Padjom a 5-j ranicy, šmon, pramzona, znoŭ šmon. Adzin dzień z žyćcia źniavolenaha nobieleŭskaha łaŭreata Alesia Bialackaha
10 śniežnia 2022 hoda kiraŭnik pravaabarončaha centra «Viasna» Aleś Bialacki staŭ łaŭreatam Nobieleŭskaj premii miru. Ciapier jon adbyvaje 10-hadovaje pakarańnie ŭ horackaj papraŭčaj kałonii № 9. Pra ŭmovy adnoj z samych žorstkich zonaŭ Biełarusi — u publikacyi Svabody.
Z sakavika 2023 hodu sudździa Leninskaha rajonnaha sudu Miensku Maryna Zapaśnik asudziła pravaabaroncaŭ «Viasny» na vialikija terminy źniavoleńnia. Nobeleŭski laŭreat, staršynia «Viasny» Aleś Bialacki atrymaŭ 10 hadoŭ kalonii ŭzmocnienaha režymu.
2 traŭnia pravaabaroncu pieraviali ź SIZA-1 u papraŭčuju kałoniju № 9, što ŭ Horkach.
U pačatku listapada stała viadoma, što Alesia źmiaścili ŭ pamiaškańnie kamernaha typu. Da pravaabaroncy praciahły čas nie puskajuć advakata.
Papraŭčaja kalonija № 9 znachodzicca za horadam. Jaje pabudavali ŭ 1957 hodzie na bazie cahielni. Doŭhi čas tam pracavali asudžanyja. U siaredzinie 1970-ch cechi pieraprafilavali pad apracoŭku metału. Taksama ŭ kalonii jość drevaapracoŭka, švalny i chlebabułačny cech.
U kalonii 13 karpusoŭ, raźličanych na 1500 siadzielcaŭ. Zona całkam zapoŭnienaja. Čaściej za ŭsio adbyvać pakarańnie siudy nakiroŭvajuć raniej sudžanych.
Raniej u hetaj kalonii adbyvali pakarańnie palitviaźni Mikałaj Dziadok, Źmicier Daškievič, Vasil Parfiankoŭ, Michaił Žamčužny. Parfiankoŭ zahinuŭ va Ŭkrainie, Daškievič i Dziadok znoŭ u kalonijach. Ale zastalisia ich uspaminy.
«Najhoršaja siarod zonaŭ strohaha režymu»
Praz horackuju kaloniju dvojčy prajšoŭ žurnalist Mikałaj Dziadok — jon siadzieŭ tam u 2015 i 2022 hadach. Jašče na sudzie ŭ listapadzie 2021 hodu Mikałaj paviedamiŭ, što siłaviki pahražali: «Maŭlaŭ, u kalonii ŭ Horkach ja budu zabity kryminalnikami, i heta śpišuć na prablemy z sercam».
Padčas pieršaha terminu, u 2015 hodzie, Mikałaj byŭ zmušany pajści na krajniuju mieru — parezaŭ sabie ruki i žyvot. Amal uvieś čas jon znachodziŭsia abo ŭ ŠYZA, abo ŭ PKT.
«Zona ŭ Horkach pavodle ŭmovaŭ utrymańnia najhoršaja siarod zonaŭ strohaha režymu… Heta sapraŭdnaja «pres-zona» dla palityčnych. Niezdarma tudy zvozili ŭ svoj čas Źmitra Daškieviča, Vasila Parfiankova, dy i mianie.
Ź pieršych chvilinaŭ u kalonii traplaješ u vir «aperatyŭnaj raspracoŭki». Ciabie atačajuć stukačami, infarmatarami, jakija dakładvajuć ab kožnym tvaim kroku aperatyŭnikam. Ludzi, ź jakimi ty kantaktuješ i pješ harbatu, adpraŭlajucca ŭ ŠYZA, kab ni ŭ koha nie było achvoty z taboj hutaryć i siabravać…
Asnoŭnaje adroźnieńnie — toje, što tam, u Horkach, usia systema, dzie nia tolki pabićcio, nia tolki ŠYZA, ale ceły kompleks pracuje suprać niepakornaha zeka. Kompleks, adpracavany hadami. Tam usio pastaŭlena na kanvejer», — uspaminaŭ Mikałaj Dziadok pra 2015 hod.
Padčas druhoha terminu, u 2022 hodzie, sytuacyja ŭ VK № 9, pavodle palitviaźnia, jašče pahoršała. Jon zmoh pieradać na volu, što «takoha, jak zaraz ź im, u hetaj kałonii nikoli nie adbyvałasia», — biez usialakich padstaŭ jaho stali źmiaščać u ŠYZA. Administracyja sabrała stolki «parušeńniaŭ» na Dziadka, što jaho pieraviali ŭ horadzienskuju krytuju turmu.
«Pakoj dla myćcia i pakoj dla pabićcia»
Źmicier Daškievič u svajoj knizie «Čarviak» (uznaharodžanaj premijaj za turemnuju litaraturu imia Alachnoviča) piša:
«Łaźnia ž u «Horkach» vykonvaje dźvie funkcyi: pakoj dla myćcia, dzie zručna raz na tydzień adšaravać hraź; i pakoj dla pabićcia, dzie jašče zručniej bić bijalahičnuju adzinku pad nazvaju «zek»: pa-pieršaje, nichto nia čuje, a pa-druhoje, chutka zmyvajecca kroŭ sa ścien i padłohi — tolki paru tazikaŭ vady i treba».
Apisvaje ŭ «Čarviaku» Daškievič i pramzonu.
«Horkaŭskija cechi zdabyčy kalarovych metałaŭ (u asnoŭnym miedzi i aluminiju) ź śpisanych kabelaŭ umiaščajuć sotniu-druhuju murzatych tvaraŭ. Pierad pačatkam pracy da cechu padjaždžaje MAZ i vyvalvaje pad «łakałku» haru kabelaŭ, na jakuju zeki tut ža kidajucca z usich bakoŭ, i jana pieraŭtvarajecca ŭ žyvy arhanizm: adzin ciahnie kabel, druhi — zeka za nahu, treci z čaćviortym čyściać łyčy adzin adnamu — idzie hramadzianskaja vajna, u jakoj kožny imkniecca zavajavać pabolej zdabyčy.
Paśla pabityja vajaki ciahnuć trafei ŭ cechi i — usie ŭ mazucie, salary i šče jakoj hadaści — pačynajuć ich drać, zdabyvajučy dla radzimy kalarovy metał… Piačornyja ludzi kamiennaha vieku, choć u rukach u ich pryłady metalovyja, usio dziaruć, dziaruć, dziaruć: norma ž 60 kh!»
PKT: padjom a 5-j ranicy, betonnaja kletka
Zaraz u Horackaj kalonii siadziać prynamsi 10 palitviaźniaŭ: Aleś Bialacki, Rusłan Akostka, Pavał Aŭčaroŭ, Dzianis Barsukoŭ, Viktar Baruška, Vadzim Hurman, Dzianis Dzikun, Viačasłaŭ Malajčuk, Siarhiej Ramanaŭ, Andrej Jurkoŭ.
U asobnym budynku z svajoj achovaj znachodziacca PKT (pamiaškańnie kamernaha typu) i ŠYZA (štrafny izalatar), dzie palitviaźni častyja naviedniki.
U pačatku listapada źjaviłasia infarmacyja, što nobeleŭski laŭreat Aleś Bialacki pakarany ŭviaźnieńniem u PKT.
«Kali čałaviek znachodzicca ŭ PKT ci ŭ ŠYZA, na pracu jaho nia vodziać. Asudžany ŭvieś dzień znachodzicca ŭ maleńkaj kamery. Pamiaškańnie vielmi chałodnaje, bo vakoł beton. Ścieny i padłoha betonnyja, jość maleńki betonny zedlik. Nary adšpilvajucca tolki na noč. Lažać na ich nielha. Tym, chto pakarany PKT, na noč dajuć matras, padušku, koŭdru, ranicaj zabirajuć. U ŠYZA naahuł ni matrac, ni bializna «nie pałožany»: čałaviek vymušany spać na hołych doškach. Rabić u PKT i ŠYZA niama čaho, u kamery chałodna, tamu čałaviek vymušany ŭvieś čas ruchacca, chadzić», — pra ŭmovy ŭtrymańnia tam Svabodzie raskazaŭ na ŭmovach ananimnaści były viazień.
Voś jak vyhladaje zvyčajny raskład viaźniaŭ horackaj kalonii.
- A 5-j ranicy — padjom dla tych, chto źmieščany ŭ PKT i ŠYZA (dla źniavolenych, jakich trymajuć u atradach, — a 6-j).
- U 5.10 pačynajucca hihijeničnyja pracedury: prynosiać stanki dla haleńnia, umyvańnie, čystka zuboŭ.
- Prykładna ŭ 5.30—6.00 prynosiać śniadanak. Zvyčajna heta kaša i harbata. Čaściej za ŭsio kaša ź siečki, zredku moža być rys ci prasianaja kaša. Dva razy na tydzień dajuć jajka.
- A 8-j ranicy pravierka. Heta pieratrus u kamery, ahlad rečaŭ, vobšuk samoha źniavolenaha. Padčas pravierki ŭ kameru vylivajuć viadro chlorki, jakuju paśla sychodu kanvairaŭ treba prybrać.
- 11.00 — abied. Sup, druhaja strava (zvyčajna kaša ci makarona z tušonkaj), kampot ci kisiel. Raz na tydzień moža być katleta.
- 16.00 — viačera. Znoŭ ža ŭ asnoŭnym kaša. Raz na tydzień mohuć być rybnyja chrybietniki.
- A 20-j — znoŭ pravierka, jakuju nazyvajuć šmonam.
- A 21-j — adboj. Na noč vydajuć matras, padušku i koŭdru.
«Nijakija praviły nie vykonvajucca»
Što da prahułak, u PKT mohuć zredku vyvodzić u maleńki prahułačny dvoryk. Jon vielmi padobny da kamery: betonnyja ścieny, ale zamiest stoli sietka, zatym kraty i kalučy drot, praź jakija bačna nieba.
Pavodle praviłaŭ, zaćvierdžanych Departamentam vykanańnia pakarańniaŭ, z atradu ŭ PKT možna z saboj uziać myła, zubnuju ščotku i pastu, maleńki ručnik. Dazvolenaja «atavarka» raz na miesiac u turemnaj kramie na 1 bazavuju vieličyniu (37 rubloŭ). Možna pisać listy i atrymlivać listy ad svajakoŭ.
Raz na tydzień u PKT prychodzić biblijatekar, možna pamianiać knihi.
Taksama raz na tydzień vodziać na skład asabistych rečaŭ (tak zvanuju «kiešarku», dzie možna ŭziać źmiennuju bializnu, harbatu, piečyva (ježu nielha).
Były asudžany, jaki niadaŭna vyjšaŭ na svabodu z horackaj kalonii, na ŭmovach ananimnaści raskazaŭ Svabodzie pra niekatoryja asablivaści ŭtrymańnia źniavolenych u PKT, jakim nie adzin raz byŭ pakarany.
«Nijakija praviły ŭ dačynieńni palityčnych nikoli nie vykonvajucca. Ja ličyŭsia zvyčajnym kryminalnikam, tamu mnie było lahčej. Palityčnych amal nie vyvodzili na prahułki. Rabić «atavarku» im taksama nie dazvalali.
Hoda paŭtara tamu ja traplaŭ u adnu kameru z palityčnym, inšyja asudžanyja taksama. My ich padkormlivali, paili kavaj, harbataj, bo ŭ kamery byŭ kipiacilnik, dzialilisia, prabačcie, tualetnaj papieraj. Tak, im nibyta dazvalali pisać listy. Ale nikoli na majoj pamiaci im ničoha nie prychodziła. Knižki ŭ kamery byli, biblijatekar prynosiŭ.
Adnak potym chadzili čutki, što palityčnych źmiaščajuć vyklučna ŭ adzinočki. Jak ich tam trymajuć, ja nia viedaju, ale miarkuju, što naahuł ničoha nie dazvalajuć», — raskazaŭ były źniavoleny, jaki adbyvaŭ pakarańnie pavodle kryminalnaha (nie palityčnaha) artykułu.
Apošni list ad Alesia Bialackaha pryjšoŭ 18 kastryčnika. Pra kaloniju i ŭmovy ŭtrymańnia jon ničoha nia piša — inakš list nie prapuściła b cenzura.
«My paspadziavalisia, što čarhovy raz praniasie. Nie praniesła». Jašče ŭ 2022 hodzie jany spakojna prajazdžali miažu. Ciapier pajezdka stała dramaj
Nazvali pieramožcaŭ turemnaj premii imia Franciška Alachnoviča. Niekatoryja imiony i tvory zasakrečanyja
Alesia Bialackaha ŭhanaravali pieršaj Premijaj zasłužanych vypusknikoŭ Centra Maršała
Aleksijevič narešcie vykazałasia pra Izrail i Paleścinu19
Kamientary