Брэст варты наведвання ў год свайго 1000-годдзя.
Ажыўленая доўгая пешаходная вуліца ў цэнтры з крамамі, галерэямі і кавярнямі.
Раскошныя вуліцы старых асабнякоў у цэнтры, якіх не знойдзеш у Мінску.
Характэрныя берасцейскія двары.
Сімвалічны край Рэспублікі Беларусь: месца зліцця ржавых вод Мухаўца і наравістых вод Буга.
І памяць пра вайну, і савецкія культурныя наратывы, увасобленыя ў бетоне.
Рэдкая з’ява: у сярэднявечных хроніках Берасце ўпершыню згадваецца не таму, што яго спалілі якія-небудзь ворагі, а ў сувязі з візітам высокага госця. У 1019-м у горад прывезлі князя Святаполка Уладзіміравіча. Сын Уладзіміра Святога, прайграўшы барацьбу за кіеўскі сталец свайму брату Яраславу, ён быў аслаўлены ў летапісах «Акаянным» і звінавачаны ў забойстве братоў Барыса і Глеба. Хоць некаторыя дэталі таго старажытнага дэтэктыву сведчылі пра датычнасць да забойства якраз Яраслава.
Тут кіеўскія князі не раз вялі перамовы з палякамі. Галіцка-валынскія князі паставілі тут «стоўп каменны» — вялізную вежу, накшталт Камянецкай.
Берасцейскі «стоўп каменны»
Змуравалі на загад князя Уладзіміра Васількавіча. Вызначыць, дзе стаяла вежа, сёння складана. Той князь, дарэчы, праславіўся гуманізмам. Гэта яму ў галодны год пісалі суседзі-яцвягі: «Гаспадару, не перамары нас, але перакармі нас сабе, пашлі, гаспадзіне, нам жыта сваё прадаваць, а мы за тое купім, за што захочаш, за воск, за вавёрак, за баброў, за срэбра». І князь загадаў адправіць па Бугу караблі з берасцейскім хлебам, хоць яцвягі і былі неспакойнымі суседзямі.
Археалагічны музей «Берасце»
Цікавы тым, што дазваляе зірнуць праз стагоддзі не на храм ці княскі палац, а на жыццё звычайнага гарадскога мікрараёна ХІІ стагоддзя — накшталт якой Малінаўкі ці Серабранкі. Але і ў такім не самым прэстыжным раёне археолагі знаходзілі скураны абутак ды шахматныя фігуры — відавочна, берасцейцаў ужо тады займалі пытанні гардэробу ды інтэлектуальнага развіцця.
Найбольшы турыстычны аб’ект
Кажам «Брэст» — думаем «крэпасць». Фартэцыя, збудаваная на загад расійскага імператара пасля шоку напалеонаўскага паходу, стала на месцы старажытнага горада. У 1835-м Брэст цалкам разбурылі і адсялілі на некалькі кіламетраў.
Калі прайсці ўздоўж сцяны крэпасці, можна пабачыць, як павольны балоцісты Мухавец упадае ў імклівы Буг. Вада рознага колеру пазначае месца іх зліцця.
Тут рашаўся лёс Усходняй Еўропы
У Мікалаеўскай царкве (стаяла яна паблізу помніка «Смага») у 1596 была падпісаная Берасцейская Унія. Праваслаўныя і каталіцкія іерархі паспрабавалі дасягнуць рэлігійнага міру ў Рэчы Паспалітай, аддаючы Праваслаўную царкву пад уладу Рымскага Папы, але з захаваннем традыцыйнай абраднасці. Працэс далучэння выклікаў новыя спрэчкі і крывавыя сутыкненні. Але ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя, на момант скасавання Уніі расійскімі ўладамі, абсалютная большасць беларусаў была ўніятамі.
А ў Белым палацы, руіны якога стаяць пры ўваходзе ў крэпасць, у пачатку сакавіка 1918-га быў падпісаны Брэсцкі мір паміж кайзераўскай Германіяй і бальшавіцкай Расіяй — ён скончыў крывавую Сусветную вайну ва Усходняй Еўропе і апасродкавана прывёў да абвяшчэння беларускай незалежнасці. Так што Белы палац варта згадваць сярод знакавых для нашай дзяржаўнасці месцаў.
Першае ж замірэнне ўклалі ў маляўнічым Скокаўскім палацы, за некалькі кіламетраў ад горада. У свой час ён належаў славутаму ад’ютанту і сябру Касцюшкі Юльяну Урсын Нямцэвічу. Палац ацалеў дзякуючы таму, што нашчадкі Нямцэвіча адмовіліся пакідаць свой дом у 1915-м.
З прыходам немцаў на паўтара года — ад верасня 1916 да мая 1918 — тут была стаўка Галоўнакамандуючага Усходнім фронтам, прынца Леапольда Баварскага. «Замачак Шкокі» прычараваў старога нямецкага фельдмаршала сваёй практычнасцю «без асаблівых прэтэнзій».
Ніякай Беларусі тут не планавалася, яна мелася быць падзеленая між чатырма дзяржавамі. І абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі ў сакавіку 1918-га, а пасля і з’яўленне Савецкай Беларусі, паказвае, што не ўсё залежыць ад жадання моцных суседзяў, калі народ мае ўласную палітычную волю. Насуперак усяму, Беларусь змагла паўстаць у ХХ стагоддзі.
Готы і Кацін Бор
Брэст і Брыск
Горад Брыск, як спяваецца, «не пабачыш на мапе сучасных гадоў». Гэтак на сваёй мове называлі Брэст яго насельнікі з 600-гадовым стажам — яўрэі. Запрошаныя яшчэ вялікім князем Вітаўтам, яны атрымалі ад яго прывілей сяліцца ў Брэсце і займацца вольна гандлем ды пазычаннем грошай. Магчыма, той прывілей і быў пазнейшай падробкай, аднак неаспрэчна, што ў Брэсце ўзнікла адна з першых яўрэйскіх грамад у ВКЛ ды сінагога.
Найлепшыя гешэфты даваў гандаль хлебам — збожжа сплаўлялі баркамі па Бузе ў Данцыг. Добрыя грошы прыносіў і гандаль венгерскім віном, якое масава спажывала шляхта і магнаты. Найбяднейшыя ж яўрэйскія купцы, не меўшы ўласных крамаў, проста хадзілі з сваім таварам па хатах. (У купцы ў царскія часы было выгадна запісвацца яшчэ і таму, што іх не бралі ў салдаты.)
Досыць многа брэсцкіх яўрэяў жылі ў вёсцы і займаліся сельскай гаспадаркай. Праўда, гэта часта было маскіроўкай для гандлю алкаголем…
Нечаканы яўрэйскі след у сучасным Брэсце — кінатэатр «Беларусь». Хто мог бы здагадацца, што новых «Мсціўцаў» паказваюць у перабудаванай сінагозе?
А непадалёк у дварах — бюст Менахема Бегіна, прэм’ер-міністра Ізраіля і нобелеўскага лаўрэата, які нарадзіўся ў суседнім доме. Гэта тэрыторыя знішчанага ў вайну яўрэйскага гета…
Дух прыватнага бізнэсу
Але дух прадпрымальніцтва ў Брэсце жывы. Мноства прыватных крамак, салонаў, кантораў — у Мінску ўсё схавана ў вялікіх гандлёвых цэнтрах, у Брэсце расцярушана і лакалізавана.
Сённяшняя плошча Свабоды была цэнтрам Брэста ў часы Расійскай імперыі, пасля пераносу на новае месца. Старыя дубы памятаюць тыя часы.
Брэсцкі мадэрн
Захаваліся і асабнякі для дзяржслужбоўцаў, збудаваныя ў «закапанскім стылі» — непадалёк ад гарадскога парку іх цэлыя кварталы — хоць ты кіно здымай пра Беларусь у міжваенныя часы.
Скарына і касманаўт
Абмінулі старыя вуліцы і перабудовы савецкага часу. Галоўная вуліца горада — Маскоўская-Машэрава — будавалася ўзбоч Брэста, абапал старой Маскоўскай шашы, а не прасякалася праз гістарычны цэнтр, як у Мінску.
Тым не менш, і на Маскоўскай ёсць што паглядзець. Напрыклад, праваслаўны сабор, у якім архітэктары імкнуліся перадаць традыцыі валынскай храмавай архітэктуры, характэрныя для гэтай зямлі. А ў абрысах званіцы можна ўгадаць той самы «каменны стоўп», што стагоддзямі бараніў Брэст.
Падарунак да 1000-годдзя
Брэст, трэці па старажытнасці пасля сталічных Полацка і Турава, ад самага свайго пачатку быў вялікім транспартна-гандлёвым скрыжаваннем: па Мухаўцы ішоў водны шлях да Дняпра і Чорнага мора, па Бугу — у Віслу і ў Балтыку. У часы Рэчы Паспалітай праз горад праходзіла каралеўская дарога, што злучала сталіцы Кракаў і Вільню, у савецкі час — магістральная траса Масква-Варшава. Праз Брэст праклалі адну з першых у Расійскай імперыі чыгунак.
Таксама да 1000-годдзя за чыгуначным — новы аўтавакзал — лёгкі і густоўна-празрысты, у якім неба адбіваецца… Дзе яшчэ, апроч Брэста, усё гэта пабачыш?
Каментары