Dzianis Mieljancoŭ i jaho reałpalityk: jon sapraŭdy pamianiaŭ pohlady ci prosta raniej maskiravaŭsia?
Da 2011 hoda palitołah Dzianis Mieljancoŭ byŭ vyrazna krytyčny da režymu, a paśla — pastupova, ale vyrazna i, narešcie, publična — pieramianiŭsia ŭ prychilnika palityčnaha kursu Łukašenki. Adny jaho byłyja siabry ciapier siadziać u turmach, druhija pierastali padavać jamu ruku. A sam jon pierajechaŭ žyć u les. Pra što heta historyja i čamu jana nas vučyć? «Naša Niva» sabrała mierkavańni ludziej, jakija pracavali ci vučylisia ź Mieljancovym.
Prafiesija palityčnaha analityka stała adnoj z samych niebiaśpiečnych u Biełarusi.
U studzieni 2024 hoda 20 analitykaŭ atrymali hihanckija zavočnyja terminy turemnaha źniavoleńnia. Siarod ich 11 hadoŭ zarabiŭ były dyrektar Biełaruskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS, nie błytać z BISI) Piatro Rudkoŭski i 10 hadoŭ — dyrektar Instytuta «Palityčnaja śfiera» Andrej Kazakievič.
A byłaja vykanaŭčaja dyrektarka BISS Taćciana Kuzina atrymała 10 hadoŭ realnaj kałonii pa inšaj spravie. Stolki ž dali redaktarcy sajta «Naša mierkavańnie» Valeryi Kaściuhovaj.
Ale niebiaśpiečnaja jana nie dla ŭsich. 43-hadovy Dzianis Mieljancoŭ topča zusim inšyja ściežki i atrymlivaje asałodu ad žyćcia ŭ svaim domie siarod čabaroŭ smalavickaha boru.
Razychodžańnie trajektoryj pačałosia ŭ 2011 hodzie — hodzie, kali nad hramadzianskaj supolnaściu ŭpieršyniu navis damokłaŭ mieč masavych represij.
Pieršym evalucyju Mieljancova zaŭvažyŭ praniklivy Siarhiej Čały. Jon pačaŭ trolić Dzianisa ŭ fejsbuku, vyśmiejvajučy jaho špahaty, jašče ŭ siaredzinie 2010-ch. Mnohija siabry i kalehi — u tym liku tyja, jakija ciapier palitźniavolenyja — baranili Mieljancova ad źjedlivaści Čałaha, bačyli ŭ pazicyjach Dzianisa cikavuju i palityčna apraŭdanuju hnutkaść.
«Małady front» i aktyvizm
Dzianis Mieljancoŭ naradziŭsia ŭ 1980 hodzie ŭ Mahilovie. Vyras u siamji švački i mantažnika. Sam ža pajšoŭ pa šlachu navuki. Skončyŭ histaryčny fakultet u miascovym univiersitecie.
Ihar Marzaluk byŭ jahonym kiraŭnikom dypłoma. I šmat u čym Dzianis farmiravaŭsia pad upłyvam Marzaluka, jon sam pra heta havaryŭ.
Da taho jak pierabracca ŭ stalicu, Mieljancoŭ byŭ adnym ź lidaraŭ mahiloŭskaha «Maładoha frontu».
«Mieljancoŭ byŭ ščyrym maładafrontaŭcam, razmaŭlaŭ pa-biełarusku. Taki absalutna prabiełaruski i prademakratyčny, našych pazicyj. Udzielničaŭ u akcyjach i kampanijach, redahavaŭ hazietu, zaŭsiody byŭ hienierataram idej», — zhadvajuć byłyja maładafrontaŭcy, jakija pierasiakalisia ź Mieljancovym u Mahilovie.
«Małady front» byŭ adnoj z samych viadomych nacyjanalnych arhanizacyj u horadzie, tamu, na dumku znajomych, nie dziva, što chłopca ź cikaŭnaściu da biełaruskaj historyi zaniesła mienavita tudy.
U 90-ch i nulavych u Mahilovie ŭ pryncypie źjaŭlałasia niamała niezaležnych supolnaściaŭ. Čaho tolki vartaje abjadnańnie «Koła siabroŭ», jakoje z 1995-ha da 2006 hod, pakul ułady jaho nie likvidavali, było centram kulturnaha haradskoha žyćcia.
U pačatku nulavych tam ža paŭstała «Novaja ziamla», jakaja pazicyjanavała siabie jak novy chab. Placoŭka praisnavała niekalki hod, i da jaje dziejnaści jašče paśpieŭ prykłaści ruku Mieljancoŭ, ale nieŭzabavie całkam pieraklučyŭsia na navuku.
U mahistraturu jon pastupiŭ u Jeŭrapiejski humanitarny ŭniviersitet, a paśla zakryćcia EHU ŭsich studentaŭ pieraviali ŭ mahistraturu Vilenskaha ŭniviersiteta (Instytut palityčnych navuk i mižnarodnych adnosin) tam jon i abaraniŭ mahistarskuju.
Ad uźlotu z «Minskim dyjałoham», Makiejem i Łukašenkam da padzieńnia
Niekalki hadoŭ Mieljancoŭ vykładaŭ u Jeŭrapiejskim humanitarnym univiersitecie ŭ Vilni, paśla zvolniŭsia adtul razam z hrupaj inšych vykładčykaŭ — ich nie zadavalniała, što kiraŭniki prahramaŭ pryznačajucca, a nie abirajucca demakratyčnym šlacham, što kiraŭnictva zamianili navat biez razmovy z kalektyvam. Adnačasova tady byli zvolnienyja Andrej Kazakievič, Andrej Jahoraŭ, Alaksiej Dziermant, Siarhiej Bohdan i Taćciana Vadałažskaja dy inšyja. Jak bačym, tady razam pracavali dyjamietralna roznyja ludzi.
Mienavita Mieljancoŭ tady nastajaŭ, kab vynieści kanflikt u publičnuju śfieru. Niekatoryja ludzi ŭ EHU ličać, što tady ŭ Mieljancova byŭ «schavany płan», ale ciažka skazać, ci tak heta.
43-hadovy Andrej Kazakievič u studzieni 2024 hoda byŭ asudžany «pa spravie analitykaŭ» da 10 hadoŭ źniavoleńnia zavočna, a 50-hadovaja Taćciana Vadałažskaja adbyvaje «chimiju» pa artykule 342. Dziermant staŭ adnym z kryvažernych ruparaŭ režymu, jaki karystajecca absalutnym davieram śpiecsłužbaŭ. Siarhiej Bohdan pieražyŭ evalucyju ŭ bok pamiarkoŭnaha łukašenkaferštejerstva, ale zastajecca vykładać na Zachadzie. Andrej Jahoraŭ pajšoŭ u apazicyjnuju palityku.
Cikava, što ŭ Centry jeŭrapiejskaj intehracyi pry EHU Mieljancoŭ niejki čas pracavaŭ pad kiraŭnictvam Juryja Šaŭcova — jaki z časam stanie adnym z ruparaŭ jeŭrazijstva i štatnych prapahandystaŭ dziaržaŭnych ŚMI.
U Biełarusi ž Mieljancoŭ amal dziesiacihodździe adpracavaŭ u Biełaruskim instytucie stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS), staršym analitykam. Jamu pašancavała trapić tudy ŭ samym pačatku, kali im kiravaŭ vybitny navukoviec — Vital Silicki.
«U 2007 hodzie zasnoŭvajecca novy analityčny centr — BISS, jaki ŭznačalvaje vybitny navukoviec (užo viečnaj pamiaci), doktar palitałohii Vital Silicki. Patrebna było chutka nabrać kamandu. Małady biełaruskamoŭny vykładčyk palitałohii ŭ EHU, to-bok Mieljancoŭ, byŭ zaŭvažany Silickim i zaprošany da supracoŭnictva. Adna asoba, jakaja stajała la vytokaŭ instytuta, zhadvała takoje vykazvańnie Silickaha pra Mieljancova: «Dobry chłopiec, ale troški nie staje jamu zachodniaj adukacyi».
Silicki mocna paŭpłyvaŭ na stanaŭleńnie Mieljancova jak analityka. Jon dy inšyja ludzi z asiarodku BISS padbivali jaho i na abaronu dysiertacyi na Zachadzie, bačyli ŭ im patencyjnaha pierajemnika Silickaha, jaki zaŭčasna zachvareŭ na rak. Ale doktarskaj Mieljancoŭ tak i nie abaraniŭ. Jak kaža jaho inšy były kaleha, «jon nie bačyŭ dla siabie budučyni ŭ akademičnaj karjery — nie chacieŭ vykładać».
Jak u časy Silickaha, tak i na paźniejšym etapie Mieljancoŭ kuryravaŭ mižnarodnuju tematyku, i rabiŭ heta, ja liču, na dobrym uzroŭni», — rekanstrujujuć padziei tych hod eks-kalehi pa BISS.
U BISSie Dzianis Mieljancoŭ pracavaŭ da taho času, pakul akademičnym dyrektaram ustanovy byŭ Alaksiej Pikulik, jaki ciapier pracuje dyrektaram Danone Belarus — na pazicyi, jakaja naŭrad ci moža nie ŭzhadniacca biełaruskimi śpiecsłužbami. Kali ŭ 2018 hodzie dyrektaram BISSa staŭ fiłosaf Piatro Rudkoŭski i pamianiaŭ kurs, Mieljancoŭ zvolniŭsia i pierajšoŭ u inicyjatyvu «Minski dyjałoh».
Ciapier 46-hadovaha Piatra Rudkoŭskaha asudzili na 11 hadoŭ źniavoleńnia zavočna, pa spravie, pa jakoj prachodzili jašče 19 palityčnych analitykaŭ.
Ich asudzili pa samych roznych artykułach: zmova z metaj zachopu ŭłady niekanstytucyjnym šlacham, udzieł u ekstremisckim farmiravańni, dziejańni na škodu nacyjanalnaj biaśpiecy Biełarusi, zakliki da sankcyj, raspalvańnie varožaści…
Prafiesija palityčnaha analityka, takim čynam, stała adnoj z samych niebiaśpiečnych u Biełarusi.
Pisać dla prajekta «Našie mnienije», zasnavanaha ŭ 2003 hodzie Siarhiejem Pańkoŭskim, Śviatłanaj Navumavaj, Alaksandram Fiadutam i Irynaj Buhrovaj, Mieljancova paklikali, bo źviarnuli ŭvahu na jahonyja natatki ŭ ŽŽ. Zaŭvažyła jaho tahačasnaja redaktarka sajta Valeryja Kaściuhova.
(Ciapier 56-hadovaja palitołah taksama palitźniavolenaja, asudžanaja na 10 doŭhich hadoŭ pa adnoj spravie z Kuzinaj.)
Takim čynam Mieljancoŭ chutka ŭliŭsia ŭ ekśpiertny asiarodak.
Byłyja kalehi adznačajuć, što da 2011 hoda Mieljancoŭ byŭ vyrazna krytyčny da režymu, a paśla pastupova staŭ pieratvaracca va ŭmieranaha prychilnika palityčnaha kursu Łukašenki.
Chacia jość i inšaje mierkavańnie: i da 2011 hoda na 100% nichto nie viedaŭ, što było na ŭmie ŭ Mieljancova. Znajomyja zaŭvažajuć, što jon nikoli nie byŭ da kanca ščyrym u pryvatnaj kamunikacyi. «Jon navat hladzieŭ na ciabie z takim niedavieram, niby skanujučy. Taki kantrast z absalutnaj adkrytaściu Vitala [Silickaha]», — kaža śviedka tych dzion.
«Pra toje, čamu jon pierajšoŭ u pradziaržaŭnuju abojmu, možna pačuć roznaje: zavierbavany z boku KDB, prapłočany biełaruskim Ministerstvam zamiežnych spraŭ i hetak dalej. Mianie krychu ździŭlaje, što amal nichto nie dapuskaje, što čałaviek sapraŭdy moh źmianić svaje pohlady. Takoje taksama mahčyma. Kali heta tak, to zbližeńnie z tym samym MZS mahło nastupić u vyniku supadzieńnia pohladaŭ, a nie ŭ vyniku «viarboŭki», — vykazvaje zhadku adzin z kaleh.
Pad zbližeńniem z MZS majecca na ŭvazie najpierš pačatak pracy Mieljancova ŭ «Minskim dyjałohu».
«Dyjałoh» startavaŭ jašče ŭ 2015 hodzie ŭ farmacie ekśpiertnaj inicyjatyvy pa tematycy mižnarodnych adnosin i biaśpieki va Uschodniaj Jeŭropie. Hetkaja zadumka stvareńnia placoŭki dla dyskusij pa temie, jakaja vyrasła na padstavie «Libieralnaha kłuba». Za abiedźviuma nazvami stajaŭ palitołah Jaŭhien Prejhierman, chacia byli mierkavańni, što prejhiermanaŭski «Dyjałoh» — prajekt byłoha ministra Uładzimira Makieja. Krytyki abvinavačvali «Minski dyjałoh» u adbielvańni režymu ŭ vačach Zachadu.
Tak ci inakš, spravy ŭ ich pajšli žyva: forumy inicyjatyvy ŭ 2018—2019 hadach naviedvaŭ Łukašenka, i nieŭzabavie «Minski dyjałoh» zdabyŭ status navukova-aśvietnickaj ustanovy «Rada pa mižnarodnych adnosinach».
Mieljancoŭ byŭ vidavočna zadavoleny saboju i svajoj novaj rolaj.
«Kali jon pierajšoŭ u «Minski dyjałoh», adčuvałasia hreblivaje staŭleńnie nie tolki da palityčnych praciŭnikaŭ Łukašenki, a ŭvohule da ŭsich, chto zdavaŭsia nie takim paśpiachovy, jak jon. U Dzianisa było adčuvańnie, što mienavita jon zajmajecca realnymi rečami — palitykaj z MZS, a ŭsie inšyja — ubohija idealisty, jakija tolki pad nahami błytajucca», — kažuć byłyja paplečniki.
«Jon nazyvaŭ toje, čym zajmaŭsia, «reałpalityk», ale faktyčna heta byŭ žorstki, prahmatyčny padychod, u jakim niama miesca kłopatu ab pravach čałavieka, demakratyi i humannaści», — adznačaje inšy čałaviek.
Da 2020-ha navat ahučvałasia šmatnadziejnaje — vykarystoŭvać Minsk i placoŭku forumu jak «Chielsinki-2», dzie Rasija mahła b razmaŭlać z Zachadam. Ale masavyja represii, jakija razharnulisia ŭ Biełarusi, i suŭdzieł va ŭvarvańni va Ukrainu ŭsie hetyja mary pierakreślili. Adno z apošnich bujnych mierapryjemstvaŭ «Minskaha dyjałohu», naprykład, heta kanfierencyja «Abjadnaŭčy patencyjał ŠAS u šmatpalarnym śviecie». Heta dyjałoh, u jakim bolš niama miesca dla dyskusij.
«Ja ličyŭ Dzianisa analitykam da vosieni 2020 hoda»
Takaja pazicyja Mieljancova zrabiła jaho dla niekatorych byłych kaleh taksičnym.
«Ja ličyŭ Dzianisa analitykam da vosieni 2020 hoda. Da momantu, kali jon pačaŭ pisać, što ŭ akcyjach pratestu ŭdzielničajuć padrychtavanyja va Ukrainie bajeviki. Admysłova robiać pravakacyi i hvałt suprać siłavikoŭ. Dokazaŭ u jaho nie było nijakich. A kali čałaviek pad vyhladam analityki publikuje vydumki, jakija ničym nie abhruntavanyja, i padaje ich jak fakt, to jon pierastaje być analitykam», — kamientuje adzin z surazmoŭcaŭ.
Palitźniavoleny fiłosaf i palitołah Uładzimir Mackievič nazyvaŭ Mieljancova takim ža piarekrutam, jak, naprykład, Alaksieja Dziermanta ci Piatro Piatroŭskaha.
«Kamunikacyja siarod biełaruskich analitykaŭ i ekśpiertaŭ, viadoma, praciahvajecca, jość supolnyja čaty, ale nichto siońnia nie pryznaje Mieljancova i Prejhiermana niezaležnymi śpiecyjalistami. Jość kansensusnaje mierkavańnie: my nie ličym ich častkaj ekśpiertnaj analityčnaj supolnaści».
«Staŭleńnie Mieljancova da katavańniaŭ padčas padaŭleńnia pratestaŭ abo da rasijskaj ahresii, viadoma, šmat kaho adšturchnuła ad jaho. Jon imknuŭsia abo prymienšyć značeńnie ŭsiaho hetaha abo tłumačyć heta ŭ katehoryjach «reałpalityki». Takoje ŭžo było zanadta», — dadaje jašče adzin surazmoŭca.
«Hvałt pracuje. Dziaržava była nietypova libieralnaj jak minimum hadoŭ piać da hetaha. Heta pryviało da farmavańnia ŭ niekatorych hramadzian iluzii słabaści ŭłady i ŭsiodazvolenaści… Šmat u čym vynik u krytyčny pieryjad vyznačyła asoba lidara. Jon daŭ zrazumieć (i zaŭsiody heta rabiŭ), što nikudy nie źbiažyć i budzie stajać u adnym šerahu ź siłavikami», — padsumoŭvaŭ Mieljancoŭ hod paśla apošnich vybaraŭ.
«U Rasii prydumali termin «vialikaja dyfuzija», kali byłyja apazicyjaniery pad upłyvam tych ci inšych abstavin ci stymułaŭ stanavilisia prychilnikami aŭtarytarnaha režymu. Toje samaje adbyłosia z mnohimi z «pakaleńnia 2000-ch» u Biełarusi. Takuju evalucyju pieražyli Dziermant, Piatroŭski. Toj ža Prejhierman taksama pačynaŭ z Ramančukom, AHP, pierš čym akazacca zapatrabavanym viedamstvam Makieja», — kaža były kaleha Mieljancova.
Čym analityk zajmajecca siońnia?
Kirunak prac Mieljancova zvužaŭsia paralelna z tym, jak zvužałasia raznastajnaść mižnarodnaj palityki Biełarusi. Tak, jon praciahvaje vieści, naprykład, svoj telehram-kanał «Biełaruś u realnaj palitycy» z razvažańniami na roznyja biahučyja temy — ad padziej u Kurskaj vobłaści da vynikaŭ vizitu Pucina ŭ Minsk. Tvary ž «Minskaha dyjałohu» źjaŭlajucca ŭ efiry ŭ štotydniovych padkastach «Apošni paniadziełak» ci padobnym prajekcie, z tymi ž udzielnikami — «Kava — Post Scriptum».
Budučy raniej niaredkim hościem na Tut.by ci «Jeŭraradyjo», ciapier analityk daje intervju ANT i «Minskaj praŭdzie». U situacyi, kali niezaležnyja ŚMI majuć status ekstremistaŭ i pracujuć z vyhnańnia (jak i mnohija niezaležnyja analityki), prapahanda i Mieljancoŭ znachodziać adzin adnaho.
«Jon pierastaŭ być analitykam, bo ŭ publičnaj prastory ja nie bačyŭ asabliva novych jaho daśledavańniaŭ. Jon, chutčej, staŭ publicystam ci, jak skazali b chiejtary, prapahandystam», — abvinavačvajuć byłyja kalehi.
Zatoje, dziakujučy abranamu boku, palitołah moža razam sa svajoj siamjoj zastavacca ŭ Biełarusi. Mieljancoŭ žanaty z sacyjołaham Alenaj Arciomienka, u minułym — taksama analitykam BISS i daśledčycaj u «Hiendarnych pierśpiektyvach», što zajmalisia pytańniami chatniaha hvałtu i dyskryminacyi žančyn. Ułady hetuju arhanizacyju likvidavali, jak i mnohija NDA, paśla 2021-ha.
Siamja Mieljancovych pierabrałasia žyć na ŭłońnie pryrody — u viosku Žuravok, što ŭ Smalavickim rajonie.
«U rańnim dziacinstvie ja šmat času pravodziŭ u babuli i dziaduli ŭ vioscy. I žyćcio na pryrodzie zaŭsiody mocna mianie vabiła. Mnie chaciełasia mienavita adasoblenaha žyćcia na pryrodzie, kab byŭ abaviazkova les i prastora, šmat ziamli i nijakich susiedziaŭ», — tłumačyŭ svoj vybar Mieljancoŭ.
Luboŭ da pryrody ŭ palitołaha prajaŭlajecca i ŭ niamirnym rečyščy. Vałodajučy samazaradnym hładkastvolnym ružžom z palaŭničym prykładam «Sajha-12», Mieljancoŭ lubić pastralać žyvioł. Taksama na im zarehistravany revalvier Umarex Röhm RG59. Vobraz «bed haja» dapaŭniaje vybar marki mašyny — Kia Retona — i 19 administracyjnych parušeńniaŭ pa linii DAI, pa infarmacyi Belpol.
Paśla 2020 hoda analityku Mieljancovu pryjšłosia zaniać adnaznačnuju pazicyju — unutry Biełarusi ciapier nie dapuskajecca isnavańnie adcieńniaŭ. Tamu ŭ svaich tekstach ci padkastach ekśpierty «Minskaha dyjałohu» nie dazvalajuć sabie acenki dziejańniaŭ Łukašenki i asnoŭnych kirunkaŭ dziaržaŭnaj palityki — jakimi b jany ni byli.
Tak ci inakš, kali ŭ 2013-m hodzie jon jašče abmiarkoŭvaŭ plusy dałučeńnia Biełarusi da ES na kantraście z partniorstvam z Rasijaj, to ciapier dazvalaje sabie razvažać pra nacyjanalizacyju zamiežnych kampanij i ŭzmocnieny patok irakskich mihrantaŭ jak pravilny adkaz na «ŭmiašańnie va ŭnutranyja spravy apošniaj suvierennaj krainy va Uschodniaj Jeŭropie». Tym časam u turmach hetaj samaj suvierennaj dziaržavy siadziać u tym liku tyja, chto ličyŭ Mieljancova dobrym kaleham.
«Minski dyjałoh» praciahvaje vypuskać rehularny analityčny pradukt — značyć, maje pastajannaje finansavańnie. A taksama Prejhierman i Mieljancoŭ zastajucca pastajannymi surazmoŭcami zachodnich ambasadaŭ u Minsku, jak toje było i da 2021-ha i ŭ čym i zaklučałasia ratio essendi «Minskaha dyjałohu». Dla inšych biełarusaŭ kamunikacyja z zachodnimi dypłamatami nieminuča aznačaje pavyšanuju ŭvahu śpiecsłužbaŭ.
Treba pryznać, što pry hetym, u adroźnieńnie ad Špakoŭskaha, Hihina, Dziermanta i Piatroŭskaha, Dzianis Mieljancoŭ nie zaklikaŭ da masavych represij unutry krainy i raspravy z Ukrainaj. Iznoŭ ža — pa ŭnutranych pierakanańniach ci tamu što funkcyja ŭ «Minskaha dyjałohu» inšaja? Ci pieršaje ščaśliva supadaje z druhim?
«Jaho ideja fiks — kab va ŭsich byŭ čyp». Raniej Piatro Piatroŭski chadziŭ u šapcy z Pahoniaj, a ciapier maryć pra jeŭrazijskuju budučyniu Biełarusi
Jak Azaronak staŭ takim? Novyja fakty ź bijahrafii samaha addanaha Łukašenku prapahandysta
Jak spadčynny pažarnik staŭ hałoŭnym kamsamolcam krainy. Historyja žyćcia kiraŭnika BRSM Alaksandra Łukjanava
Abiacaŭ, što rasijskija vojski nie zastanucca paśla vučeńniaŭ, chacieŭ być pakaranym za viernaść i razvodziŭ kurej. 10 faktaŭ pra Uładzimira Makieja
Kaho siońnia možna nazvać sapraŭdnym patryjotam Biełarusi? Hutarka ź fiłosafam Barkoŭskim
Kolki nasamreč ciahnucca pracoŭnyja pajezdki Łukašenki? Cikavyja ličby17
Kamientary