Raj dla bajdarystaŭ, jahadnaje šalenstva, byłoje Dajnoŭskaje kniastva. Piša Siarhiej Chareŭski.
Raj dla bajdarystaŭ, jahadnaje šalenstva, byłoje Dajnoŭskaje kniastva.
Raka Kotra pačynajecca ŭ Litvie, utvaraje miažu Hrodzienskaha i Ščučynskaha rajonaŭ. A niekali pa joj prachodziŭ uschodni rubiež Dajnoŭskaha kniastva. Hetaja raka, papularnaja ŭ bajdarystaŭ, z hłybokimi virami, kamiennymi pierakatami, nievialičkimi vadaspadami prytokaŭ — adna z samych malaŭničych u Biełarusi. Najbolšy les Litvy, dzie pačynajecca dalina Kotry, nazyvajuć Dajnoŭskaj puščaju, a ŭ Biełarusi — Katranskaju.
Małady zakaźnik «Kotra», adnak, užo ŭklučany ŭ Suśvietny śpis kaštoŭnych vodna‑bałotnych łandšaftaŭ, razam z susiednim litoŭskim zapaviednikam «Čapkialaj».
Chto bačyć jaje ŭpieršyniu — dzivicca hetaj nieŭtajmavanaj race, nieprystupnym jaje bieraham i nieprałaznym lasam navokał. Chto byvaŭ tut nie raz — viedajuć, što Kotra nasamreč niebiaśpiečnaja. To abvalicca viasnoju stromy bierah razam z drevami, to pavyłaziać z dna vializarnyja vałuny.
Z Novaha Dvara na Bieršty
Daroha ŭ Katranščynu z Astryny lažyć praź miastečka Novy Dvor.
Tut zachavaŭsia adzin z najstarejšych draŭlanych chramaŭ Haradzienščyny — Kaścioł Uniebaŭziaćcia Najśviaciejšaj Panny Maryi, što byŭ pabudavany jašče ŭ 1749‑m. U im źbierahlisia cudoŭnyja staraśvieckija azdoby ŭ styli rakako. Hety kaścioł nikoli nie začyniaŭsia. U miastečku zachavalisia staraśvieckija budynki, u tym liku vialikaja muravanaja sinahoha.
Ad Novaha Dvara možna pajechać na Bieršty nad vozieram (u hetaj vioscy maje siadzibu palityk Alaksandr Milinkievič) ci naleva — da Pieršamajskaha. Ułasna pušča, dzie biare pačatak Kotra, pačynajecca akurat za Pieršamajskam, spradviečnaja nazva jakoha — Sabakincy. Tutejšy elehancki kaścioł Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža pačali budavać jašče za pieršymi niemcami, u 1918‑m, viežy prybudavali ŭ 1934 h., ale da apošniaj vajny budoŭlu nie skončyli. Pa vajnie z kaściołu zrabili kłub. «Ale ludzi ŭ jaho nie chadzili. I moładzi zabaraniali», — z honaram kažuć tutejšyja. Narod puščanski, naohuł, hanarysty. «My tut biełaruskaść lepiej za kaho dziaržom. Heta ŭ Minsku nichto pa‑biełarusku nie havoryć. A ŭ nas — usie! Ale j taho, što palaki, nie vyrakajemsia».
Asnova haspadarčaje dziejnaści tut dla ludziej — zbor travaŭ, jahadaŭ i hryboŭ, pčalarstva, rybactva. Niechta ŭpotaj honić samahonku. Pušča.
Miž dajnavoj i kryvičami
Za kaściołam staić i staraja carkva, hruvastkaja i naturalnaja ŭ zichcieńni svaich hranitnych muroŭ. Tut, na słavianskich farpostach pierad dajnavoj, uschodniaje chryścijanstva maje daŭniejšyja karani. Ciapierašniaja carkva ŭ Pieršamajskim‑Sabakincach była ŭźviedzienaja z tutejšaha sapraŭdnaha hranitu ŭ 1830 ho¬dzie, jašče za časoŭ Unii. Pierad apošniaj vajnoj Sabakincy palaki było pierazvali ŭ Narbutova, u honar hieroja paŭstańnia Kalinoŭskaha. A pa vajnie Narbutova było pierajmienavanaje ŭ Pieršamajsk.
Podych puščy adčuvajecca navat u nazvach viosak: Zubrava, Zubraŭka, Ryski, dzie i dasiońnia źbierahlisia aŭtentyčnyja staradaŭnija chaty. Daloka ź lesu vidać Zubraŭskuju haru. Pad joj dobraŭparadkavali 6‑kiłamietrovuju «ekałahičnuju ściažynu», što pačynajecca za vioskaj Ryski i ciahniecca da dziaržaŭnaj miažy. Abapał — rešty pieršabytnych sieliščaŭ, dziuny, bruśničniki… U Katranskaj puščy raście prynamsi 14 raślinaŭ, zaniesienych u Čyrvonuju knihu: palčatakareńnik bałtyjski, zubnica kłubnianosnaja, kupalnik horny dy inšyja. Tutsama niadaŭna znajšli i redkasnuju miakatnicu adnalisnuju. Usiaho ž u zakaźniku raście 633 vidy raślinaŭ! Raj dla pytliŭca, asabliva kali ŭziać z saboj u padarožža vyznačalnik fłory.
Tut drukavali «Mužyckuju praŭdu»
Tut, u nietrach Katranskaje puščy, Valery Urubleŭski cisnuŭ «Mužyckuju praŭdu», tut kipieli bai 1831 i 1863 hadoŭ. Pra paŭstańnie Kalinoŭskaha tubylcy raspaviadajuć hetak žyva, niby toje było na ichniaj pamiaci. Ad pravasłaŭnaj viosački Matyli praz rečku z samavitaj nazvaju Skarbianka možna dabracca ŭ Dudki. U tutejšaj škołcy, zbudavanaj jašče za polskim časam, čverć płoščy addadzienaja pad muziej paŭstańnia 1863 hodu… A za polem — užo Litva.
Kotra — unikalnaja, razdvojenaja raka. Spačatku Kotra i Vuła farmujuć adnu raku. Minuŭšy miažu Biełarusi i Litvy, raka raźbiahajecca na dźvie niezaležnyja rečki: Kotru — prytok Niomana, i Vułu — prytok Mieryčanki. Tak skłałasia ŭ XIX stahodździ, kali rečyšča Vuły źnianacku pierasiakło vodapadzieł Kotry. U vyniku dva raniejšyja prytoki Kotry ciapier naležać da Vuły. Praz toje paniziŭsia ŭzrovień hruntavych vodaŭ i amal źnikli niekalki tutejšych vialikich azioraŭ. Ale najbolšaje ź ich, Biarštanskaje, zachavałasia va ŭsim svaim charastvie. Recha bjecca ŭ bierahach atočanaha lasami, jak sinim ružancam, voziera, niby ŭ harach. U samim miastečku hałoŭnaj cikavostkaju jość staraśvieckaja carkva Paraskievy Piatnicy, zbudavanaja ŭ 1816‑m.
Biarštanskaje voziera złučanaje dvuma pratokami z rečkaj Kotraj. Praz adnu pratoku vada z raki traplaje ŭ voziera, a praz druhuju, kala vysiełku Bierastavica, viartajecca ŭ rečku.
Ź Bierštaŭ varta zajechać u Aziory (siadziba paeta Jurasia Paciupy), miastečka na bierazie pryhožaha voziera Biełaje. Ciapier tut jość dobry akvapark z saŭnami, na miescy niekali słynnaha dziciačaha łahieru «Bryhancina». U miastečku zachavaŭsia vybitny miemaryjał paŭstancam 1863 hodu. Staić taksama staraja hranitnaja carkva Śviatoha Ducha, a poruč — naviutki kaścioł Chrysta Vaładara, zhrabnaj architektury, što imituje tutejšaje baroka.
Radovišča cukru
U Hałavačach daviadziecca pierajechać Kotru jašče raz. Tut jana ŭžo zusim šyrokaja.
Paśla lažyć Skidal, časam prysypany cukrovaj pudraju. Tutejšy cukrovy zavod zajmaje niekalki kvartałaŭ. Varta pakazać dzieciam, z čaho słodyčy robiacca. Ź miljonaŭ pylnych burakoŭ, składzienych u vializarnyja hory!
Blizkaść Hrodna zacianiaje ciapier hetaje miastečka. Miž tym, Skidal, albo Skidziel, jak jaho nazyvajuć sami tubylcy, adznačyŭ užo svajo paŭtysiačahodździe. Miascovy park kolišniaje siadziby Antanovičaŭ‑Čaćviarcinskich byŭ zakładzieny jašče ŭ 1840‑ia hady. Na žal, da niepaznavalnaści paniaviečyli dziesiatak hadoŭ tamu staradaŭniuju tutejšuju carkvu Michała Archanioła. Jaje biaźlitasna abkłali samaj niajakasnaj silikatnaj cehłaju. A kaliści ž tut śviataryŭ najcikaŭšy protaijerej a.Jaŭhien Siańko, mastak‑restaŭratar, jaki panaŭlaŭ abrazy na Haliččynie ŭ 1930‑ia hady, a pa vajnie byŭ rukapałožany ŭ śviatary ŭ Žyrovičach i da pačatku 1952 hodu tut słužyŭ. Navat sam adlivaŭ zvany!
Naturalna, u Skidzieli varta naviedacca i ŭ muziej paeta Michasia Vasilka. Spynicca ŭ Skidzieli varta ŭ haścinicy.
Sa Skidziela najcikava spuścicca na bajdach uniz pa race — burlivaj, porstkaj, čystaj, što nabiraje duchu dla apošniaha ryŭka, kab uvarvacca ŭ Nioman. Kali ž vy nie amatar ekstrymu, to prynamsi prajechać jaje levabiarežžam. Bierahi tut stanoviacca ŭsio vyšejšymi i vyšejšymi.
U Aharodnikach Kotra ŭžo nahadvaje reki Kaŭkazu — nastolki strasna jana zachlostvaje rossyp hranitnych vałunoŭ na doŭhim pierakacie. Doŭhačakany atrakcyjon dla bajdarystaŭ! A praz kiłamietr jana raptoŭna ŭlataje ŭ kałamutny tut Nioman. U im vada mlavaja i ciaplejšaja, a ŭ joj — chałodnaja i badzioraja.
Pušča adpuskaje. Nioman zaprašaje ŭ padarožža inšaha kštałtu.
Katranskaja pušča
les u Ščučynskim rajonie, na levabiarežžy Kotry. Płošča 12,4 tys. ha. Uzdoŭž raki — vierasovyja bary, što čarhujucca ź vierchavymi sfahnavymi chvojnikami. Sustrakajucca prybałotnyja čarničnyja jelniki i biareźniki. Jość jasianiovyja lasy.
Kotra
pravy prytok Niomana. Vytok pamiž vioskami Paramieli i Kaziški. Daŭžynia 140 km. Siaredniehadovy raschod vady ŭ vuści 12,8 mi/s. Amal na ŭsim praciahu ciače praź les. Rečyšča mocna pakručastaje, nižej vioski Aharodniki Ščučynskaha rajonu na praciahu 3 km kamianisty pierakat. Bierahi ŭ nižnim ciačeńni da 15 m uvyški.
Łukašenka ŭpieršyniu źjaviŭsia na publicy razam z mamaj Koli37
Kamientary