Pieršy film pra žnivieńskija padziei na bujnym kinafiestyvali: pra što raskazvaje «Kuraž», jaki niemahčyma pakazać u Biełarusi
Na Bierlinale pakazali biełaruski film Alaksieja Pałujana «Kuraž». Albo «Śmiełaść», kali dakładniej padładžvać francuzskaje słova pad kantekst, albo «Mužnaść». Režysior zaśpieŭ svaich hierojaŭ u letnija miesiacy minułaha hoda: sa štodzionnaha zmoranaha supraćstajańnia režymu akciory Svabodnaha teatra traplajuć na, ličy, hałoŭnyja padziei biełaruskaha pratestavaha ruchu. A potym ihrajuć stary śpiektakl pra źnikłaha ŭ 1999 hodzie Anatola Krasoŭskaha, i heta finał. Ci to 2020-y stanovicca ŭ šerah takoj ža daremnaj minuŭščyny, ci to adcianiaje piermanientny biełaruski pratest, što nie źnikaŭ navat tady, kali bolšaść nie chacieła pra jaho viedać?
«Kuraž» pavinien byŭ stać filmam pra toje, jak heta — być niezaležnym tvorcam va ŭmovach biełaruskaj dyktatury. Tema, jakuju nie razumiejuć na Zachadzie (stužka rabiłasia na niamieckija hrošy) i nie ŭsie razumiejuć navat u Biełarusi. Tym nie mienš jakraz śfieraj kultury možna trapna acharaktaryzavać našu sistemu.
Tuju miełkaść u abychodžańni režymu ź ludźmi — jak pazbaŭleńnie pieradač u SIZA, razbureńnie miemaryjałaŭ, zapałochvańnie za śniažynki na aknie, zatrymańnie za adzieńnie peŭnych koleraŭ, prysudy za nadpisy na asfalcie — zaŭsiody možna było bačyć va ŭsiudyisnaj cenzury ajčynnaha mastactva.
Jaje drobiaznaje kručkatvorstva — tam prybrać histaryčny ściah, tam vykraślić słova «svaboda» — błukała ŭ žartach i bylinach pa adpaviednych śfierach, i šyrokamu kołu nie było bačnaje tak jaŭna. My vykarystoŭvajem słovy «režym», «sistema», «dyktatura», ad jakich patychaje ŭsieahulnym zmročnym Miefistofielem, a tut vyjaŭlajecca, što Miefistofiel hety miełki dy niedarečny.
Alaksiej Pałujan pačaŭ zdymki ŭ kancy 2018 hoda i pakazaŭ, što kultura ŭ Biełarusi — heta kali režysior stanovicca palityčnym biežancam i stavić śpiektakli z Łondana praź videasuviaź, kali akcior i muzyka zajmajecca ramontam aŭtamabilaŭ, kali admysłovy čorny śpis zabaraniaje zadziejničać u kino peŭnych asob, kali śpiektakli ihrajucca ŭ łofcie nie tamu, što heta prahresiŭna, a tamu što hetaha vymahaje napaŭpadpolnaje isnavańnie. Kultura ŭ Biełarusi — heta i toje, što pry dziejnaj uładzie my nie zmožam ubačyć «Kuraž» na vialikim ekranie.
Ale potym hrymnuŭ 2020 hod, i padziei pierad vybarami, u dzień vybaraŭ i paśla vybaraŭ u vyniku zaniali asnoŭnuju častku karciny. Miefistofiel nabraŭ ačkoŭ i śmiajacca ź jaho miełkaści stała ciažej. Ale ŭsio jašče mahčyma — i Pałujan robić heta ŭściaž paŭtary hadziny. Naŭmysnaja niemanipulatyŭnaść pakazanaha materyjału prychodzicca darečy: sceny nie ŭražvajuć kryviščaj i žorstkaściu siłavikoŭ, tamu ŭsio byccam nie tak i strašna, možna skancentravacca na refleksijach i vobrazie zvarjaciełaj sistemy.
Tym časam nieabchodnaść raskazvać pra krainu praz składana tranślavanaje tryvožnaje stanovišča tvorcaŭ źnikła. «Kuraž» staŭ filmam pra biełaruski supraciŭ — nie toj, što akružyŭ vybary 2020 hoda, a toj, što isnavaŭ z 1990-ch i vybuchnuŭ minułym letam.
Stužka pačynajecca z archiŭnych zdymak masavych pratestaŭ dy maŭklivych akcyj u honar źnikłych dziejačaŭ. KDB i historyja Anatola Krasoŭskaha źjaŭlajucca ŭ repiertuary Svabodnaha teatra. U razmovach praskokvajuć retraśpiektyŭnyja zhadki dy prahnozy na budučyniu — chtości kaža, što «Łuki bolš nie budzie», chtości ŭpeŭnieny, što ŭsio zastaniecca pa-raniejšamu.
I voś u hetaje atačeńnie źmiaščajecca adna z hałoŭnych kaštoŭnaściaŭ «Kuraža» — zaźniaty ŭ minułym hodzie materyjał. Vybuchi la Steły, zapłakanyja ludzi la Akreścina, natchnialny marš na niekalki sotniaŭ tysiač čałaviek, praryvańnie sčepki amapaŭcaŭ na praśpiekcie Niezaležnaści, padciskańnie žanočaha łancuhu salidarnaści i tak dalej. Materyjał kaštoŭny sam saboj i tym, jak my bačym datyčnaje našaha asabistaha traŭmatyčnaha dośviedu, što ŭ cełym dobra było b nie viedać.
Usio heta prašmyhvaje adchilenymi dakumientalnymi epizodami — imavierna, šmat čaho cikavaha i navat bolš cikavaha z punktu hledžańnia faktury zastałosia pa-za stužkaj. Bo ŭ «Kuražy» jano b vykinuła minułaje leta z kantekstu, a emacyjnaje ŭsprymańnie pierakryła b saboj usio astatniaje. Usio astatniaje — značyć mahčymaść pamacać abjomy taho, što adbyvałasia doŭhija hady (i što my prapuścili) — i zrazumieć va ŭsim hetym svajo miesca.
Tamu «Kuraž» — pieršy film na temu minułahodnich padziej u Biełarusi, što trapiŭ na bujnuju mižnarodnuju placoŭku, — pieradusim patrebny mienavita tut. Pakul supraćstajańnie režymu Alaksandru Łukašenki nie atrymała ŭciamnaha zaviaršeńnia, ekran unosić u jaho historyju cikavuju pierśpiektyvu. Pavodle jaho, naprykład, biełarusy zmahajucca nie z režymam u asobie adnaho čałavieka, a ŭsio ž ź siłavikami. Nazaviom heta vizualnym efiektam. Simvał hvałtu sa ščytami dy ŭ bałakłavach bačycca paŭsiudna i źjaŭlajecca, napeŭna, samym absalutnym składnikam miefistofielščyny. Tamu i davoli svojeasabliva bačacca epizody, dzie ludzi abdymajuć siłavikoŭ i dorać im kvietki la Doma ŭrada. Tak ci inakš štuka ŭ tym, što kino pra samaje dla nas ciapier aktualnaje my možam albo hladzieć anłajn, albo nie hladzieć uvohule.
«Kuraž» u hetym zaparalelvajecca sam z saboju, to-bok jaho źmiest pieraklikajecca sa stanoviščam. My bačym, jak Svabodny teatr biarecca za «niepažadanaje» minułaje i źjaŭlajecca znakam ledź žyvoha pratestu, dla čaho i patrebna taja samaja mužnaść. Tak ža, zdajecca, i padziei leta 2020-ha pavolna pieraŭtvarajucca ŭ temu dla padpolnaha biełaruskaha mastactva, u pryvatnaści «Kuraža», prakat jakoha projdzie ŭ Hiermanii, a ŭ Biełarusi, chutčej za ŭsio, nie.
A navakolle tym časam usio toje ž. Byccam źniaty Pałujanam materyjał budzie niekali, taksama jak ciapier chronika 90-ch, archaična hladziecca ŭ novaj stužcy pra ŭsio jašče biełaruski pratest. Na žal, źmiaščeńnie žniŭnia ŭ kantekst šmathadovaha supracivu ŭ filmie niepaźbiežna naraściła jamu takuju ž doŭhuju budučyniu.
Kamientary