Jak u Biełarusi ratyfikavali Biełaviežskaje pahadnieńnie, chto hałasavaŭ suprać i jak dziejničali tady viadomyja ciapier asoby

7 śniežnia 1991 h. deputaty Viarchoŭnaha Savieta Respubliki Biełaruś XII sklikańnia stali śviedkami niezvyčajnaha vystupu. Pramovu trymaŭ Barys Jelcyn.

Rasijski prezident havaryŭ ab ciesnaj histaryčnaj družbie ruskich i biełarusaŭ, pierśpiektyvach adnosin pamiž dźviuma respublikami. U kancy vystupu Jelcyn padaryŭ biełaruskim parłamientaryjam redkija archiŭnyja dakumienty: «Čiełobitnaja S.M.Sobola v Viaziemskuju prikaznuju izbu o razriešienii prijechať v Moskvu, zaviesti tipohrafiju i škołu dla obučienija russkich junošiej słovolitnomu diełu i inostrannym jazykam» ad 16 krasavika 1639 h. i «Obieriehatielnaja hramota caria Aleksieja Michajłoviča žitielam Orši» ad 25 žniŭnia 1654 h.

Pavialičyć

Reakcyja biełaruskich deputataŭ na zachady Jelcyna była roznaj. Parłamienckaja apazicyja Biełaruskaha narodnaha frontu, upeŭnienaja ŭ tym, što raz vajna 1654—1667 hh. viałasia Rasijaj suprać Rečy Paspalitaj, to, značyć, i suprać žycharoŭ Biełarusi, raskrytykavała taki niaŭkludny krok Barysa Jelcyna.

Vielmi šmatabiacalnym ŭ pramovy Jelcyna prahučała toje, što, pavodle jahonych słovaŭ, «hriadut poistinie istoričieskije dni». Hetyja słovy akazalisia praŭdzivymi.

8 śniežnia 1991 h. kiraŭniki troch sajuznych respublik — prezidenty Rasii i Ukrainy Barys Jelcyn, Leanid Kraŭčuk i staršynia Viarchoŭnaha Savieta Respubliki Biełaruś Stanisłaŭ Šuškievič padpisali znakamitaje Biełaviežskaje pahadnieńnie, jakoje praduhledžvała rospusk SSSR jak subjekta mižnarodnaha prava.

U śpiecyjalnaj Zajavie kiraŭnikoŭ dziaržaŭ Respubliki Biełaruś, Rasii i Ukrainy kanstatavałasia, što niedalnabačnaja palityka Centra pryviała da hłybokaha ekanamičnaha i palityčnaha kryzisu, da razvału vytvorčaści, katastrafičnaha panižeńnia ŭzroŭniu žyćcia praktyčna ŭsich biez vyklučeńnia sacyjalnych słajoŭ nasielnictva. Centralnaja ŭłada, aproč usiaho inšaha, abvinavačvałasia ŭ nahniatańni sacyjalnaj napružanaści na nacyjanalnaj hlebie. Tamu adziny vychad, jak havaryłasia ŭ Zajavie, bačycca ŭ stvareńni SND.

Pavialičyć

Dla Stanisłava Šuškieviča padpisańnie Biełaviežskaha pahadnieńnia było ŭ peŭnaj stupieni vymušanym krokam. Ciažka było pradbačyć reakcyju Viarchoŭnaha Savieta, bolšaść jakoha składali kamunisty i tyja, chto spačuvaŭ apošnim (vieterany, invalidy i h.d.). Tym bolš, što deputaty, jakija nie mieli nijakaj infarmacyi, byli naŭprost pastaŭleny pierad faktam. Padpisaŭšy pahadnieńnie, Stanisłaŭ Šuškievič adviarnuŭsia ad Harbačova, jaki jašče ŭ listapadzie 1991 h. u intervju biełaruskaj parłamienckaj «Narodnaj haziecie» tak acharaktaryzavaŭ biełaruskaha «śpikiera»: «Ja dołžien skazať, čto priedsiedatiel Vierchovnoho Sovieta S.S.Šuškievič mnie nravitsia. Samostojatielnyj, vźviešienno myślaŝij. On priamoj i otkrytyj čiełoviek, bolšoj intiellektuał. Čto znajet — otstaivajet, o tom, čieho nie znajet — sudiť nie bierietsia».

Adnak biezumoŭnaja pazicyja rasijskaha prezidenta pa rospusku SSSR nie pakidała vybaru Biełarusi. Tym bolš, što va Ukrainie 1 śniežnia 1991 h. adbyŭsia refierendum, na jakim zvyš 90% žycharoŭ respubliki vykazalisia za jaje niezaležnaść.

Vielmi istotnym plusam dla Šuškieviča było toje, što jon znachodziŭsia na pasadzie staršyni Viarchoŭnaha Savieta krychu mienš za dva miesiacy (z 18 vieraśnia 1991 h.) i jašče nie razhubiŭ svoj «resurs tryvałaści». Tamu možna było spadziavacca na bolš-mienš spryjalny zychod ratyfikacyi.

Praź dzień paśla padpisańnia Biełaviežskaha pahadnieńnia — 10 śniežnia 1991 h. — pastanova Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi ab jaho ratyfikacyi była vyniesienaja na sud parłamientaryjaŭ.

Pačaŭšy svoj vystup, Šuškievič zajaviŭ, što razumieje «chvalavańnie i nieciarplivaść» deputataŭ. Pavodle Šuškieviča, sustreča lidaraŭ troch słavianskich respublik naśpieła daŭno, tamu što pieramovy ab sajuznym dahavory zajšli ŭ tupik.

Staršynia Viarchoŭnaha Savieta paśpiašaŭsia supakoić deputataŭ, zapeŭniŭšy ich u tym, što jon staić ź Jelcynym i Kraŭčukom na adnych i tych ža «kanceptualnych pazicyjach».

Deputacki korpus byŭ nie hatovy adrazu abmiarkoŭvać pytańnie ab ratyfikacyi. Tamu parłamientaryi vyrašyli razhledzieć Biełaviežskaje pahadnieńnie paśla pierapynku.

Pieršymi svaju acenku Biełaviežskaha pahadnieńnia dali pradstaŭniki parłamienckaj apazicyi BNF i Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj hramady (BSDH).

Jak mierkavaŭ člen apazicyi BNF Uładzimir Zabłocki, Biełaviežskaje pahadnieńnie pavinna vyrašyć nastupnyja zadačy: stvaryć umovy dla realizacyi dziaržaŭnaha suvierenitetu Biełarusi, praduchilić sutyknieńnie uzbrojenych hrupovak, cyvilizavana raźvieści unitarnuju dziaržavu, stabilizavać ekanamičnuju i finansavuju palityku.

Deputat Vital Małaška ličyŭ, što Biełaviežskaje pahadnieńnie źmiaščaje «zdarovy kanstruktyvizm», jaki nie daść vylicca ekanamičnaj vajnie pamiž byłymi sajuznymi respublikami. Małaška kateharyčna adchiliŭ punkt pahadnieńnia ab tym, što Minsk źjaŭlajecca kaardynacyjnym centram Sadružnaści. Deputat mierkavaŭ, što heta pryviadzie da kancentracyi ŭ Biełarusi bujnych mafijoznych strukturaŭ, jakich «tak baicca Jelcyn».

Lidar BNF Zianon Paźniak u cełym stanoŭča ŭspryniaŭ Biełaviežskija pahadnieńni, z zadavalnieńniem kanstatavaŭ, što heta stavić kančatkovy kryž na isnavańni SSSR. Razam z tym, Paźniak zaklikaŭ nie idealizavać Biełaviežskaje pahadnieńnie pa nastupnych pryčynach.

Pa-pieršaje, ličyŭ Paźniak, hetaje pahadnieńnie daje bolš mahčymaściaŭ Rasii dla cisku na Biełaruś, u tym liku i z dapamohaj adzinaha kaardynacyjnaha centra ŭ Minsku.

Pa-druhoje, Biełaviežskaje pahadnieńnie było padpisana «za śpinoj Viarchoŭnaha Savieta», biez kansultacyi z parłamientam. Kali b heta było zroblena, ličyŭ Zianon Paźniak, to hetaje pahadnieńnie adroźnivałasia b vysokim jurydyčnym uzroŭniem i maksimalna ŭličyła intaresy Biełarusi.

Ratyfikacyja Biełaviežskaha pahadnieńnia, pavodle ćviordaha pierakanańnia Paźniaka, była mahčymaja tolki ŭ tym vypadku, kali hetaje pahadnieńnie budzie abstaŭlena śpiecyjalnymi pratakołami. Hetyja pratakoły pavinny abmiežavać termin dziejańnia Biełaviežskaha pahadnieńnia dvuma-tryma hadami («pierachodny pieryjad») z aŭtamatyčnym padaŭžeńniem na 5 hadoŭ, zaćvierdzić pravy kožnaha boku nie tolki prypynić dziejańnie pahadnieńnia, ale i naohuł denansavać jaho, vyznačyć paradak pieramiaščeńnia hramadzian, spraviadliva raźmierkavać ahulnasajuznyja kaštoŭnaści i majomaść pamiž respublikami, zakłaści bazu dla ŭłasnych Uzbrojenych Sił respubliki, nacyjanalnaj valuty, stvaryć niekalki kaardynacyjnych centraŭ u respublikach byłoha SSSR pa roznych napramkach.

Bieź śpiecyjalnych pratakołaŭ, mierkavaŭ Zianon Paźniak, ratyfikacyja niemahčymaja: «My pavinny ŭličvać realnuju palityku, a nie tearetyčnyja schiemy, a realnaść takaja, što Biełaruś stanovicca ŭ zaležnaść ad bieznadziejna chvoraj ekanomiki Rasii, dzie hramadstva poŭnym chodam idzie da hramadzianskaj vajny».

Suprać stvareńnia adzinaha kaardynacyjnaha centra ŭ Minsku kateharyčna vystupiŭ jašče adzin pradstaŭnik BNF Mikałaj Kryžanoŭski. Jon zajaviŭ, što Biełarusi nie treba «novych Vasiukoŭ».

Vielmi aściarožnuju acenku Biełaviežskaha pahadnieńnia daŭ deputat Aleh Trusaŭ. Na jaho dumku, ad hetych pahadnieńniaŭ vyjhrali tolki Maskva i Kijeŭ. Teksty pahadnieńniaŭ, ličyŭ Trusaŭ, jašče niedapracavanyja, «syryja», tamu deputat zaklikaŭ nie śpiašacca z ratyfikacyjaj, bo, pa słovach Trusava, «my nie viedajem, ab čym za začynienymi dźviaryma kazali lidary respublik, bo nie było žurnalistaŭ». Trusaŭ pierakonvaŭ deputataŭ, što z ratyfikacyjaj hetaha pahadnieńnia Biełaruś atrymaje tolki mifičny kaardynacyjny centr. Trusaŭ prapanavaŭ nastupny varyjant. Deputaty adkładajuć ratyfikacyju i da 17 śniežnia — dzień adkryćcia pazačarhovaj 8-j siesii biełaruskaha parłamienta — ŭnosiać svaje prapanovy pa ŭdaskanaleńni adpaviednaj pastanovy pa ratyfikacyi. Na dadzienym etapie, byŭ upeŭnieny Trusaŭ, možna tolki pryniać infarmacyju Šuškieviča da viedama i denansavać sajuznuju damovu 1922 h.

Pradstaŭnik BSDH, deputat Jaŭhien Cumaraŭ zadaŭ całkam słušnaje pytańnie ab tym, ci ratyfikavała Ukraina Biełaviežskaje pahadnieńnie (ratyfikacyja va Ukrainie była pryznačana taksama na 10 śniežnia). U adkaz na heta Šuškievič zajaviŭ, što pastupiŭ telefonny zvanok z Kijeva, i Kraŭčuk paviedamiŭ ab paśpiachovaj ratyfikacyi.

U suviazi z pytańniem Cumarava maje miesca vielmi cikavy nastupny momant. Imknučysia ŭsialak abrazić Šuškieviča, niekatoryja byłyja dziaržaŭnyja asoby, u pryvatnaści Viačasłaŭ Kiebič, pisali ab banalnym zmanie z boku kiraŭnika biełaruskaha parłamienta. Kiebič u svaich miemuarach śćviardžaŭ, što deputaty zadali pytańni ab tym, ci ratyfikavała Rasija Biełaviežskaje pahadnieńnie. I byccam by Šuškievič paviedamiŭ ab paśpiachovaj ratyfikacyi z boku Rasii (Hł. Kiebič, V. Iskušienije vłasťju. Iz žiźni priemjer-ministra. — Mn, 2008. — S. 216). Takuju ž lehiendu padchapiŭ i prezident Łukašenka. Vystupajučy z zaklučnym słovam na IV Usiebiełaruskim narodnym schodzie 7 śniežnia 2010 h., kiraŭnik dziaržavy zaviŭ, što Šuškievič «obmanuł dieputatov», skazaŭšy pra toje, što Rasija byccam by ratyfikavała Biełaviežskaje pahadnieńnie.

Lehienda, zapuščanaja Kiebičam, nie vytrymlivaje anijakaje krytyki, bo, pa-pieršaje, ratyfikacyja Rasijaj adbyłasia ažno 12 śniežnia. Pa-druhoje, u stenahramie pasiadžeńnia siesii Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi nie zafiksavana pytańnia pra ratyfikacyju pahadnieńnia z boku Maskvy.

Pieravažnaja bolšaść deputackaha korpusa dosyć pazityŭna ŭspryniała padpisańnie Biełaviežskaha pahadnieńnia i była jaŭna nastrojena na jahonuju adnaznačnuju ratyfikacyju. Pra heta śviedčać vystupy mnohich deputataŭ. Vielmi vysoka acaniŭ dziejańni biełaruskaha kiraŭnictva ŭ Viskulach Anatol Viarcinski. Jon paraŭnaŭ ich z bujnym matematyčnym adkryćciom: «Mnohije matiematiki v drievnosti pytaliś postroiť kvadrat, ravnovielikij kruhu. Popytka riešiť etu zadaču s pomoŝju liniejki i cirkula uśpiecha nie imieła, a riešienije lidierov triech hosudarstv stało tiem važnym (nieožidannym dla vsiech nas) šahom, kotoryje riešajet političieskuju kvadraturu kruha».

Anatol Viarcinski adobryŭ ideju stvareńnia kaardynacyjnaha centra ŭ Minsku, ale z adnoj umovaj. Na dumku Viarcinskaha, Minsku pavinna być viernuta raniejšaja nazva — Miensk.

Anatola Viarcinskaha padtrymaŭ epatažny deputat ad tavarystva ślapych Anatol Niatylkin, zhadany ŭ vystupleńni kandydata ŭ prezidenty Mikałaja Ułachoviča. Anatol Niatylkin vykazaŭ «priznatielnosť i błahodarnosť političieskoj mudrosti» Šuškieviča. Anatol Niatylkin ščyra pryznaŭsia, što «oblehčienno vzdochnuł, kohda uznał o podpisanii» Biełaviežskaha pahadnieńnia. Niatylkin zaklikaŭ svaich kalehaŭ nie bajacca taho fakta, što Minsk stanie adzinym kaardynacyjnym centram SND, bo, pa słovach parłamientaryja, «my užie vsie ravno napołovinu pieriestali byť biełorusami».

Sapraŭdny paniehiryk biełaruskim kiraŭnikam pramoviŭ deputat Michaił Mačulenka: «My možiem hordiťsia biez natiažki vźviešiennosťju, triezvosťju i mudrosťju našich hosudarstviennych diejatielej v licie Priedsiedatiela Vierchovnoho Sovieta i Priedsiedatiela Sovieta Ministrov. Etot dokumient pozvolit prieodoleť korotkoje zamykanije v političieskom myšlenii každomu».

«Prijatno poražion» padpisanym Biełaviežskim pahadnieńniem byŭ deputat Uładzimir Hrybanaŭ. Na dumku Hrybanava, heta pahadnieńnie praduchilić ŭ Biełarusi chaos i mahčymy ŭsplosk nacyjanalizmu. Hrybanaŭ źviarnuŭsia da deputataŭ z patrabavańniem biezumoŭnaj ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia, pryčym bieź jakoha-niebudź surjoznaha abmierkavańnia, bo, pa słovach deputata, hetaje pahadnieńnie budzie prosta «zahołosovano».

Uładzimir Hrybanaŭ rašuča vystupiŭ suprać inicyjatyvy Michaiła Harbačova, jaki daviedaŭšysia pra biełaviežskija padziei, vyrašyŭ sklikać pazačarhovy źjezd narodnych deputataŭ SSSR z metaj adnaŭleńnia kanstytucyjnaj zakonnaści ŭ krainie i admieny viskuloŭskich damoŭlenaściaŭ.

Hrybanaŭ nazvaŭ Harbačova «šabašom», jaki nie pryniasie ničoha dobraha.

Z pazicyjaj Hrybanava byli zhodnyja deputaty Ivan Žydzilajeŭ («počiemu biełorusy dołžny plestiś v chvostie, nado ratificirovať sohłašienije»), Ivan Danilevič («dołh naš — ratificirovať, tohda my pokažiem, čto my — zriełyj parłamient»), Vasil Daŭhaloŭ («raspad SSSR — eto fakt, połožieno načało konstruktivnoj rabotie») i inš.

Navat pradstaŭniki vieteranskich arhanizacyj, jakija, zdavałasia b, pavinny vystupać z dyjamietralna procilehłych pazicyj, vykazalisia za likvidacyju SSSR.

Tak, deputat-vieteran Mikałaj Łakciušyn nazvaŭ Biełaviežskaje pahadnieńnie «mudrym riešienijem». Cikava, što kali 27 sakavika 1993 h. na pazačarhovaj 11-j sieśsii Viarchoŭnaha Savieta deputaty abvinavacili Šuškieviča ŭ razvale SSSR, to ŭ adkaz kiraŭnik parłamienta začytaŭ amal usie proźviščy parłamientaryjaŭ, jakija 10 śniežnia 1991 h. vykazalisia za ratyfikacyju Biełaviežskaha pahadnieńnia. A ŭspamin Šuškieviča ab Łakciušynie byŭ sustrety apładysmientami.

Adzinym deputatam, jaki kateharyčna vykazaŭsia suprać rospusku SSSR, byŭ Valeryj Cichinia.

Cichinia kinuŭ znakamituju frazu: «Skolko nie hovori «chałva», vo rtu słaŝie nie staniet. Skolko by my nie hovorili «suvierienitiet», my nie staniem boleje suvieriennymi».

Cichinia prapanavaŭ svaim kaleham «biez ejforii» pahladzieć, nakolki «Briestskoje sohłašienije» adpaviadaje «riealijam siehodniašnieho dnia».

Na dumku Valeryja Cichini, hetaje pahadnieńnie nie spynić praces razbureńnia biełaruskaj dziaržaŭnaści i kančatkova chavaje nadziei ludziej na zaklučeńnie luboha sajuza, nasupierak sakavickamu refierendumu 1991 h.

Cichinia vobrazna nazvaŭ Biełaviežskaje pahadnieńnie «obłakom v štanach» i abvinavaciŭ Šuškieviča ŭ pieravyšeńni paŭnamoctvaŭ.

Krytyčnyja zaŭvahi Cichini patanuli ŭ ahulnym chory deputataŭ, nastrojenych na ratyfikacyju pahadnieńnia. Tak, lotčyk-kasmanaŭt SSSR Uładzimir Kavalonak zajaviŭ, što Šuškievič maje prava padpisvać takoha kštałtu dakumienty, tamu nie treba «voziť s soboj vieś Vierchovnyj Soviet».

Uładzimir Stankievič, adprečvajučy pazicyju Cichini, całkam pravamierna spasłaŭsia na zakon Respubliki Biełaruś ad 23 kastryčnika 1991 h. «Ab paradku zaklučeńnia, vykanańnia i denansacyi mižnarodnych dahavoraŭ», jaki sapraŭdy davaŭ pravy staršyni Viarchoŭnaha Savieta, kiraŭniku urada i ministru zamiežnych spraŭ vieści pieramovy i padpisvać mižnarodnyja dahavory

Narešcie Šuškievič pastaviŭ na hałasavańnie pytańnie ab spynieńni sprečak pa ratyfikacyi. Jaho padtrymała bolšaść deputataŭ. Staršynia Viarchoŭnaha Savieta padvioŭ vynik dyskusij i zrabiŭ nastupnuju vysnovu: «My pavinny ratyfikavać, kali nie ratyfikujem, to vykažam nierašučaść».

Vyniki hałasavańnia pa ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia byli nastupnymi. Z 266 deputataŭ, što hałasavali, «za» prahałasavali 263 parłamientaryi, «suprać» — 1, ustrymalisia — 2, nie hałasavali 27 čałaviek

Adpaviednaja pastanova była pryniataja Viarchoŭnym Savietam.

Chto ž prahałasavaŭ suprać ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia? Sprava ŭ tym, što hałasavańnie nie było pajmiennym, tamu niepasredna vyśvietlić, chto i jak hałasavaŭ, nie ŭjaŭlajecca mahčymym.

Z vysokich trybun śćviardžałasia, što adzinym deputatam, chto prahałasavaŭ suprać ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia, byŭ Alaksandr Łukašenka. Doŭhi čas takaja infarmacyja visieła na sajcie kiraŭnika dziaržavy (redakcyja ad 30.09.2001). U vieraśni biahučaha hoda pa dziaržaŭnym telebačańni ŭ siužiecie intervju Łukašenki pra Jelcyna była padadziena infarmacyja, što «dieputat Vierchovnoho Sovieta Aleksandr Łukašienko był jedinstviennym, kto v koncie 1991 hoda prohołosovał protiv ratifikacii Biełoviežskich sohłašienij, podpisannych priezidientom Borisom Jelcinym».

Jak było na samoj spravie?

Upieršyniu infarmacyja pra toje, što deputat Łukašenka byŭ adzinym, chto hałasavaŭ suprać ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia, źjaviłasia ŭ časie prezidenckich vybaraŭ 1994 h.

U mai 1994 h. u intervju žurnalistu «Sovietskoj Biełoruśsii» Iharu Hryšanu Łukašenka zajaviŭ, što «horditsia tiem, čto prohołosovał protiv», to bok «intuicija mienia nie podvieła» (Hrišan, I. Moskva! Kak mnoho v etom zvukie… dla nas. Intiervju po śledam odnoho «blic-vojaža» // Sovietskaja Biełoruśsija. — 1994. — 25 maja. — S. 1-2).

Rehijanalnaja hazieta «Briestskij kuŕjer» ad 16 červienia 1994 h. pisała ab Łukašenku jak «o jedinstviennom iz dieputatov Vierchovnoho Sovieta, prohołosovavšiem protiv biełoviežskich sohłašienij».

Da prezidenckich vybaraŭ Łukašenka niehatyŭna vykazvaŭsia adnosna Biełaviežskaha pahadnieńnia, ale nie pazicyjanavaŭ siabie tym, chto mienavita adziny vystupaŭ suprać jahonaj ratyfikacyi.

Tak, ŭ 1993 h. na «kruhłym stale» pa najvažniejšych pytańniach žyćcia respubliki, arhanizavanym redakcyjaj časopisa «Nioman» Łukašenka kazaŭ: «Biełoviežskije sohłašienija byli podpisany, iźvinitie mienia, tajno, čto nazyvajetsia — v lesu. Sami mietody, kotoryje byli tohda izbrany, dla mienia, nieprijemlemy. Pri ratifikacii v Vierchovnom Sovietie ja nie hołosovał za SNH i dienonsirovanije sojuznoho dohovora. Pochožie, nie ošibsia, potomu čto ničieho putnoho iz SNH ničieho poka nie połučajetsia».

Na fonie prezidenckich vybaraŭ historyju z ratyfikacyjaj Łukašenka vyrašyŭ vykarystać dla ŭmacavańnia ŭłasnaj papularnaści. Nie vyklučana, što budučamu kiraŭniku dziaržavy niechta z deputataŭ ci atačeńnia padkazaŭ taki niebłahi kozyr u pieradvybarnaj baraćbie.

Cikava, što ŭ časie prezidenckaj honki navat nichto nie imknuŭsia pravieryć śćviardžeńni Łukašenki. Heta było vyklikana roznymi akaličnaściami. Napeŭna tym, što praviačyja koły nie ŭsprymali Łukašenku ŭsurjoz. A jašče i tym, što ŭ toj pieryjad isnavaŭ vysoki ŭzrovień davieru infarmacyi časta biez krytyčnaha jaje asensavańnia i elemientarnaj pravierki. Sprava navat dachodziła da taho, što za dvaccać dzion da pačatku vybaraŭ (23 červienia 1994 h.) respublikanskija vydańni adznačali, što Łukašenka źjaŭlajecca ŭradžencam Škłoŭskaha rajona (Hł.: Advieści narod ad biezdani. Tezisy prahramy kandydata ŭ prezidenty Respubliki Biełaruś A. Łukašenki // Narodnaja hazieta. — 1994. — 1 červienia. — S. 2).

U žniŭni 1995 h. prezident Biełarusi daŭ vialikaje intervju hrupie krasnajarskich žurnalistaŭ. Łukašenka, aceńvajučy śniežańskija padziei 1991 h., u pryvatnaści zajaviŭ nastupnaje: «Ja vsiehda borołsia protiv etoho sohłašienija, był jedinstviennym čiełoviekom v parłamientie, hołosovał protiv jeho ratifikacii».

Adnak praktyčna adrazu ž paśla intervju Łukašenki apazicyjnaja hazieta «Svaboda» apublikavała stenahramu hałasavańnia pa ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia, jakaja, darečy, nie zachavałasia ŭ archiŭnych fondach.

Žurnalist, jaki apublikavaŭ hetuju stenahramu, śćviardžaŭ, što vypadkova znajšoŭ jaje ŭ svaim asabistym archivie. Pavodle stenahramy možna było zrabić vysnovu, što Łukašenka nie ŭdzielničaŭ u hałasavańni.

Pavialičyć

Pratakoł pasiadžeńnia siesii Viarchoŭnaha Savieta XII sklikańnia ad 10 śniežnia 1991 h. nie zafiksavaŭ vystupu Łukašenki pa pytańniach, źviazanych ź Biełaviežskim pahadnieńniem. Uličvajučy palityčny tempieramient Łukašenki, jaho šmatlikija i emacyjnyja vystupy i pa mienš važnych pytańniach, maŭčańnie budučaha biełaruskaha prezidenta vyhladaje bolš jak dziŭnym. Moža kazać ab tym, što pytańnie ab ratyfikacyi zaśpieła Łukašenku, jak i mnohich deputataŭ, źnianacku, nie dazvoliła chutka adreahavać na situacyju, prymusiła na praciahu peŭnaha času pieraasensoŭvać hłybinnyja pryčyny padziej 8 śniežnia 1991 h.

U palityčnych kołach respubliki daŭno chadzili čutki, što adzinym, chto vykazaŭsia suprać ratyfikacyi, byŭ Valeryj Cichinia. Sam Cichinia paćvierdziŭ heta praz 20 hadoŭ — u kastryčniku 2011 h.

Akramia ratyfikacyi Biełaviežskaha pahadnieńnia 10 śniežnia 1991 h. deputaty biełaruskaha parłamienta denansavali Dahavor ad 30 śniežnia 1922 h. Tahačasny ministr zamiežnych spraŭ Piotr Kraŭčanka śćviardžaŭ, što mienavita jon byŭ aŭtaram hetaj idei (Kravčienko, P.K. Biełaruś na raspuťje, ili Pravda o Biełoviežskom sohłašienii. Zapiski dipłomata i politika. — M., 2006. — S. 175).

Pracedura denansacyi prajšła biez asablivych uskładnieńniaŭ, adnak karcina była trochi inšaj. Z 240 deputataŭ, što hałasavali, «za» addali svaje hałasy 212 čałaviek, suprać — 7, ustrymalisia — 21. U vyniku była pryniata adpaviednaja pastanova.

Epapieja z rospuskam SSSR praciahnułasia 11 śniežnia. Šuškievič niečakana zajaviŭ, što da Biełaviežskaha pahadnieńnia choča dałučycca kazachstanski lidar N.Nazarbajeŭ. Kali heta adbudziecca, praciahvaŭ Šuškievič, to tady pryjdziecca, mahčyma, pa-novamu ratyfikavać pahadnieńnie. Pa słovach Šuškieviča, kali ŭ SND ŭvojdzie Kazachstan, to nichto «nie zmoža supraćstajać» Sadružnaści. Adnak zajava Šuškieviča ab mahčymaści paŭtornaj ratyfikacyi nie sustreła padtrymki deputataŭ i zastałasia pažadańniem.

U kantekście rospusku SSSR biełaruskija parłamientaryi zakranuli pytańnie, źviazanaje z deputatami (ad Biełarusi) Viarchoŭnaha Savieta SSSR. Havorka išła pra adklikańnie biełaruskich pradstaŭnikoŭ. Praktyčna ŭsie deputaty biełaruskaha parłamienta vykazalisia za adklikańnie.

Deputat Alaksandr Parul, miedyk pa prafiesii, vobrazna paraŭnaŭ Viarchoŭny Saviet SSSR z palityčnym trupam, «jad kotoroho očień opasien». Tolki adziny deputat Alaksiej Kamaj prasiŭ nie adklikać sajuznych deputataŭ, «nie diełať nieobdumannych šahov». Adnak admysłovy zakon «Ab mierach, źviazanych z pryniaćciem pastanovy Viarchoŭnaha Savieta Respubliki Biełaruś «Ab denansacyi Dahavora 1922 h. ab stvareńni Sajuza Savieckich Sacyjalistyčnych Respublik»» ad 11 śniežnia 1991 h., zaćvierdžany na zakrytym pasiadžeńni, adklikaŭ biełaruskich deputataŭ-pradstaŭnikoŭ z sajuznych struktur. Za toj zakon prahałasavali 208 deputataŭ, 4 vystupili suprać, i 13 ustrymalisia.

Z metaj minimizacyi niehatyŭnych nastupstvaŭ takoha rašeńnia Viarchoŭny Saviet Biełarusi XII sklikańnia pryniaŭ admysłovuju pastanovu, pavodle jakoj pastajannyja kamisii parłamienta — pa zakanadaŭstvie, płanava-biudžetnaja i pa pytańniach raboty Savietaŭ narodnych deputataŭ i raźvićciu samakiravańnia — pavinny byli razhledzieć pytańni ab sacyjalnych harantyjach byłym deputatam ahulnasajuznaha parłamienta ad Biełarusi. Parłamientaryi taksama pastanavili, što ŭsie rašeńni Viarchoŭnaha Savieta Biełarusi XII sklikańnia pavinny być ahučany ŭ presie i na telebačańni. Adnak Šuškievič, jaki zajaviŭ, što kožny dzień «śviecicca» u ŚMI, naadrez admoviŭsia rabić jakija-niebudź publičnyja zajavy.

Nastupny etap rospusku SSSR, jak viadoma, ažyćciaviŭsia 21 śniežnia 1991 h., kali ŭ stalicy Kazachstana Ałma-Acie byŭ padpisany Śpiecyjalny pratakoł da Pahadnieńnia i šerah inšych dahavoraŭ ab stvareńni SND. Ciapier členaŭ Sadružnaści naličvałasia adzinaccać.

Z nahody ałma-acinskich dakumientaŭ nijakich dyskusij u Viarchoŭnym Saviecie Biełarusi nie było. 22 śniežnia 1991 h. Stanisłaŭ Šuškievič, jaki pabyvaŭ u kazachstanskaj stalicy z delehacyjaj (Inesa Drabyšeŭskaja, Viktar Hančar, Lavon Barščeŭski, Zianon Paźniak) skazaŭ tolki «dva słovy» pra sustreču na najvyšejšym uzroŭni ŭ Ałma-Acie. Pa słovach Šuškieviča, ŭ skład SND nie pryniali Hruziju, peŭnyja ciažkaści (parušeńni pravoŭ čałavieka) z ustupleńniem mielisia ŭ Azierbajdžana, Armienii i Małdovy.

Stanisłaŭ Šuškievič vykazaŭ mierkavańnie, što SND budzie pašyrana, i «prajšoŭsia» pa apošnim lidary SSSR: «U Harbačova, kali jon pahodzicca syści, materyjalnaje zabieśpiačeńnie budzie na samym vysokim uzroŭni, jak i ŭ prezidenta ZŠA. Heta ŭziaŭ na siabie ŭrad Rasii. Za 70 hadoŭ savieckaj ułady ni adzin kiraŭnik nie sychodziŭ pa-ludsku. Chaj budzie dobry pačatak».

Takim čynam, praktyčna adnahałosnaje adabreńnie biełaruskimi parłamientaryjami rospusku SSSR śviedčyła ab ŭśviedamleńni imi taho fakta, što savieckaja madel kančatkova vyčarpała svaje resursy i nie zdolnaja da refarmavańnia. Śniežańskija padziei 1991 h. vyjavili, aproč usiaho inšaha, cikavuju asablivaść: u vypadku nieabchodnaści deputaty samych roznych idejna-palityčnych pohladaŭ mahli padniacca nad svaimi asabistymi ambicyjami i prymać losavyznačalnyja dla krainy i hramadstva rašeńni.

• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0