Maršruty pa Biełarusi: Nad rakoj Aresaj
Pra Lubanščynu piša Siarhiej Chareŭski. Tut jość krejdavyja aziory, ekspanaty pra ŭnikalnuju kamunu 1929‑ha. Heta radzima Syrakomli i Špileŭskaha.
19.05.2009 / 14:25
Tut jość krejdavyja aziory, ekspanaty pra ŭnikalnuju kamunu 1929‑ha. Heta radzima Syrakomli i Špileŭskaha.
Jość mnoha nahodaŭ naviedać Lubań — miastečka nad rakoj Aresaj. Toje samaje, apietaje Kupałam. U Lubanskim muziei sabranyja šmatlikija ekspanaty, jakija padrabiazna raskazvajuć pra žyćcio kamuny, stvoranaj tut u 1929 hodzie. Praŭda, pra represii, źniščeńnie ŭsich śviatyniaŭ u vakolicy, hvałt i vysyłki, pra kamunaraŭ, što stali sami achviarami represijaŭ, zhadak niama.
Choć hałoŭny hieroj paemy «Nad rakoj Aresaj», Prakop Adziarycha, u 1937‑m zahinuŭ u HUŁAHu…
Lubań vabić zielaninaj, cišynioju i śviežym podycham Aresy. Ad dalejšaj minuŭščyny tut mała što zastałosia. Daniadaŭna stajała draŭlanaja sinahoha, jakoj było bolš za paŭtarasta hadoŭ. Ciapier sinahohu zrujnavali, a pamiatnuju tablicu… pieraviesili na susiedni budynak. Taksama, zrešty, budynak sinahohi.
U Lubani jość novyja cikavostki: zhrabnaje architektury carkva i kaścioł Maci Božaj Facimskaj.
U inšym — heta rajcentr z usimi atrybutami: balnica, aŭtavakzał, płošča Lenina, Dom kultury, muziej, handlovy centr, pošta. Modnyja zaviadzionki nie abminuli i Lubań: zakachanyja naviešvajuć na most nad Aresaju zamki i zamočki na znak viernaści.
Vyłučaje Lubań vialikaje vadaschovišča na Aresie. Tut intensiŭna pracuje adna z samych mahutnych u krainie rybnych haspadarak.
Vidovišča vializarnaha rukatvornaha lustra vady zachaplaje.
Kali tut adkryli radoviščy krejdy, syraviny dla vyrabu silikatnaje cehły, adbyłosia druhoje naradžeńnie Lubanščyny. Miž darohaŭ vidać u poli vializarnyja krejdavyja hory. U promniach ranišniaha ci viečarovaha sonca jany bliščać bledna‑ružovym i karałavym śviatłom. Fantasmaharyčnaje vidovišča siarod biaźlesnaje raŭniny. Rychtyk, słynnaja aŭstralijskaja hara Ajers‑Rok.
Śladok Božy
Taksama niečakana siarod pola, miž asfaltavych darohaŭ, la vioski Pieratok, možna sustreć ludziej, jakija klenčać la śviatoha kamieniu. Jany niasuć siudy vianki z palavych kvietak i vadu. Hety kamień maje nazvu Śladok Božy, abo Božy kamień. Ludzi iduć da kamienia ŭ pieršuju niadzielu paśla maładzika. Jamu kładuć achviary: małako, miod, jabłyki i navat zapichvajuć u jaho adtuliny, niby ŭ rot, cukierki. Hety šery umšeły vałun, uvieś praciaty adtulinami, dzirkami, pahłybleńniami, niby pavialičany ŭ maštabie kavałak vułkaničnaj piemzy. Choć heta — hranit. Mnohija dzirki skraznyja. Ludzi lijuć u ich vadu.
Vada, jakaja projdzie ŭ adnu adtulinu i vyljecca ź inšaj, ličycca hajučaj. Joju lečać roznyja chvaroby.Kali nie zaminać, možna stać śviedkam unikalnaha archaičnaha vidovišča. Starejšyja ludzi z navakolla całujuć kamień i hładziać, niby žyvoha. Ščyra pierakazvajuć, kamu i ad čaho dapamoh kamień.
Raniej, da savieckaje ŭłady, usio pryniesienaje na kamień zabirali ślapyja starcy, jakija žyli ŭ vioscy Tal… A kali tut źjavilisia mietaličnyja kryžy, na jakija viažuć ručniki, nichto peŭna nie skaža. Ale niadaŭna: mo tolki ŭ vajnu. La kamieniu rastuć staryja biarozy. Dziva, jak hetaje śviatoje miesca siarod kałhasnaha pola nie razarali. Značyć, nie ŭsio tak prosta było ŭ krainie viečnaha ščaścia nad rakoj Aresaj…
Radzima śviatoha
Vialikaja vioska Tal, dzie žyli starcy, staić siarod redkaleśsia na rečcy Talica. Siońnia, jak i paŭsiudna, tut asfalt, bieton, silikatnaja tutejšaja cehła. Usłaviłasia heta vioska tutejšym śviatarom Siarhiejem Radakoŭskim, dałučanym da liku śviatych novapakutnikaŭ XX stahodździa. Jon słužyŭ tut u 1920‑ia, kamunarskija, hady. Balšaviki ździekavalisia ź śviatara: abkładali niepamiernymi padatkami, adpraŭlali pad kanvojem na lesanarychtoŭki, adabrali dom. U 1933‑m ajca Siarhieja aryštavali i rasstralali. A staradaŭniuju Trajeckuju carkvu, u jakoj jon słužyŭ, raskidali, i z taje draŭniny zrabili kłub. Ciapier novy chram Śviatoj Trojcy staŭ hałoŭnaj śviatyniaj hetych miaścinaŭ. U chramie jość i abraz tutejšaha śviatoha, Siarhieja Radakoŭskaha, da jakoha iduć malicca naščadki kamunaraŭ.
Abročnaja krynica i adzinaccać kryžoŭ
Taksama tutejšy baciuška ładzić malebny i la śviatoj krynicy. Jana ŭ lesie, miž vioskami Darasino i Raduhaj. (Raniej vioska Raduha zvałasia Chacinava, ale potym na jaje «pieranieśli» nazoŭ novaha pasiołku‑cahielni. Ciapier taja cahielnia zaniapała.)
Vakoł tajemnaje śviatoje krynicy stajać adzinaccać draŭlanych kryžoŭ. Raniej tut na Spasa ładzili kryžovaje šeście da vady i aśviačali ŭ carkvie sadovyja kvietki i harodninu. Tradycyja ŭpotaj vyžyła ŭ saviecki čas. Navat u 1950—1970‑ia hady tut tajemna ładzilisia festy. Na pieršy Spas da śviatoj krynicy sychodzicca šmat ludziej i siońnia. Tut aśviačajuć mak i miod. A dachaty viazuć śviatuju hajučuju vadu.
Vioska, dzie ciopła na sercy
Pa darozie da Raduhi jak nie naviedać lehiendarny Smolhaŭ, kotlišča Uładzisłava Syrakomli? Paśla bieźličy pabačanych silikatnych muroŭ, vyprastanych rekaŭ i pylnaj roŭniadzi asušanych bałotaŭ, uznaharodaju stajecca simpatyčnaja vioska ŭ sakavitaj zielaninie, za jakija dva kiłamietry ad hałoŭnaje šašy. Dzie jość biełaruskaja škoła, dzie ŭsie havorać pa‑našamu i pamiatajuć pra «viaskovaha lirnika». Tut jon i źjaviŭsia na śviet u 1823 h. Tut pamiatajuć navat apošnich panoŭ — Mažejkaŭ, jakija trymali Smolhaŭ.
U vajnu falvarak zhareŭ daščentu. Na tym miescy ciapier jabłynievy sad. Pamiatny vałun u honar Syrakomli niadaŭna ŭstalavali pry miascovaj škole. I zakłali rabinavyja prysady. A ŭ samoj škole imia Syrakomli — vydatny krajaznaŭča‑histaryčny muziej. Śvietła i hodna. Kali nie takoj, to amal takoj chaciełasia b bačyć i astatniuju Biełaruś.
Smarahdavyja aziory
Ale najbolšy ekskluziŭ Lubanščyny lažyć miž vioskami Raduhaj i Čapajevym. Heta kolišnija krejdavyja karjery, poŭnyja smarahdavaj vady. Na kartach ich niama, ale zapytajcie — tutejšyja ludzi padkažuć, jak da ich prajechać. Vada tam najčyściejšaja. Zyrkaje sonca praśviatlaje tut bialutkaje dno i adlustroŭvaje błakit nieba. Krejdavyja adchony ŭsmoktvajuć vilhać z pavietra. Tamu jano tut suchoje i duchmianaje. Pachnie žyvicaju i krejdaju. Niby dzie na dalokim Poŭdni. Kupańnie ŭ hetych kopankach — sucelnaje zadavalnieńnie. Adno što treba ŭchitrycca nie pierapeckacca biełaj krejdaju.
Šypiłavičy
Jašče Lubanščyna — radzima Paŭła Špileŭskaha, słavutaha etnohrafa dy krajaznaŭca. Vioska Šypiłavičy na rakoj Aresaj. Baćka Paŭła Špileŭskaha, pravasłaŭny śviatar, u 1819 hodzie byŭ nakiravany ŭ tutejšuju Šypiłavickuju carkvu. Siamja, u jakoj było piaciora dziaciej, jakich dahladała šypiłavickaja sialanka Ahata Kaśminava, pražyła tut šeść hadoŭ. Tuju svaju niańku Pavał Špileŭski ź lubaściu zhadvaje ŭ «Padarožžy pa Paleśsi i Biełaruskim krai» jak vydatnuju apaviadalnicu i kazačnicu. Špileŭski, uzhadavany ŭ hetych krajach, pryśviaciŭ paźniej rodnaj movie bahata navukovych pracaŭ. Jon ščyra lubiŭ Biełaruś, zachaplaŭsia vieličču jaje duchoŭnaj kultury. To bok, u hetych krajach i naradžałasia spakvala taja ideja, što my zaviem Biełaruščynaj .
U časy Špileŭskich tut dziejničała carkva, dzie śviataryŭ baćka. U 1930‑ia jaje razrabavali i raskidali. Ciapier na carkaviščy ŭstalavany vialiki kryž. Heta, nasamreč, vielmi pryhožaje miesca, ź jakoha adkryvajucca samavityja krajavidy. Zrešty, jak i tutejšaja mova i pieśni. Tyja samyja, što čuŭ jašče Pavał Špileŭski.
***
Lubań
samy paŭdniovy horad Minskaj vobłaści. Raźmieščany na r.Aresa, za 152 km ad Minsku, 25 — ad čyhunki Baranavičy—Asipovičy. U piśmovych krynicach zhadvajecca z XVI st.
Krejdavyja hora z smarahdavaj vadoj
«Hory» na dalahladzie
Śladok Božy - kultavy kamień, jakomu dahetul pakłaniajucca.