«SSSR viarnuŭsia». Kali vyjdzie film pra Kupału? Pahavaryli ź jaho režysioram Uładzimiram Jankoŭskim
Uładzimir Jankoŭski pachodzić sa znakamitaj kiniematahrafičnaj siamji. Jon syn viadomaha akciora Raścisłava Jankoŭskaha, plamieńnik słavutaha Aleha Jankoŭskaha. Uładzimir Raścisłavavič zdymaŭ šmat klipaŭ i sieryjałaŭ, a ŭ 2019 hodzie źniaŭ na «Biełaruśfilmie» stužku pra Janku Kupału. Paśla padziej 2020 hoda film loh na palicu. Kali «Kupała» vyjdzie i ci vyjdzie ŭvohule? Jak siońnia praciahvać zdymać sieryjały dla rasijskich kanałaŭ? Uvohule, jak žyć? Na hetyja pytańni Uładzimir Jankoŭski adkazaŭ prajektu «1906».
1906: Samaje hałoŭnaje pytańnie — što ź filmam, što z «Kupałam»? Čamu jaho nie pakazvajuć?
Uładzimir Jankoŭski: Pravy na «Kupału» ŭ «Biełaruśfilma», i kolki ja ni sprabavaŭ cikavicca, mnie tonka namiakali: pakul filmu nie dazvolena vychodzić na ekrany.
1906: A pa jakich pryčynach nie dazvolena?
UJA: Nie tłumačyli. Moža być, film nadta aktualny dla apošniaha času, nie viedaju. Boža, dy ŭsio ž i tak zrazumieła, usie ž darosłyja ludzi.
1906: Nie namiakali, što, moža, u 2023 usio ž pakažuć ci jašče kali?
UJA: Pakul nie. Ale viedaju, što sieryjalnuju viersiju darabili, skončyli pracu z hukam, hrafikaj i čatyry sieryi dla telebačańnia hatovyja. Ale lažać, čakajuć svajho času.
1906: Na vašu piersanalnuju dumku — u filmie jość niejkaja kramoła, fronda?
UJA: (raśśmiaŭsia) Ja rabiŭ histaryčnaje kino. Kino pra ŭzajemaadnosiny mastaka i ŭłady. Napeŭna, heta aktualna i pa siońnia.
1906: U 2020 hodzie «Kupału» ŭsio ž pakazali, ale ŭ Maskvie, na fiestyvali kino krain Sadružnaści. Jak pryniali tam film?
UJA: Pryniali vielmi dobra, apładziravali chvilin 15. Heta była premjera, darečy. Film pakazvali tam pa-za konkursam, ale jon usim vielmi spadabaŭsia, navat atrymaŭ pryz «Padzieja hoda».
Heta było jašče padčas kavidu, kali ŭ Maskvie byli vielmi mocnyja abmiežavańni pa kolkaści hledačoŭ u kinazałach. Na premjery «Kupały» ŭ tysiačnaj zali było ŭsiaho kala 250 hledačoŭ.
1906: Chtości byŭ ź biełaruskich tvorcaŭ ci čynoŭnikaŭ?
UJA: Była častka našaj zdymačnaj hrupy, dyrektar «Biełaruśfilma» Uładzimir Michajłavič Karačeŭski.
1906: Jak acaniŭ stužku Karačeŭski?
UJA: Jon ža hienieralny pradziusar, bačyŭ jaje sto razoŭ i na ŭsich stadyjach: i pracoŭnuju viersiju, i pieradmantažnuju. Karačeŭski vielmi lubić hety film, hanarycca im.
1906: Padčas zdymak ci padčas mantažu byli prośby «źvierchu», kab niešta prybrać, niešta pamianiać?
UJA: Vy ździviciesia zaraz. Prajekt kuryravaŭsia Administracyjaj prezidenta, i ŭ mianie byli try sustrečy z Maksimam Ryžankovym. Pieršy raz, kali zaćviardžali akcioraŭ, bo było patrabavańnie, kab hrali tolki biełaruskija akciory. Druhi raz, kali pakazvali trejler, a treci, kali ŭ Ministerstvie kultury prymali pracoŭnuju viersiju filma.
I zaŭsiody ŭsie byli ŭ zachapleńni ad filma, kazali, što ŭsio vielmi dobra. Mnie nichto nikoli nie pieraškadžaŭ, nie staviŭ pałki ŭ koły, nie było nivodnaj zaŭvahi.
Nichto ničoha i nikoli. I heta vielmi ździviła, bo jašče da pačatku zdymak mnie niekatoryja kazali: navošta ty biarešsia, ciabie ž prymusiać usio rabić inakš, naviažuć svajo…
Ale ja sam pierarabiŭ scenar z nula — heta było ŭmovaj, kab ja pahadziŭsia zdymać film. I scenar całkam byŭ pierarobleny za try miesiacy, całkam, heta zusim nie toj scenar, jaki byŭ pryniaty Minkultury.
1906: A što pamianiali ŭ scenary, čamu, što vas nie zadavoliła?
UJA: Pretenzii byli tvorčyja, mnie nie padabałasia forma, nie padabałasia, jak raskazvajecca historyja. Ja heta pierapracavaŭ, zrabiŭ inakš, dadaŭ, naprykład, načnuju razmovu Kupały z maci pierad jaho śmierciu, sny, mroi. Ale histaryčnyja fakty, naturalna, nichto nie čapaŭ.
1906: Jak vam, darečy, Ryžankoŭ, jakoje pakinuŭ uražańnie? Jak čałaviek, jak čynoŭnik?
UJA: Jak čałavieka ja jaho nie viedaju. Mahu skazać chiba, što jon vielmi ciopła staviŭsia i da mianie, i da filma. Film jon uspryniaŭ z zachapleńniem.
Heta vielmi pryjemnaja i dziŭnaja reč, bo, ščyra skažu, čakaŭ inšaha.
Ale paśla raptam cišynia, zatym admova ad premjery adna, paśla druhaja, paśla pieranosy… Nu i astatniaje ŭsie viedajuć.
1906: Vy zdymali ŭ epizodach redaktaroŭ «Našaj Nivy» Jahora Marcinoviča i Andreja Skurko…
UJA: Tak, jany buduć u filmie, ale ž nie ŭ poŭnaj viersii, a ŭ sieryjalnaj. Bo sieryjał daŭžejšy, źniali vielmi šmat materyjału, usio ŭ film nie ŭstaviš. Tam bolš cikavych scen: i dziacinstva, i evakuacyja ź Vilni… Šmat čaho.
I ja ž u filmie źniaŭ šmat viadomych ludziej sučasnaj Biełarusi, kab było takoje pieraklikańnie ź minułym. Źniaŭ u maleńkich rolach i Ceślera, i Kurejčyka, i inšych. Chaciełasia zrabić taki bukiet sučasnaj biełaruskaj intelihiencyi, zdajecca, atrymałasia. Kali film narešcie vyjdzie, usie ŭsio ŭbačać.
Uvohule, film zaraz žyvie niejkim samastojnym žyćciom, žyvie sam, bieź mianie. Ja navat nie razumieju, ale jon jak žyvy arhanizm. I kaniečnie, raniej ci paźniej jaho ludzi ŭbačać. U kiepskaj kopii pracoŭnaj viersii ŭžo na ŭsich sajtach kala 8 miljonaŭ prahladaŭ!
1906: Bo ŭsie čakali narešcie niejki cikavy prajekt, a nie «My, braty».
UJA: Tak, spadziajusia, dačakajemsia sapraŭdnaj premjery.
1906: A vy sočycie za navinami, viedajecie los Marcinoviča i Skurko, jakija atrymali pa 2,5 hoda kałonii?
UJA: Kaniečnie, viedaju. Što tut skažaš — sumna heta ŭsio. Usio ž usim zrazumieła.
1906: Vy zaraz na zdymkach — što zdymajecie?
UJA: Zdymaju sieryjały, zaraz zdymajem bajavik «Čiornyj pios» z Uładzimiram Jepifancavym, užo treci siezon.
1906: Jak vam siońniašniaja Rasija?
UJA: Vy zaraz dzie? Bo ja — tut, u Biełarusi, i ad mianie zaležyć praca vialikaj kolkaści narodu. Tamu davajcie biez pravakacyjnych pytańniaŭ. Ja zaŭsiody kažu toje, što dumaju, ale nie chaču padstaŭlać ludziej, nie chaču, kab zakryli prajekt. Tamu nie chaciełasia b havaryć na hetuju temu.
1906: Prabačcie, ale jak vy daviedalisia pra pačatak vajny? Ci vieryli, što takoje mahčyma?
UJA: Daviedaŭsia, jak i ŭsie, z navinaŭ. Što mahčyma — nie vieryŭ. I nie mahu pavieryć i zaraz.
1906: Vy pracujecie na rasijskich kanałach — čamu? Bo niama inšaj mahčymaści zarablać?
UJA: Bo, naturalna, treba jeści, karmić siamju. I ja ž rablu niejtralnaje kino, jano biez palityki. Zabaŭlać ludziej usio roŭna ž treba.
1906: Zaraz šmat kaho ź viadomych aktoraŭ, režysioraŭ, śpievakoŭ upikajuć u maŭčańni. Čamu tvorčyja ludzi siońnia bajacca vykazvacca?
UJA: Mianie piersanalna niama ŭ sacsietkach. Ja kažu toje, što dumaju, ale ja razumieju, što na dadzieny momant ad mianie zaležyć vielmi šmat inšych ludziej.
A čamu maŭčać tvorčyja ludzi ŭ pryncypie? Bo chočuć jeści. Bo razumiejuć, što ŭ ich zabiaruć chleb adrazu, zabaroniać pracavać. Heta ž vidavočna.
Jany maŭčać tak ža, jak maŭčać i prostyja abyvacieli.
1906: Ale składvajecca ŭražańnie, što mnohija «prostyja abyvacieli» jakraz vielmi aktyŭna padtrymlivajuć toje, što adbyvajecca va Ukrainie.
UJA: Hetamu vieryć nie vielmi varta. Nie dumaju, što heta tak.
1906: Vy sa słavutaha akciorskaha rodu Jankoŭskich. Sami siabie adčuvajecie kim — biełarusam ci ruskim?
UJA: Uvohule, karani ŭ nas polskija. Ale žyli ŭ Biełarusi i ja liču siabie biełarusam, vielmi lublu hetuju krainu i nikoli nie chacieŭ adsiul źjazdžać.
A paśla taho jak ja zdymaŭ «Kupału», daviedaŭsia ŭsiu šmatpakutnuju historyju hetaj krainy i naroda, ja ŭvohule ŭvieś tut, u Biełarusi. Mianie heta ŭsio vielmi kranuła i ja ź vialikim bolem staŭlusia da našaj historyi.
1906: Nie dumali pra emihracyju?
UJA: Na heta niama i hrošaj, ale niama i žadańnia. Lublu svaju krainu, jakoj by jana ni była.
1906: Jak vam žyviecca ŭ siońniašniaj Biełarusi?
UJA: Ja naradziŭsia ŭ 1960 hodzie. 30 hadoŭ žyŭ pra Savieckim Sajuzie i dla mianie hetyja ŭmovy ŭžo zvykłyja, skažam tak.
1906: Siońnia šmat mierkavańniaŭ, što SSSR viartajecca. Pa vašych adčuvańniach heta sapraŭdy tak?
UJA: Jon nie viartajecca, jon užo viarnuŭsia. Zastałosia troški kapitalizmu, ale ž astatniaje ŭžo tut.
1906: Vaš baćka, Raścisłaŭ Jankoŭski, byŭ jašče žyvy ŭ 2014 hodzie. Jak jon uspryniaŭ dałučeńnie Kryma da Rasii?
UJA: Moj tata byŭ zaŭsiody savieckim čałaviekam, vychavanym na toj kultury i ideałohii. Tamu jon usio heta ŭsprymaŭ, jak usie prostyja ludzi: napierad i «ura».
1906: Čamu Biełaruś nie moža pabudavać svoj cikavy kiniematohraf? Niebahatyja krainy kštałtu Rumynii, Hrecyi majuć viadomyja imiony i filmy, a my ŭsio nijak. Čamu?
UJA: Bo niama svabody, niama škoły, niama ŭmoŭ. Na žal.
Usie prafiesijanały ŭ svoj čas jechali ŭ Rasiju, bo tam byli hrošy. U Biełarusi hrošaj nie było — i ŭ vyniku zastałosia toje, što zastałosia. Kinastudyja maŭčała, była ŭ zastoi 12-15 hadoŭ.
Ja sam zdymaŭ klipy, na ich adpracoŭvaŭ majsterstva.
Z časam niešta zavarušyłasia, ale było vielmi słaboje, jak samadziejnaść. Bo staryja majstry sychodzili, a novyja vyrastali z nula. Šmat pryčyn hetamu: kino nie kultyvavałasia, nichto nie chacieŭ im prafiesijna zajmacca. Ale hałoŭnaje — niama narmalnaj kinaškoły, nichto nie vučyć prafiesijanalizmu, na žal. Jaje nie było ŭ SSSR, niama i ciapier. Bo ŭ Rasii chacia b jość VHIK (Usierasijski dziaržaŭny instytut kiniematahrafii), heta dobraja škoła.
Jak było ŭ SSSR: u Biełaruś nakiroŭvali śpiecyjalistaŭ jakraz z VHIKa. Heta ŭsio byli prafiesijanały.
1906: Vy jak režysior i jak hladač možacie adznačyć jakuju-niebudź biełaruskuju stužku za apošnija 10 hadoŭ?
UJA: Na žal, nie, ničoha cikavaha nie nazavu.
1906: Za 20 hadoŭ?
UJA: Nie, na žal, niama ničoha.
U biełaruskim kino savieckich časoŭ mnie padabaŭsia Valeryj Rubinčyk, jon cikavy mastak.
Dobryja filmy zdymaŭ kazačnik Niačajeŭ, jaki źniaŭ «Buracina», «Čyrvony kapialuš» i šmat inšych.
1906: A z sučasnaha kino, što vas začapiła?
UJA: U kino ciapier, na maju dumku, vialiki kryzis, usio lepšaje syšło ŭ sieryjały. I sieryjały jość vielmi krutyja. Vielmi lublu «Naščadkaŭ» («Succession»), «Ozark», «Karonu»… Ich dziasiatki. Prosta fantastyčnyja rečy i ŭzrovień dramaturhii, jak u padobnych sieryjałach, amal nie znojdzieš u sučasnym poŭnamietražnym kino. Tamu paćviardžeńnie — apošni «Oskar». Tam byli vielmi siarednija stužki, ich prosta nie chočacca hladzieć.
1906: A choć niešta z sučasnaj biełaruskaj kultury vas zacikaviła? Moža być, niešta z sučasnaj muzyki albo litaratury?
UJA: Miarkuju, što zastoj — heta kali ničoha niadkul nie vyciakaje. A zaraz mienavita vialiki zastoj u kultury. U biełaruskaj kultury jon uvohule ciahniecca vielmi daŭno.
Kamientary