«Častka niejtrałaŭ paddajecca prapahandzie. Pačynajuć dumać, što, moža, tak i treba». Jak budzie raźvivacca biełaruskaje hramadstva va ŭmovach tatalnych represij
«Jak ni paradaksalna, pazityŭnaje staŭleńnie da Rasii moža pavysicca», — miarkuje adzin z apytanych ekśpiertaŭ. «Niejtrałaŭ stanovicca bolš, ale, kali vybaraŭ niama, nie jany majuć vyrašalnaje značeńnie», — kaža inšy. Pra toje, jakim naša hramadstva vyjdzie z tatalnych represij i vajny, razvažajuć palityčny analityk, sacyjołah i psichołah.
«Ludzi dystancyjujucca ad palityki, chočuć spakoju i stabilnaści»
Palityčny analityk prajekta «Pozirk» Alaksandr Kłaskoŭski adznačaje, što biełaruskaje hramadstva vielmi nieadnarodnaje i raskołataje. A toj tezis, što ŭ 2020 hodzie ŭvieś narod paŭstaŭ suprać dyktatury, nie zusim adpaviadaje rečaisnaści, bo prychilnikaŭ Łukašenki choć i blizka nie bolšaść, ale i daloka nie 3%. Raskoł i napružanaść u hramadstvie ŭ ciapierašnich umovach, na dumku analityka, buduć tolki raści.
«U našym hramadstvie jość nie tolki dva jadry: zaciatyja praciŭniki režymu i zaciatyja łukašysty. Jość jašče i vialiki treci słoj, jaki možna nazvać «bałotam», ci, kali brać bolš karektny termin, «niejtrałami».
Mienavita na hetuju katehoryju ludziej, na dumku Kłaskoŭskaha, i ŭpłyvaje biełaruskaja i kramloŭskaja prapahanda.
«Heta paćviardžaje sacyjałohija, kali my bačym, što peŭnaja častka hramadstva padzialaje rasijski pohlad na padziei va Ukrainie i simpatyzuje ahresaru, a nie achviary.
Što tyčycca zaciatych praciŭnikaŭ Łukašenki, to nijakaja prapahanda na ich nie padziejničaje. Ale nie varta zabyvać, što aktyŭnyja apanienty režymu vymušany masava źjazdžać z krainy. Častka niejtrałaŭ paddajecca prapahandzie, što, u svaju čarhu, upłyvaje na suadnosiny pamiž tymi, chto suprać režymu i za jaho».
Analityk ličyć, što ŭ Biełarusi budzie praciahvacca praces depalityzacyi hramadstva. Pieravažna za košt toj častki, jakuju možna pryličyć da niejtrałaŭ.
«Tak, častka ź ich na ŭzdymie 2020 hoda ŭdzielničała ŭ akcyjach abo prajaŭlała inšuju aktyŭnaść. Ale ciapier hetyja ludzi prosta chočuć spakoju i niejkaj stabilnaści. Jany dystancyjujucca ad palityki, i apazicyi davoli ciažka na ich upłyvać», — kaža Kłaskoŭski.
Tak jak značnaja častka aktyŭnych praciŭnikaŭ režymu vycisnuta z krainy, na hetym fonie choć i nie mocna, ale, pavodle niezaležnaj sacyjałohii, uzrastaje davier da režymu.
«Kaniečnie, na vyniki apytańniaŭ upłyvaje čyńnik strachu. Adnak peŭnyja trendy ŭsio ž fiksujucca. Jak ni paradaksalna, ale na fonie saŭdziełu Biełarusi ŭ ahresii suprać Ukrainy ŭłady navat zmahli kryšku pavysić stupień davieru da siabie. Mabyć, heta adbyvajecca za košt ciahi da stabilnaści. Maŭlaŭ, nam nie treba chavacca ŭ bambaschoviščy, dy i cynkavyja truny nie iduć u Biełaruś. Častka ludziej bačyć u hetym zasłuhu Łukašenki».
«Nastroi niejtrałaŭ nie majuć vyrašalnaha značeńnia va ŭmovach, kali vybaraŭ niama»
Situacyju, u jakoj akazałasia Biełaruś, analityk nie ličyć fatalnaj.
Jon miarkuje, što pasijanarnuju častku praciŭnikaŭ Łukašenki nijakaj prapahandaj užo nie pierarobiš, a nastroi niejtrałaŭ nie majuć vyrašalnaha značeńnia ŭ tych umovach, kali nijakich vybaraŭ niama i los krainy vyrašajecca nie na elektaralnym poli.
«U niejki vyrašalny momant bitvy za budučyniu krainy vyjhraje pasijanarnaja mienšaść. Takich prykładaŭ u historyi šmat.
Baraćba praciahvajecca, jaje zychod jašče nie pradvyznačany i zaležyć absalutna ad kožnaha nieabyjakavaha hramadzianina. Kaniečnie, siońnia ŭ Biełarusi nie vyjdzieš z BČB-ściaham, ale možna rabić niešta inšaje, naprykład, karystacca biełaruskaj movaj, vučyć movie svaich dziaciej, čytać im biełaruskija knihi. Možna dapamahać siemjam palitviaźniaŭ. Heta tyja rečy, jakija možna rabić siońnia dziela nabližeńnia lepšaj budučyni», — ličyć Kłaskoŭski.
Što tyčycca biełaruskaj movy i kultury, to, na dumku analityka, jany buduć raźvivacca jašče i za košt internetu i ludziej u emihracyi.
«Vielmi mała ludziej prahnie ŭvachodu ŭ skład RF»
«My nazirajem, jak siarod publičnych suajčyńnikaŭ bolšaje tych, chto pierachodzić na biełaruskuju movu, aktyŭna pradukujecca biełaruskamoŭny kantent. U epochu raźvitaha internetu miežy nie majuć takoha značeńnia, jak raniej».
Z pazityŭnaha analityk adznačaje, što navat siarod tych, chto addany režymu Łukašenki, vielmi mała ludziej, jakija prahnuć uvachodu Biełarusi ŭ skład RF.
Pry hetym Kłaskoŭski zaznačaje, što siońnia nie varta čakać novaha paŭstańnia mas.
«Tym nie mienš ciapier taki čas, kali padziei raźvivajucca vielmi dynamična. Tamu možna ŭjavić sabie, što adbudziecca taki źbieh abstavin, kali situacyja pačnie źmianiacca vielmi chutka, pryčym i praz padziei, jakija adbyvajucca nie ŭ samoj Biełarusi. Naprykład, takoje moža adbycca, kali Łukašenka adpravić svaje vojski va Ukrainu i ŭ Biełaruś pačnuć prychodzić truny z frontu, ci kali Pucin atrymaje mocnuju parazu va Ukrainie i Rasii ŭžo budzie nie da Biełarusi.
Łukašenka moža mocna zachvareć abo pamierci, a na jaho miesca pryjdzie niechta słabiejšy. Tamu pry niejkich spałučeńniach fors-mažornych čyńnikaŭ mahčymy novy palityčny kryzis, jaki pryviadzie da źmieny režymu. Ale heta ŭžo nie buduć prosta pratesty z kvietkami i pavietranymi šarami, bo praciŭniki režymu i nie ŭtojvajuć, što ŭ vyrašalny momant pastarajucca ŭžyć i siłavy čyńnik».
Alaksandr Kłaskoŭski adznačaje, što praciah represij tolki ŭskładniaje situacyju, bo, z adnaho boku, my majem ludziej, jakija ciarpiać ad ich, a ź inšaha — tych, dla kaho režym Łukašenki ci padobny da jaho zastajecca žyćciova nieabchodnym.
Kali da 2020 hoda zdavałasia, što moža być adnosna miakkaja transfarmacyja sistemy, to ciapier, miarkuje Kłaskoŭski, kali jana budzie adbyvacca, to najchutčej što ŭ niejkich žorstkich formach. Ludzi, mocna źviazanyja ź sistemaj, buduć baranić jaje da apošniaha.
Dla datyčnych da represij zachavańnie režymu — harantyja taho, što jany nie adkažuć za złačynstvy, nie straciać pracu i h. d. Sistema namahajecca zaplamić jak maha bolš ludziej, kab u ich užo nie było šlachu nazad. «I heta strašnaja prablema krainy i hramadstva», — zaŭvažaje analityk.
«Niezaležnyja ŚMI niasuć pasył «Nie vajnie», a ŚMI ŭnutry krainy — «Vajny niama»
Sacyjołah Andrej Vardamacki kaža, što ciapier Biełaruś pieražyvaje taki śpiecyfičny pieryjad, kali źjaŭlajecca mahčymaść da padvyšeńnia pazityŭnaha staŭleńnia da Rasii. Z 2018-ha pa 2020-y ŭzrovień simpatyi da sajuzu z Rasijaj źnižaŭsia štohod na 5—10%, pryvodzić jon ličby.
«U adkaz na pytańnie «Biełarusam lepiej žyć u sajuzie z RF ci ź ES?» było pastupovaje źnižeńnie z 60% u 2018-m da 45% u 2020-m. Ale paśla 2020 hoda hety praces spyniŭsia», — adznačaje ekśpiert.
Vardamacki źviazvaje heta z tym, što ad pačatku vajny istotna źmianiŭsia kantent u dziaržaŭnych ŚMI, što akazała niekatory ŭpłyŭ na hieapalityčnuju masavuju śviadomaść. Situacyju, jakaja skłałasia, sacyjołah nazyvaje peŭnym čelendžam dla niezaležnym ŚMI.
«Apošnija niekalki miesiacaŭ naohuł nazirajucca źmieny ŭ paradku dnia dziaržaŭnych miedyja. Ciapier jany mienš havorać niepasredna pra samu vajnu, ale bolš pra Rasiju naohuł. Jany namahajucca stvaryć pazityŭny vobraz RF. Raspaviadajuć, jakaja Rasija cudoŭnaja kraina z dobraj pryrodaj, razumnymi i pryhožymi ludźmi», — źviartaje ŭvahu ekśpiert.
Praciahvajučy temu miedyja i ich upłyvu na hramadskuju dumku, sacyjołah adznačaje stvareńnie dvuch kokanaŭ u adnosinach da vajny. Pa jahonych słovach, niezaležnyja ŚMI, vyhnanyja z krainy, niasuć pasył «Nie vajnie», a ŚMI ŭnutry krainy — «Vajny niama».
Vardamacki pahadžajecca, što ŭ Biełarusi budzie iści praces depalityzacyi hramadstva, ale nie ličyć, što ŭ nas jość raskoł.
Vardamacki prapanuje hladzieć nie na ličby, što ŭ nas, naprykład, 20% łukašystaŭ i 20% prychilnikaŭ pieramien, a na enierhietyku, jakaja napaŭniaje tuju ci inšuju hrupu.
«Balšavikoŭ u 1917 hodzie było kala 11—15 tysiač, ale jany pieraviarnuli 150-miljonnuju krainu, choć u adsotkach heta byli drobiazi», — pryvodzić prykład Vardamacki.
Inšy fakt, na jaki sacyjołah zvartaje ŭvahu, ličby ŭdzielnikaŭ u akcyjach za pieramieny i ŭ padtrymku ŭłady.
«Tak zvanym jabaćkam nivodnaha razu nie ŭdałosia pryblizicca pa kolkaści ŭdzielnikaŭ svaich akcyj da tych, što ładzili prychilniki pieramien. I heta navat z ulikam taho, što dla hetaha napoŭnicu vykarystoŭvaŭsia administracyjny resurs, a akcyi prychilnikaŭ pieramien, naadvarot, žorstka razhanialisia.
Tamu daloka nie fakt, što hety raskoł u biełaruskim hramadstvie sapraŭdy jość», — pryvodzić dovady sacyjołah.
U toj ža čas Vardamacki pryznaje, što ŭ hramadstvie isnuje davoli vysoki ŭzrovień palaryzacyi. Pa słovach ekśpierta, u prychilnikaŭ i praciŭnikaŭ režymu mocna adroźnivajucca pohlady na sučasnaść i budučyniu krainy.
«Jabaćki paraŭnoŭvajuć žyćcio, azirajučysia nazad. Jany paraŭnovajuć usio z tym, jak było raniej. A prychilniki pieramien hladziać na heta praz pryzmu, jakoj mahła b być kraina, kali b my pajšli inšych šlacham. Jany paraŭnoŭvajuć Biełaruś z bolš paśpiachovymi i raźvitymi krainami, a nie naadvarot».
«Hvałtu budzie tolki bolšać»
Psichołah Natalla Skibskaja adznačaje, što naša hramadstva ŭžo pieražyvała padobnuju situacyju ŭ časy stalinskich represij.
«U nas byŭ Saviecki Sajuz z čystkami pry Stalinie na praciahu dziesiacihodździaŭ. Situacyja ŭ Biełarusi budzie raźvivacca pa padobnym scenary», — miarkuje jana.
Skibskaja ŭpeŭnienaja, što ŭłady praciahnuć pracavać nad tym, kab zrabić ź biełarusaŭ pasłuchmianuju masu. A kab zdušyć i zapałochać ludziej, hvałtu budzie tolki bolšać.
«Taksama my bačym, jak aktyŭna padklučajecca ideałohija.
Jak by heta hruba ni hučała, ale jana nakiravana na toje, kab debilizavać nasielnictva. Tak jak svabodnyja ludzi z krytyčnym myśleńniem hetamu režymu nie patrebnyja. Budzie ŭraŭniłaŭka pa ŭsich paramietrach, kab vychavać z čałavieka nie asobu, a šrubku sistemy».
Psichołah taksama źviartaje ŭvahu na toje, što paralelna z hetym prapahanda budzie ŭsio bolš prasoŭvać u masy idei ab varožym Zachadzie i brackaj Rasii.
My ŭžo nazirajem hety praces, kali z Zachadu robiać voraha, usialak demanizujuć jaho. A Rasiju padajuć vyklučna ŭ pazityŭnym klučy, vykarystoŭvajučy naratyvy pra «bratoŭ i siaścior».
Pry hetym ekśpiert adznačaje, što hety praces budzie prasoŭvacca bolš pavolna, čym heta było ŭ časy SSSR, bo biełaruskaje hramadstva ciapier bolš razumnaje i adukavanaje, čym było tady.
Skibskaja adznačaje važnaść minimizavać niehatyŭny efiekt.
«Heta ŭžo naša ahulnaja zadača na ŭzroŭni «čałaviek—čałaviek» zrabić tak, kab hety tlatvorny ŭpłyŭ byŭ minimalnym».
«Častka hramadstva pačynaje mianiać svoj punkt hledžańnia»
Adnak peŭnyja pośpiechi ŭ častcy zapałochvańnia i zambavańnia nasielnictva ŭžo možna nazirać, miarkuje psichołah. Pad upłyvam represij i prapahandy častka hramadstva pačynaje mianiać svoj punkt hledžańnia. Psichołah tłumačyć takija pavodziny:
«Žyć u pastajannym unutranym kanflikcie vielmi składana. Heta vielmi ciažkija pieražyvańni, kali ty razumieješ, što ty suprać taho, što adbyvajecca, što ŭsio treba mianiać, što ciabie heta nie zadavalniaje, ale nijak nie možaš paŭpłyvać na situacyju.
Čałavieku ciažka pastajanna žyć u takim stanie, i tady mozh pačynaje šukać sposaby, jak adyści ad hetaha. I kali jon nie zmoža znajści sposab, jak źmianić karcinku zvonku, to jon pamianiaje svajo staŭleńnie ŭnutry. Prosta kab nie zvarjacieć. Tady i pačynajuć prychodzić dumki pra toje, što, moža, tak i treba. Heta ŭsio svajho rodu achoŭnaja reakcyja arhanizma, padobnaja da stakholmskaha sindromu».
Pa słovach psichołaha, pa toj ža pryčynie my budziem nazirać praces depalityzacyi hramadstva i ŭnutranaj mihracyi. Usio heta ekśpiert ličyć niepaźbiežnym, bo ludziam treba niejak prystasoŭvacca i žyć u hetym.
Što tyčycca mahčymaści paŭtareńnia 2020 hoda, to psichołah upeŭnienaja, što zaraz dla ŭźniaćcia mas patrebnyja kudy bolšyja tryhiery, čym try hady tamu.
«Narodu ŭžo zrušyli miežy dazvolenaha. Kali ŭjavić, što taki ŭzrovień hvałtu byŭ by try hady tamu, to ludzi b jašče stali supraciŭlacca. Ale tak jak represii ciahnucca ŭžo nie adzin hod, a ich hradus piermanientna pavialičvajecca, to ŭ hramadstva ŭzrastaje talerantnaść da hvałtu. Tamu tolki vielmi žorstkija padziei mohuć heta źmianić», — ličyć psichołah.
«Namalavanyja vyniki vybaraŭ bolš nie vyvieduć ludziej na vulicy»
Siarod padziej, jakija tearetyčna mahli b uskałychnuć biełaruskaje hramadstva, jana vyłučaje niepasredny ŭdzieł Biełarusi ŭ vajnie albo pačatak vajny na našaj terytoryi.
«Mahčyma, takim tryhieram mahła b stać mabilizacyja, tak jak u nas inšaje staŭleńnie da dziaciej i kaštoŭnaść čałaviečaha žyćcia vyšejšaja, čym u Rasii.
Nijakija pracenty padtrymki, namalavanyja na nastupnych vybarach, nie zmohuć znoŭ vyvieści ludziej na vulicy. Chaj navat heta budzie 90 i bolš pracentaŭ za Łukašenku. Ludzi ŭžo viedajuć, nakolki niebiaśpiečna pratestavać, viedajuć, što jość zabityja, što apanientam režymu dajuć niejmaviernyja terminy. Zaraz vykazać luby supraciŭ režymu — heta prosta pajści na płachu. Tamu čas niejkich adčajnych krokaŭ moža pryjści tolki tady, kali pryjdzie nadzieja. Nieabchodna realnaja vierahodnaść pośpiechu».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Andrej Dźmitryjeŭ źjeździŭ u Bundestah, kab davieści nieabchodnaść udziełu Łukašenki ŭ mirnych pieramovach11
Kamientary