Skalistyja hranitnyja karjery, aziory ŭ barach i «panskaje minułaje», pamiać pra jakoje niasuć tamtejšyja žychary — usio heta jość na miažy Žytkavickaha i Lelčyckaha rajonaŭ. Pra adzin z samych niaźviedanych akrajcaŭ Biełarusi piša Siarhiej Chareŭski.
Miaža Homielščyny i Brestčyny — adzin z samych małanasielenych rajonaŭ Biełarusi. I redka adviedvanych: mała jaki turyst zabrydaje ŭ hetyja hłuchija zakutki. Asabliva paśla Čarnobylu. Miž tym radyjacyjnaje zabrudžańnie nasamreč mała kranuła hety pas.
Skalistyja hranitnyja karjery hłybinioju da 30—35 mietraŭ, aziory ŭ barach i «panskaje minułaje», pamiać pra jakoje niasuć tamtejšyja žychary — usio heta jość na miažy Žytkavickaha i Lelčyckaha rajonaŭ.
Lenin z časoŭ Žyhimonta
Skroź ściorty ŭščent asfalt darohi źziaje ružovy hranitny žvir. Taho mikaševickaha žviru tut — až rabacić u vačach. Daroha viadzie ŭ dzikija miaściny. Skroź vierbałoz i alešnik vidać daŭno nie zasiavanyja, parosłyja kupjom pali. Usie leninskija vakolicy naležać palaŭničamu zakaźniku.
Cieraz darohu skačuć kazuli. Spynišsia la rečki pierakusić, pabačyš janota i andatraŭ.
Miastečka Lenin mieścicca siarod sasnovych baroŭ na pravym bierazie Słučy, za kiłamietraŭ piatnaccać ad Mikaševičaŭ. Nazva miastečka, jak ni dziŭna, nie źviazanaja z pravadyrom praletaryjatu! Upieršyniu Lenin zhadvajecca ŭ pryvilei Žyhimonta Aŭhusta kniaziu Alelkaviču jašče ad 1568 h. Kniazieŭ baćka, taksama Jury, Alelkavič Słucki, udzielnik Aršanskaje bitvy 1514 hodu, byŭ žanaty z Alenaj, narodžanaj Radzivił. Mo ŭ jaje honar stary pan Alelkavič nazvaŭ tuju siadzibu.
U 1920‑ia, kali Lenin byŭ pad Polščaj, palaki pieranazvali miastečka na samym krai Kresaŭ u Sasnkovičy, u honar hienierała Sasnkoŭskaha. Pa 1939‑m, viadoma, znoŭ viarnułasia nazva Lenin.
Unikalnyja habrejskija mohiłki — draŭlanyja
U časie vajny nacysty źniščyli ŭ Leninie bolš jak 2000 habrejaŭ. Miemaryjał achviaram Chałakostu možna pabačyć pry ŭvachodzie na staražytnyja judejskija mohiłki. Jany unikalnyja i sami saboj. Staryja nadmahilli tam — draŭlanyja. Sotni pomnikaŭ, vyrazanych z toŭstaha dreva. Hetkich draŭlanych habrejskich nadmahillaŭ, husta śpiareščanych tekstami i raźboju, niama bolš nidzie ŭ Biełarusi. Tak i šapoča tut dziŭny haj na krai Lenina.
Na starych pravasłaŭnych mohiłkach, u sasnovym bary, acaleŭ cikavy pomnik draŭlanaje architektury: kaplica ŭ honar skasavańnia pryhonu ŭ 1861 h.Budynak sparachnieŭ amal daščentu za paŭtara stahodździ, ale jašče staić. Adnavić draŭlanuju śviatyniu, dzie paŭsotni hadoŭ było zapuścieńnie, ciapier małavierajemna. To paśpiejcie jaje pabačyć! Vidovišča vuścišnaje, ale i čystaje. Bor, mahiły bieź lišnich aharodžaŭ, i staraja zaimšełaja kaplica. Darečy, u Žytkavičach na jaje ŭzor pabudavali sapraŭdnuju carkvu. Z załatymi kupałami.
Jak i ŭ inšych miaścinach Zachodniaj Biełarusi, u Leninie lubiać pafanaberycca «panskim» minułym. Jasna, što tut i sała taŭściejšaje, i baby nie pjuć, i mužyki pracavityja, i, naahuł narod kulturniejšy. Darma što Homielščyna, ale ž «zachodniki»!
Žyvie tut i svoj dzivak — Uładzimir Bajaryn, jaki ŭsio žyćcio pryśviaciŭ pošuku dokazaŭ taho, što Uładzimir Illič Uljanaŭ uziaŭ sabie psieŭdanim mienavita ad nazvy miastečka. Maŭlaŭ, miascovyja habrei pieradali ščodraje achviaravańnie na sacyjał‑demakratyčnuju spravu i ŭ honar taho, maŭlaŭ, Uljanaŭ uziaŭ sabie psieŭdanim: Lenin. Sp.Bajaryn sa školnikami pieravioz siudy pomnik Leninu, arhanizavaŭ Leniskuju narodnuju biblijateku‑muziej. Niezvyčajnyja pieražytki savieckaha času.
Vioski naščadkaŭ uciekačoŭ
Masty praz Słuč, pakazanyja na kartach, akazalisia niebiaśpiečnymi zbudavańniami z roznapamiernaha biarvieńnia i ŭ niekalki słajoŭ nabitych došak‑harbyloŭ. Pa dryhotkaj kanstrukcyi, miž kupaŭ vierbałozu pierabracca možna na ŭschodni bok, dzie ŭžo niama i darohi. Dakładniej, pakazanaja na schiemach daroha vyjaŭlajecca raskiłzanaj traktarami kalainaju ŭ bahnistaj hlebie.
Zatoje tamaka ž, na ŭschodnim bierazie Słučy akazałasia nie pakazanaja na mapach vioska Novy Lenin! A krychu nižej pa płyni i Novyja Misievičy. Hetyja vioski zbudavali ŭ 1930‑ia ŭciekačy z panskaj Polščy. I dasiońnia ŭ Novym Leninie paŭtarajuć strašyłki pra klaty biełapolski pryhniot. Naaohuł lud tut niehavarki, surovy. Jak i tutejšy krajavid — uzdoŭž Słučy starycy, bałaciny, chmyzy…
Ale nieŭzabavie krajavid źmianiajecca, śviatleje ŭ vačach. Darohi lepšajuć. Siarod staroha boru bliščać aziory — adno, jašče adno…
Aproč vializarnaha słavutaha Žyd‑voziera (ciapier Čyrvonaje), što dało nazvu i miastečku‑rajcentru, tut vakoł jašče z tuzin azioraŭ. Siarod ich i voziera Biełaje, hłybiejšaje za inšyja aziory Paleśsia. Jano siahaje bolš jak 6 mietraŭ hłybini, a ŭšyrki — paru kiłamietraŭ. Heta vydatna adčuvajecca siarod samaha letniaha skvaru, kali z voziera vieje prachałodny bryz. Pavietra čyściutkaje. Užo dziela jaho siudy varta jechać.
Razam paraju mienšych azioraŭ, prytokami, vytokami, Damanavickim i Repiščanskim kanałami, tut — ceły mikrakosmas. Pracujuć rybhasy, zdabyvajuć saprapieli, absłuhoŭvajuć kanały i šluzy. Na vyśpie, miž kanałaŭ, jak Vieniecyja, prymaścilisia vioski Baravaja, miastečka Aziornaje i vioska Biełaja. Skroź ich idzie adna sucelnaja vulica, a vakoł — vada. Bialutki aziorny piasočak, rešty staradaŭnich baroŭ dy parkaŭ pry kolišnich panskich siadzibach i savieckich damach adpačynku. Začynienyja turbaza i pijanierłahier, adnak, dahladajucca. Saviecki second best — z namalavanymi niereidami i Pasiejdonami, raznymi krakadziłami i kłumbami. Zrešty, tut možna uładkavacca na adpačynak i ŭ chatach. Sapraŭdnaja rybałka, śviežyja małako dy harodnina ŭ dadatku.
Narod tut, jak usiudy pry vialikaj vadzie — śmieły i samastojny. Razhavaryŭšysia, bahata čaho možna daznacca. Naprykład, što ŭsiu tutejšuju haspadarku zavioŭ jašče pan Alšałoŭski, čyju kolišniuju siadzibu spalili partyzany. Tut šmat raspoviedaŭ i pra polskuju miažu, i pry bandytaŭ u vakolicach. Mova tut sakavitaja. Havorki tutejšyja, turaŭskija, cełasnyja, harmaničnyja. Miakčejšaje «č» dy nie takoje pukataje, jak paŭsiul, «akańnie». Moža, takoju jana była ŭžo ŭ časy kniazia Tura?
Za Prypiać
Kali z Žytkavič jechać naŭprost na poŭdzień, krajavid jašče raz źmienicca: naŭkoła raźlažacca plaskataja by abrus raŭnina. Asušanaja i miescami razaranaja. I za kiłamietraŭ dziesiać adčuvajecca podych Prypiaci. Miescami redkija pieraleski dy kurhany, jak la vioski Borki, jašče macniej padkreślivajuć vielič prypiackich razłohaŭ. Papłavy, čaraty — ni dušy vakoł. Ciša. Adno na dośvitku kryčać ptuški.
Za šyračennaj Prypiaćciu, na vyšejšym paŭdniovym bierazie, naadvarot, pasieliščy ščylna zabudavanyja, tulacca, pierachodziać adno ŭ adno da samych Aziaranaŭ.
A za Aziaranami, za mohiłkami i kryžam, pačynajecca słavuty stary Prypiacki zapaviednik. Pry Łukašenku jon staŭ nacparkam.U staražytnym lesie zaviałosia drevapieraapracoŭčaje pradpryjemstva, što vypuskaje parkiet, došku, vahonku, vykarystoŭvajučy jak syravinu Prypiackija dubrovy. Narabili zabavak dla turystaŭ‑palaŭničych. Ale pryroda i hetaje našeście pakul tryvaje. Bo ŭvadnačaśsie źmianšajecca haspadarčaja dziejnaść na vioskach. Ludziej stanovicca ŭsio mieniej. Tut, u paleskaj hłušy, užo nie redkija čornyja busły dy biełyja čapli. Ciapier tut chodzić užo sotnia zubroŭ, bahata łasioŭ, aleniaŭ dy roznych drapiežnikaŭ. Samomu biez zbroi ŭ les lepiej nie chadzić. Voś tut adčuvajecca, jak daloka zajechaŭ.
U zapaviedniku pačynajecca ŭžo i Lelčycki rajon. U lelčyckich lasach źbierahajucca duby‑vołaty, dzikija žuravinavyja bałoty. «Lel» na tutejšym dyjalekcie — busieł.
Na niečakana dobraj darozie stajać redkija, ale bolšyja vioski. Voś staražytny Toniež, słynny pieśniami dy majstrami. Dzieić tut filijał Lelčyckaj škoły mastactvaŭ. Usio kulturna: škoła, biblijateka, dziciačy sad, balnica, apteka, pošta, narmalnyja kramy. Prosta biełaruskaja lasnaja kazka. U Toniežy možna i nabyć što‑niebudź: praduć, tkuć, šyjuć‑vyšyvajuć.
A ŭ susiednich Prybałavičach staić pryhožaja carkva, najstarejšaja ŭ tutejšych krajach.Ścipłaja zvonku, ale šykoŭnaja ŭsiaredzinie. Jak biełaruskaja duša…Jana viedamaja, prynamsi, z1794 h., adzinaja što acaleła ŭ vajnu i dziejničała ad 1941 hodu da našych dzion u Lelčyckim rajonie. Tut źbiarohsia pieršapačatkovy ikanastas u duchu rakako, staryja abrazy, a na padvorku — archaičnyja kamiennyja kryžy.
Prybałavičy viedamyja ažno z 1431 h., kali vialiki kniaź Svidryhajła padaryŭ jaho kniaziu Michaiłu Čartaryjskamu. Tak paŭstavała tryvałaja miaža miž Biełarusiaj i Ukrainaj, što amal nie źmianiłasia da našych dzion.
Jak i miaža pamiž Brestčynaj i Homielščynaj. U susiedniuju Brest¬čynu, u Stolinski rajon — nivodnaj darohi. Tak nie praviali ich, nie złučyli, za ŭsio XX stahodździe.
Skały na miažy
A Ukraina zusim blizka. Tudy viadzie vialikaja i adzinaja šaša. Tudy jeździać časta. Navat na rovarach. Ź vialikich Hłuškavičaŭ tudy jedziać ludzi štodnia ŭ kramy. Tam tańniej.
A pry samaj miažy źnianacku paŭstajuć skały. Vialikija hranitnyja skały, niby na Kaŭkazie.
Napaminam pra daŭninu zastalisia tut šmatlikija kamiennyja kryžy sa ściortymi nadpisami i paŭściortymi svastykami. Jany kaliści stajali ŭ vuhłach carkoŭnaha ćvintara. Dziŭna hladziacca tyja archaičnyja svastyki ŭ adnoj zaharodcy z abieliskam ziemlakam‑achviaram vajny. Zorki i svastyki.
U Hłuškavičach za carom žyli taksama palaki i niemcy. Ułady BSSR davali dazvoł na pasialeńnie niemcaŭ‑kałanistaŭ na paŭdniovych hłuškavickich chutarach. Hetak, u 1924 h. u chutary Niamiecki Młynok naličvałasia 25 čałaviek.
U vajnu nacysty trojčy niščyli viosku. Cudam zastalisia tolki dźvie chaty ad lesu… Ciapier za niamieckija hrošy tut pabudavana vialikaja muravanaja carkva. Niemcy tut častyja hości, pryvoziać, dorać što mohuć.
U 1975 hodzie tut było stvorana pradpryjemstva «Hranit». Siońnia vakoł Hłuškavičaŭ — hranitnyja karjery, što siahajuć hłybinioju časam 30—35 mietraŭ. U vyniku niadaŭniaj rekanstrukcyi ščebnieva‑hranitny zavod pieratvaryŭsia ŭ mahutnaje pradpryjemstva, dzie pracuje kožny piaty tutejšy žychar.
Voś čaho nie čakaješ pabačyć u paleskich bałotach, dyk heta takich skałaŭ, ź jakich vidać nieabsiažnuju Ukrainu.
Siarhiej Chareŭski, Lenin—Jurkievičy—Biełaja— Borki—Aziarany—Toniež—Bukča—Prybałavičy—Hłuškavičy.
Fota Siarhieja Chareŭskaha, Alesia Matafonava
***
Leninski Zachad
Mała chto viedaje, što zachad ciapierašniaha Lelčyckaha rajonu da 1939 hodu nie ŭvachodziŭ u SSSR. U 1921‑m pravabiarežža Słučy adyšło da Polščy z usimi nastupstvami: heta było samaje što ni jość pamiežža, z partyzanščynaj, dyviersantami i pierabiežčykami, pamiežnikami i kantrabandystami. Tolki ŭ 1939 h. źjaviŭsia Leninski rajon Pinskaje vobłaści, z centram u Mikaševičach, dzie ciapier zdabyvajuć biełaruski hranit.
Kančatkovaje raźmiežavańnie Bresckaj i Homielskaj abłaściej adbyłosia tolki ŭ 1960‑ia. Akurat tady byli likvidavanyja Turaŭski i Leninski rajony, terytoryi jakich uvajšli ŭ skład Žytkavickaha. Tolki hranitnyja Mikaševičy adyšli da Łuninieččyny.
Akaŭnt Kabančuka ŭzłamali — ale ci biełaruskija śpiecsłužby?11
Kamientary