэжнеў любіў паляваць на качак — і дзеля гэтага ў Пушчы выкапалі возера Ляцкае. Але качкі на ім весціся ўсё адно не хацелі. Тады на Ляцкім стварылі спецыяльную ферму, каб качак гадаваць і выпускаць, калі прыязджаюць паляўнічыя…
Для таго, каб пушча жыла, неабходная вада. Калі мялеюць рэкі, сыходзяць на глыбіню грунтавыя воды, лес рэагуе не адразу, але змены фатальныя.
Запушчаныя больш як 100 гадоў таму працэсы абязводжвання Пушчы працягнуліся ў савецкі час з яго татальнай меліярацыяй. Нейкі час меліярацыя кампенсавалася: зімы заставаліся снежнымі, рэкі паўнаводнымі. Але памалу клімат змяняўся. І цяпер гэта заўважна асабліва ў Пушчы, кажа Віктар Фянчук, бо Берасцейшчына самы цёплазабяспечаны рэгіён, тут самыя кароткія і цёплыя зімы.
«Доўгі час мёртвы лес разглядаўся ў Пушчы як хворы, непажаданы. Вялікія плошчы сухіх ельнікаў былі высечаны. Таксама шмат дзе паўсталі пасадкі», — кажа Віктар.
Кліматычныя змены глабальныя, яны ідуць на ўсёй планеце, і павярнуць іх немагчыма. Але для ўратавання канкрэтнай пушчы можна вярнуць рэжым жыцця рэк, якія праз яе цякуць, да натуральнага, запаволіўшы сток вады. На мове навукі гэта называецца «аднавіць гідралагічны рэжым».
Як рэагуе прырода? Ці ёсць ужо першыя змены да лепшага? «Наша сістэма маніторынгу абапіраецца на расліннасць. Да пачатку прац складаюцца геабатанічныя карты. Батанікі ведаюць, для якіх раслін характэрныя сухія ўмовы, для якіх вільготныя. І па зменах расліннасці можна меркаваць, ці насычаецца глеба вадой. Праўда, 2018—2020 былі вельмі сухія гады, таму такіх хуткіх змен, на якія мы разлічвалі, не адбылося… Але для Пушчы гэта можа і добра, што працэсы ідуць паволі — каб не было як з той меліярацыяй, якая разгортвалася ў савецкі час хутка і маштабна».
Але з забалочваннем змяншаецца пасавіска для лясных траваедных — зуброў, аленяў, казуль. Фянчук кажа, што гэта не страшна — плошча Пушчы каля 150 тысяч гектараў, а працы па вяртанні вады ідуць усяго на 3 тысячах.
Калі зірнуць на ўзроставую структуру лесу ў Пушчы, бачна, што ёсць вельмі старыя дрэвы, ёсць маладыя, а ў сярэдніх — правал, бо ў часы СССР, калі тут была паляўнічая гаспадарка кампартыі, яшчэ большая шчыльнасць капытных была ў Пушчы».
Тым часам не закансерваваны (не ізаляваны вадой ад кіслароду) торф — адна з найбольшых крыніц парніковых газаў у атмасферы. Торф — паўраскладзеныя парэшткі колішніх раслін — можа тысячагоддзямі захоўвацца ў балотах, але як толькі паветра атрымлівае да яго доступ, запускаецца рэакцыя раскладання, падчас якой у паветра выкідаецца вуглякіслы газ.
Самыя старыя дрэвы Беларусі
Растуць яны ў Белавежскай Пушчы і ў нацыянальным парку «Прыпяцкі» (у пойме Прыпяці — каля 400 год векам).
Дэндрахраналогія
Па гадавых кольцах можна вызначыць не толькі век дрэва, але і год, калі яно загінула. Для гэтага трэба мець дэндрахраналагічную шкалу — асобную для кожнай пароды і кожнай мясцовасці.
Самая старая знаходка, якую ўдалося дакладна датаваць, — дубовыя дошкі са Спаса-Прэабражэнскай царквы з Полацку. Калоны, якія падтрымліваюць столь, ад нізу васьмікутныя, а вышэй пераходзяць у чатырохкутныя. На гэтым пераходзе знайшлі дубовыя дошкі, закладзеныя падчас будаўніцтва. Па шкалах вызначылі, што дрэвы спілавалі між 1124 і 1137 годам.
Галубіцкая: самая таямнічая
Можа, гэта і лепей: хадаку ясней бачацца краявіды.
Угадваецца нават штосьці памятнае з Драздовічавай графікі.
Бліжэй да дарогі — старая яблыня.
Справа збалацелая рэчачка, масток на якой маляваў Драздовіч.
Зараснікі ляшчэўніка — яшчэ аднаго маркера колішняга чалавечага жытла. У ляшчэўніку, нібы затанулыя караблі, ляжаць чорныя ствалы вялізных ліп.
Іх не рэзалі — скруціла, відаць, непагадзь, калі скончыўся іх драўняны век. Па тым, як ліпы стаялі, можна зразумець размяшчэнне будынкаў у старых Пуньках — ці не яны гэта кучаравяцца справа на малюнку?
Побач з Пунькамі — вялікая высечка. Дарогай да іх трапіліся яшчэ некалькі. Ці сапраўды лесу цяпер сякуць болей, чым раней?
Санітарныя высечкі
Караед
Яшчэ адзін фактар заўважнасці караеда — вялікі працэнт сасновых лясоў. Іх у Беларусі 50% ад агульнага аб’ёму.
Іншая справа, што цяпер даспеў лес, які актыўна высаджвалі ў пасляваенныя гады. І другі момант: у 2015 годзе быў прыняты новы Лясны кодэкс, які істотна зменшыў памеры зялёных зон вакол гарадоў. Зялёная зона вакол Мінска, напрыклад, раней сягала да Лагойска, а цяпер — толькі да Бараўлянаў.
Былыя зялёныя зоны актыўна пачалі сячы. Людзі ідуць у лес, на знаёмыя мясціны — і бачаць пні.
Імем Язэпа Драздовіча названая галоўная вуліца найбліжэйшай да ўрочышча Пунькі вёскі Малыя Давыдкі.
Яна пераходзіць у палявую дарогу і выводзіць да могілак, на якіх спачыў мастак. Яго магіла — злева ад уваходу, пад вялікімі соснамі. Барэльеф глядзіць на пушчу.
Цераз Галубіцкую пушчу можна праехаць наскрозь сярэдняй якасці гравейкай.
Рэдка дзе пабачыш такое: проста побач трапляюцца то забалочаныя нетры з вываратнямі-нячысцікамі, то светлыя хваёвыя лясы ў срэбным імшаніку.
Апошняя вёска перад выездам з пушчанскага масіву — Горнава 1. Гэта аказаліся дзве дачныя хаціны з пасекай на акуратна абкошанай паляне. Відавочна, што людзі тут бываюць толькі па выходных.
Адразу за пахілымі будынкамі буяе дзікая прырода. Да загадкавага возера Межужол, што зусім блізка адсюль, ніяк не дойдзеш па балотных купінах і бабровых каналах-плацінах.
Здавалася б, чалавек страціў уладу над гэтымі абшарамі. Пазнікалі засценкі, пушчанскія буды, лясныя расцяробы-палеткі. Аднак за сто год чалавецтва навучылася ўздзейнічаць глабальна. Змяняецца клімат, цэлыя гектары лесу выразаюцца і засаджваюцца. Дый непадступнасць возера Межужол і балотаў, якія яго атачаюць і пояць сваёй вадою пушчу, умоўная. Да іх усё бліжэй падбіраецца торфараспрацоўка. З пункту гледжання ўплыву на першабытны лес гэта тое самае, што высечка. Пасля яе пушча стане не той, якой была, перастане быць сабою.
Якія лясы бачылі нашы продкі
Цяпер дубу — усяго каля 3,5%. Дуб быў істотным прадметам экспарту ў Заходнюю Еўропу, дзе дубровы вывелі з развіццём мараплаўства. Асабліва цаніліся крывыя дубы — яны ішлі на шпангоўты для пузатых ганзейскіх караблёў.
Дубровы доўга аднаўляюцца. Трэба 300 год, каб на месцы высечанай дубровы натуральным чынам вырасла новая. Спачатку расце бярэзнік, асіна, пасля прыходзіць елка, пасля елка падае і перагнівае, распадаецца, рыхтуючы глебу для дуба.
Калі хочаце захаваць старое дрэва
Яго трэба паказаць спецыялісту, каб ацаніў жыццёвы і аварыйны стан. Бо дуб трохметровай таўшчыні можа выдатна зелянець — сокі ідуць пад карой — і адначасова хаваць у сабе згнілае дупло ды зваліцца ад першай віхуры пад уласнай масай.
Самыя старыя лясныя масівы ў Беларусі
Пушчы — наша першае падарожжа-сузіранне з Kärcher, дзе мы вывучаем прыродныя багацці Беларусі. Наперадзе яшчэ безліч няходжаных троп, непракладзеных шляхоў. Дык вандруйма разам!
Чытайце таксама: Ружаны — палац-фенікс з беларускім характарам. Упарта ўздымаўся пасля жахлівых разбурэнняў
У матэрыяле выкарыстаны ілюстрацыі Depositphotos.com
Каментары