Ulublonyja słovy ŭ biełaruskaj movie: «pan»

U jakaści liryčnaha adstupleńnia - trochi razvahaŭ aktyŭnaha karystalnika biełaruskaj movy. Nie pretenduju na navukovaść ci ŭvohuje niešta bolšaje, čym prosta pobytavy pohiad - ale navat i ŭ movaznaŭstvie jość rečy, bačnyja čavieku nieŭzbrojenym vokam. Linhvisty-prafiesijanały - łaskava prašu vykazvacca ;)

Dla vietlivaha zvarota da čałavieka mužčynskaha połu ŭ biełaruskaj movie spradvieku isnavała słova «pan». Zvarot da zamužniaj damy — «pani», da niezamužniaj — «panna». Da mnostva ludziej adnačasova — «panstva». Adčynim taki pomnik siaredniaviečnaj biełaruskaj movy, jak Statut Vialikaha kniastva Litoŭskaha. Na staronkach hetaha dakumientu my ledź nie ŭ kožnym artykule sustreniem słova «pan».

Čaho my tam nie sustreniem nivodnaha razu — heta ŭvajšoŭšaha ŭ naš leksikon vydumanaha słova «spadar».

Tak, słova «spadar» u histaryčnych krynicach pa sutnaści nie sustrakajecca — sustrakajecca słova «haspadar» (u tym ža značeńni, što i siońnia). Miarkujučy pa ŭsim, słova «spadar» jak vietlivy zvarot było vynajdziena i ŭviedziena ŭ vykarystańnie biełaruskimi nacyjanalistami-sacyjalistami na miažy 19 i 20 stahodździa, mahčyma, jak kalka z rasijskaha «sudaŕ».

Napeŭna heta źviazana z tym, što słova «pan» u biełaruskich hramadoŭcaŭ-narodnikaŭ mieła niejkija niehatyŭnyja kłasavyja ci nacyjanalnyja kanatacyi. Jakija ciapier, u pačatku 21 stahodździa, pierastali być aktualnymi, bo biełaruski nacyjanalny ruch daŭno pierastaŭ być sialanskim i lavackim, a biełaruskaja nacyjanalnaja ideja (prynamsi na ŭzroŭnie vonkavaj atrybutyki i kirunku dumki) daŭno źviarnułasia taksama i da vialikalitoŭskaj tradycyi i da kulturnaj spadčyny našaj krajovaj arystakratyi.

Słova «pan» u svajoj movie nie curajucca i nikoli nie curalisia ŭkraincy.

Chtości skaža pra nibyta «pryžyłaść» hetaha navatvora «spadar» — ale pa takoj ža łohicy možna spasłacca i na dziaržaŭnyja akademičnyja słoŭniki, dzie słovy «šoŭ» i «noŭ-chaŭ» pišucca praz hałosnuju «u» i dzie pry najaŭnaści słova «radyjo» isnujuć słovy «videa» i «Tokia».

Biełaruskaja mova maje patrebu va ŭdaskanaleńni. Jaje niedastatkovaja ŭžyvanaść maje tolki adnu ŭ dadzienym vypadku pieravahu — hnutkaść i ŭsprymalnaść da hetkaha ŭdaskanaleńnia. Pahatoŭ, słova «pan» užo paśpiachova isnuje i vykarystoŭvajecca ŭ rymska-katalickaj liturhii ŭ tym ža sensie, što niamieckaje «Herr» ci anhielskaje «Lord».

A značyć —

dałoŭ «spadara»! Dajoš «pana»! :)

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0