«Выбар краіны быў досыць меркантыльны: меншыя падаткі і таннейшае жыццё». Колькі беларусаў пераехала ва Украіну пасля выбараў?
Падзеі пасля выбараў 2020 года прымусілі вялікую колькасць беларусаў пакінуць краіну. Хтосьці бег ад рэпрэсій і турмы, хтосьці проста не вытрымліваў ціску, хтосьці расчараваўся ў «стаібльнасці» і вырашыў зарабляць і гадаваць дзяцей за мяжой. Большасць асядала ў краінах-суседках: Польшча, Літва, часам Расія. Але колькі беларусаў пераехала ва Украіну? Чаму менавіта туды? Наколькі цяжка там асімілявацца? «Наша Ніва» пашукала адказы на гэтыя пытанні.
Чаму Украіна?
Тут граюць ролю два асноўныя фактары: мова і адсутнасць візы. Беларусы, у адрозненне ад тых жа расіян, з разуменнем украінскай звычайна праблем не маюць. Да таго ж, вялікая колькасць насельніцтва ў тых жа Кіеве, Адэсе размаўляе на рускай мове.
Частка беларусаў разглядае пераезд ва Украіну як часовую меру. Кажучы простымі словамі, каб выдыхнуць, адпачыць ад ціску і падумаць, як і дзе жыць далей.
Без легалізацыі беларусы маглі правесці на тэрыторыі Украіны 90 дзён на працягу паўгода. На 2021 год гэты тэрмін быў адмыслова падоўжаны ўдвая, да 180 дзён. Каб затрымацца даўжэй, прыйдзецца афармляць від на жыхарства.
Таксама беларусы могуць вакцынавацца ва Украіне еўрапейскімі і амерыканскімі прышчэпкамі ад кавіду.
Колькі беларусаў ва Украіне?
Па афіцыйных даных Дзяржаўнай памежнай службы Украіны, з 1 верасня 2020 па 1 снежня 2021 ва Украіну ўехала 358,2 тысячы беларусаў. За гэты ж перыяд выехала (не абавязкова назад у Беларусь) толькі 320,5 тысяч.
Атрымліваецца, што амаль 38 тысяч чалавек засталіся ва Украіне. Зразумела, што частка гэтай лічбы — людзі, якія паехалі наведаць сваякоў альбо вырашыць працоўныя пытанні, таксама турысты, якія негледзячы на закрытыя Беларуссю межы, знаходзяць спосабы падарожнічаць. Але ж застаюцца за мяжою тысячы чалавек.
За той жа перыяд па статус бежанца альбо за дадатковай абаронай да ўкраінскай дзяржавы звярнуліся 40 беларусаў.
Таксама маюцца даныя за ранейшы перыяд. Вядома, што праз год пасля пачатку пратэстаў супраць рэжыму Аляксандра Лукашэнкі від на жыхарства ва Украіне атрымалі больш за 3,5 тысячы грамадзян Беларусі.
Са жніўня 2020-га па ліпень 2021-га часовы від на жыхарства аформілі 3042 грамадзяніна, яшчэ 487 чалавек атрымалі дазвол на пастаяннае пражыванне.
Таксама, пачынаючы з 2020 года, ва Украіне прызнаныя бежанцамі дзевяць беларускіх грамадзян, яшчэ двое атрымалі статус асоб, якія маюць патрэбу ў дадатковай абароне.
Такія даныя ў адказ на запыт DW падала Дзяржаўная міграцыйная служба Украіны. Для параўнання, у 2019 годзе ва Украіне выдалі для беларусаў 2175 часовых відаў на жыхарства, а ў 2020-м — 2537.
Афіцыйныя даныя адразу пасля выбараў: большасць ехала ў Польшчу
Беларуская дзяржава неахвотна апублічвае нявыгадныя ёй даныя. Белстат проста не дае лічбы па міграцыі за 2020 год.
Але 21 кастрычніка 2020 года некаторыя лічбы агучвала беларускае Міністэрства унутраных спраў.
Па іх даных, толькі за два няпоўныя восеньскія месяцы 2020 года выехалі ў Польшчу і Украіну 13 тысяч грамадзян.
«На тэрыторыю Польшчы быў самы вялікі ўезд, каля 10 тысяч чалавек. Латвія і Літва значна менш, не больш за 500 чалавек выехалі ў гэтыя дзве краіны», — сказаў начальнік Дэпартамента грамадзянства і міграцыі МУС Беларусі Аляксей Бягун. Ён таксама паведаміў, што за той жа перыяд ва Украіну з'ехалі каля 3 тысяч чалавек.
Бягун не пагадзіўся з тым, што масавы выезд беларусаў за мяжу справакаваў палітычны крызіс у краіне пасля прэзідэнцкіх выбараў, азмрочаных паведамленнямі аб маштабнай фальсіфікацыі вынікаў галасавання.
Пры гэтым ён не выключыў, што некаторыя з тых, хто з'ехаў, збіраліся на ПМЖ за мяжу ўжо даўно, скарысталіся гэтым крызісам, каб, паводле яго слоў, палегчыць сабе атрыманне палітычнага прытулку.
Прадстаўнік МУС таксама тлумачыў адток беларусаў за мяжу меркаваннямі працаўладкавання: «Думаю, гэта не беззваротная, гэта працоўная міграцыя. Зразумела, што ўкраінцы далі пэўныя прэферэнцыі «айцішнікам», палякі дагэтуль даюць прэферэнцыі ў дачыненні да працуючых беларусаў, якія ў спрошчаным парадку прыцягваюцца для працоўнай дзейнасці і выязджаюць на працу».
Хто бяжыць?
Беларусь масава пакідаюць людзі самых розных прафесій і заняткаў, бо небяспека пагражае за любую каляпалітычную дзейнасць. З апошніх навін бачна, што беларускія сілавікі прыходзяць з ператрусамі не толькі да актывістаў, а ўжо нават да зборшчыкаў подпісаў ці людзей, якія былі назіральнікамі на прэзідэнцкіх выбарах.
Але сярод беларускіх мігрантаў ёсць дзве вялікія групы прафесіяналаў, якія можна вылучыць асобна. Гэта журналісты і спецыялісты-айцішнікі. Першыя больш не могуць працаваць у роднай краіне, другія — больш не хочуць.
«Дакладна падлічыць колькасць беларускіх журналістаў, якія эмігравалі, немагчыма. Але на сённяшні дзень ва Украіне знаходзіцца каля 120 беларускіх журналістаў, — кажа Барыс Гарэцкі, намеснік старшыні «Беларускай асацыяцыі журналістаў». — Журналісты едуць ва Украіну праз адносна невялікія цэны на жыллё і ўсё іншае, адсутнасць моўнай праблемы і таксама наяўнасць сяброў-калег, якія ўжо там.
Я б не сказаў, што украінская дзяржава неяк адмыслова дапамагае беларускім журналістам. Але яна і не перашкаджае, і гэта таксама вельмі важны момант. Самае галоўнае — журналістам ва Украіне прасцей легалізавацца, чым прадстаўнікам іншых прафесій. Каб журналісту атрымаць від на жыхарства, трэба пацвердзіць сваю працу, як работніка замежнага медыя.
Але вельмі дапамагаюць людзі, партнёры, арганізацыі. Вялікая падтрымка ідзе ад мясцовых праваабаронцаў, яны дапамагаюць рыхтаваць дакументы для легалізацыі, абскарджваць рашэнні, разбірацца ў мясцовых законах. Нацыянальны саюз журналістаў Украіны прадастаўляе свае пляцоўкі для сустрэч. Карацей, увесь сектар украінскіх НКА працягвае руку дапамогі беларускім медыя».
Гарэцкі адзначае: ад’езд беларускіх журналістаў ва Украіну працягваецца і па сёння. Па некалькі чалавек выязджае з Беларусі амаль штотыдзень.
Што тычыцца айцішнікаў, то большая частка іх выбірае для рэлакацыі Польшчу, Украіна — на другім месцы (па даных партала dev.by, які праводзіў апытанне вясной 2021-га). Але і сюды ўжо з’ехалі тысячы беларускіх ІТ-спецыялістаў.
Цяпер ва Украіне ўжо нават працуюць юрыдычныя фірмы, якія легалізуюць ваш бізнэс «пад ключ».
Пасол Украіны ў Беларусі Ігар Кізім паведаміў выданню «Беларусы і рынак»: «Паводле інфармацыі міністэрства лічбавай трансфармацыі Украіны, у нашу краіну пераехала каля 40 беларускіх ІТ-кампаній агульнай колькасцю каля дзвюх тысяч супрацоўнікаў. Акрамя таго, многія фірмы рэгістраваліся пад іншымі імёнамі, пераязджалі стартапы».
СЕО украінскага (а раней беларускага) офіса адной з буйных кампаній распавёў «Нашай Ніве» пра рэлакейт сваіх супрацоўнікаў:
«Мы не заклікалі людзей з’язджаць, проста прапанавалі жадаючым магчымасць. Запыт на рэлакацыю з’явіўся менавіта ў калектыву, гэта не было прымусам ці рашэннем кіраўніцтва кампаніі.
Сітуацыя наступная: пасля выбараў-2020 сярод супрацоўнікаў пачаліся размовы пра ад’езд з Беларусі. У рэшце рэшт, прыкладна палова тых, хто пра гэта казаў, усё ж абдумалі ўсе абставіны і засталіся ў Беларусі. Але палова вырашыла пераязджаць — гэта пару дзясяткаў чалавек. І кампанія пайшла ім насустрач і арганізавала пераезд.
Выбар краіны адбываўся даволі меркантыльна. Само сабою, разглядаліся ў першую чаргу краіны-суседкі (акрамя Расіі), важным фактарам стала падатковая сістэма. Ва Украіне банальна плаціш менш падаткаў у параўнанні з той жа Лiтвой, пры гэтым кошт жыцця ніжэйшы. Бо ў тым жа ІТ не ўсе спецыялісты зарабляюць 2-3 тысячы даляраў, ёсць і нашмат меншыя зарплаты.
Другі фактар — мова і асяроддзе. Ва Украіне беларусам проста прасцей адаптавацца, — кажа суразмоўца. — На маю думку, сярод тых, хто выбраў рэлакейт, вылучаюцца тры галоўныя катэгорыі.
Першыя проста бягуць ад службы ў войску. Другія — ад пераследу, ім пагражаюць ці могуць пагражаць праблемы за нейкую актыўнасць. І трэцяя катэгорыя: тыя, хто не хоча жыць у сённяшняй Беларусі праз тое, што ў краіне адбываецца. Ім проста цяпер не пагражаюць ніякія крыміналкі, але яны ж таксама адчуваюць штодзённы ціск. І цяпер гэтыя людзі, пераехаўшы ва Украіну, адзначаюць: я стаў проста нармальна жыць і займацца працай.
Што тычыцца жыцця і працы ва Украіне, то тут ёсць свае фактары. Важны момант: для айцішнікаў вельмі спрасцілі атрыманне пастаяннага і часовага, на час чакання, віда на жыхарства.
Для іншых чаканне дазвола на іміграцыю, пасля якога падаешся на ВНЖ, можа зацягнуцца да года. Прычым за гэты перыяд можна выязджаць з Украіны, а вось вярнуцца назад — на агульных умовах, то бок можна будзе правесці ва Украіне 180 дзён з 365. А для ІТ-спецыяліста, калі ўсе дакументы сабраныя і падрыхтаваныя, гэты дазвол выдаецца праз пару дзён.
Цяпер украінскі «Дзія Сіці» нагадвае беларускі ПВТ узору 2006 года.
[«Дзія Сіці» гэта адмысловы прававы і падатковы рэжым для ІТ-індустрыі. Умовы рэжыму фіксуюцца на 25 гадоў. Рэзідэнцтва добраахвотнае, на рэзідэнтаў распаўсюджваецца сістэма дзяржаўных гарантый абароны інвестыцый. Закон прадугледжвае магчымасць змяненняў у падаткаабкладанні за 25 гадоў, але толькі зручных для бізнэсу, — НН]
Бо сам па сабе праект «Дзія Сіці» гэта добрая ідэя, якая дазваляе значна прасцей легалізаваць людзей. Але з іншага боку, ёсць хваляванні, што сёння для рэзідэнтаў дзейнічае адзін падатковы рэжым, а пасля будзе іншы, горшы. Фактычна, як сёння зрабілі якраз у беларускім ПВТ.
Але ж тут ёсць важны момант: ва Украіне існуе моцнае лобі менавіта саміх ІТ-кампаній. Тут усе працуюць фактычна аднолькава, і ведаю гісторыю, калі падактовая «наехала» на невялікую кампанію, справа ішла да таго, што будзе суд. Але дужыя гульцы хутка аб’ядналіся і адбілі гэтую маленькую кантору, у выніку, да суда не дайшло.
Шкадаванняў, аб пераездзе ва Украіну, я думаю ў ІТ-спецыялістаў няма. Два прыклады: я бачу, што тыя, хто год тут пражыў сур’ёзна задумваюцца пра набыццё жылля ці ўжо займаюцца гэтым пытаннем. А тыя, хто звольніўся ад нас за гэты перыяд, не вяртаюцца ў Беларусь, яны застаюцца жыць і працаваць ва Украіне.
Для мяне, як для кіраўніка, рэлакейт ва Украіну таксама добры варыянт. Бо выдаткі тут невялікія, яны пасля лёгка перабіваюцца ніжэйшай стаўкай падаткаў».
Легалізацыя: галоўныя праблемы
На момант публікацыі арыткула невядома, ці будзе дзейнічаць у 2022 годзе пастанова аб падаўжэнні знаходжання ва Украіне для беларусаў — тая, якая цяпер дазваляе знаходзіцца там 180 дзён. Калі не, то ў 2022 годзе тэрмін скароціцца да стандартных 90 дзён.
Для тых, хто шукае працу непасрэдна ва украінскіх кампаніях, існуе асобная праблема — патрабаванне аб тым, што украінская кампанія мусіць плаціць замежніку аклад, памерам не менш за 10 мінімальных зарплат. Гэта 60 тысяч грывень (прыкладна 2,2 тысячы даляраў). Вельмі вялікая сума нават для Кіева, не кажучы ўжо пра малыя населеныя пункты. Норма дзейнічае і ў дачыненні да беларусаў, і робіцца бар’ерам для тых, хто шукае легальную працу.
Таксама не так шмат людзей звяртаюцца за статусам бежанца, бо ў гэтым выпадку ў чалавека забіраюць пашпарт, адпаведна, становіцца немагчымым адкрыць «ФОП» (мясцовы аналаг ІП), ІПН, уладкавацца на працу. Акрамя таго, ніякай фінансавай дапамогі ад украінскай дзяржавы бежанец не атрымае.
Ва Украіне існуе некалькі варыянтаў для таго, каб атрымаць ВНЖ. Сярод самых рэальных: валанцёрства, асобныя віды прафесій (IT-спецыялісты, журналісты, медыкі, артысты і дзеячы культуры) і сваякі першай лініі.
Самы папулярны варыянт — менавіта валанцёрства. Але якраз гэты варыянт можа стаць больш складаным, бо распрацаваны законапраект, які ўскладніць грамадскім арганізацыям працэдуру прыцягнення валанцёраў з іншых дзяржаў.
Чытайце таксама: «Людзі пачалі перавозіць сем'і. Гэты сігнал значыць, што яны тут надоўга». Колькі беларусаў з'ехала пасля выбараў у Літву?
Толькі IT-спецыялістам і членам іх сем'яў — 22 тысячы віз. Колькі беларусаў рэлацыравалася ў Польшчу?
Калі Канапацкая стала цалкам падкантрольная Лукашэнку?22
Каментары